Τα ενοχικά συναισθήματα έχουν διάφορους βαθμούς σοβαρότητας. Τα πιο ήπια μπορούν να εκδηλωθούν σαν ενοχλητικό παράσιτο, που συνεχώς μας βασανίζει και μας τσιγκλάει. Μπορεί να μας αποσπούν την προσοχή από τις υποχρεώσεις μας και να δυσκολεύουν λίγο την καθημερινότητά μας. Στην πιο σοβαρή μορφή της, η ενοχή μπορεί να καταβάλει, να μας παραλύσει και να γίνει το κεντρικό στοιχείο της ίδιας της ύπαρξής μας.
Ο Γιόσι, ένας φοιτητές, ήρθε να με δει για ψυχοθεραπεία στη διάρκεια του εαρινού διαλείμματός του, λίγους μήνες πριν από την αποφοίτησή του. Οι γονείς του, και οι δύο γιατροί είχαν μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες από την Ιαπωνία στα 30 τους, αγωνίστηκαν να βρουν δουλειά ως κλινικοί γιατροί και κατέληξαν να δουλεύουν στον τομέα της έρευνας.
Advertisment
«Ο πατέρας μου λέει ότι η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής του ήταν όταν πέρασα σε μια σχολή με ένα από τα καλύτερα προγράμματα προϊατρικής στη χώρα”, εξήγηση ο Γιόσι. «Περίμεναν ότι θα πήγαινα κατευθείαν στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και ότι τελικά θα άνοιγα μια επιτυχημένη κλινική, ώστε να εκπληρώσω το όνειρο που δεν κατάφεραν να πραγματοποιήσουν εκείνοι».
Η πίεση που ένιωθε ο Γιόσι από τις προσδοκίες των γονιών του ήταν τεράστια, αλλά καθώς συνέχισε να μιλά, διαπίστωσα ότι δεν ένιωθε μόνο άγχος – ήταν τρομοκρατημένος.
«Μίσησα την προϊατρική από την πρώτη στιγμή», συνέχισε. «Έμεινα όλο το πρώτο έτος και τα πήγα καλά, αλλά ήμουν δυστυχισμένος. Η προϊατρική δεν ήταν για μένα. Η ιατρική δεν είναι για μένα. Έτσι άλλαξα κατεύθυνση. Μόνο που δεν ήξερα πώς να τους το πω χωρίς να τους στεναχωρήσω. Έχουν θυσιάσει τόσο πολλά για μένα, για τη μόρφωσή μου, απλώς δεν μπορούσα… από τότε τους λέω ψέματα. Αλλά θα αποφοιτήσω σε λίγους μήνες και τότε… θα το μάθουν!».
Advertisment
Ο Γιόσι κάλυψε το πρόσωπό του με τα χέρια του. «Νιώθω τόσο ένοχος, που μου έρχεται να ξεράσω. Φαντάζομαι τα πρόσωπά τους όταν το ανακαλύψουν». Ο Γιόσι άρχισε να κλαίει. Δεν μπορούσε να μιλήσει για αρκετά λεπτά. «Δούλεψαν τόσο σκληρά για τη μόρφωσή μου. Θα μπορούσα να πάω σε μια κρατική σχολή και να τους γλιτώσω ένα σωρό χρήματα. Νομίζουν ότι από μέρα σε μέρα θα λάβω νέα από το Χάρβαρντ. Θα καταρρεύσουν, απλώς θα καταρρεύσουν!»
Ο Γιόσι ξέσπασε ξανά σε κλάματα. «Δεν ξέρω τι να κάνω! Δεν μπορώ να συγκεντρωθώ, δεν μπορώ να επικεντρωθώ σε κάτι, δεν μπορώ να μελετήσω… είναι το μόνο που σκέφτομαι!»
Έπειτα από τρία χρόνια ενοχών, ο Γιόσι δεν μπορούσε πλέον να τις ελέγξει. Τα ενοχικά συναισθήματα τον κατέτρωγαν, τον βασάνιζαν, με αποτέλεσμα να μην μπορεί πλέον να τα αγνοεί. Εμπόδιζαν την ικανότητά του να συγκεντρώνεται, να εστιάζει, να σκέφτεται καθαρά και να προοδεύει στις σπουδές του.
Η ενοχή προκαλεί ψυχικές και πνευματικές διαταραχές τόσο σημαντικές, που μας αναγκάζει να αγωνιζόμαστε σκληρά για να πραγματοποιούμε τις βασικές υποχρεώσεις μας και να λειτουργούμε στη δουλειά ή στο σχολείο. Αν δεν αντιμετωπίσουμε την αιτία της ενοχής και δεν ελαχιστοποιήσουμε τον αντίκτυπό της, θα συνεχίσουμε να παραμένουμε στο έλεός της.
Δυστυχώς, η μη υγιής ενοχή δεν μας κάνει μόνο να νιώθουμε άσχημα, αλλά μας εμποδίζει και να νιώθουμε καλά. Σε μια μελέτη, στην οποία συμμετείχαν απλοί φοιτητές (δηλαδή όχι άτομα με ενοχικά προβλήματα), οι επιστήμονες τους έδειξαν σε οθόνη λέξεις σχετικές με την ενοχή, όπως «κατηγορούμενος», «υπαίτιος» και «ενοχικός», με τέτοια ταχύτητα εναλλαγής, ώστε οι συμμετέχοντες να μην αντιλαμβάνονται τις λέξεις συνειδητά, αλλά να επηρεάζονται από αυτές – μια διαδικασία που ονομάζεται «επίχρισμα».
Μια δεύτερη ομάδα ανθρώπων διάβασε λέξεις που σχετίζονταν με τη θλίψη και μια τρίτη ομάδα (ελέγχου) εκτέθηκε με ουδέτερες λέξεις. Οι συμμετέχοντες στη συνέχεια κλήθηκαν να απαντήσουν πώς θα ξόδευαν ένα κουπόνι πενήντα δολαρίων. Ενώ τα άτομα της δεύτερης και τρίτης ομάδας διέθεσαν το μεγαλύτερο μέρος του ποσού σε πράγματα όπως η μουσική και οι ταινίες, τα άτομα της πρώτης ομάδας επέλεξαν λιγότερα πράγματα απόλαυσης για τον εαυτό τους, όπως σχολικά είδη.
Αυτό το πείραμα και άλλα παρόμοια δείχνει ότι ακόμα και η ασυνείδητη έκθεση σε λέξεις που σχετίζονται με την ενοχή ήταν επαρκής ώστε να χαλάσει τη διάθεση των ανθρώπων που δεν αισθάνονταν καν ενοχές εκείνη τη στιγμή. Σίγουρα όταν νιώθουμε υπερβολικές ενοχές, είναι εξαιρετικά δύσκολο να απολαμβάνουμε τη ζωή μας οποιονδήποτε ουσιαστικό τρόπο. Τα πράγματα που μας προκαλούσαν ευχαρίστηση, χαρά ή ενθουσιασμό χάνουν την επιρροή τους, όχι επειδή δεν τα απολαμβάνουμε πλέον, αλλά δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να τα απολαύσει.
Αυτό είναι ιδιαίτερα προβληματικό για τους ανθρώπους που υποφέρουν από διάφορες μορφές ενοχής επιζώντος. Για παράδειγμα, οι γονείς παιδιών που έχουν πέσει θύματα ατυχημάτων ή χρόνιων ασθενειών, παιδιά (ακόμη και εγγόνια) επιζώντων που χάνουν τους συντρόφους τους συχνά νιώθουν ένοχοι και μόνο στη σκέψη να διασκεδάσουν ή να απολαύσουν τη ζωή τους με οποιονδήποτε τρόπο. Αυτή η εκτεταμένη και σοβαρή ενοχή δεν εξυπηρετεί κανέναν παραγωγικό σκοπό και απλώς μειώνει την ποιότητα ζωής μας.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Guy Winch, Ph.D. με τίτλο «Γίνει γιατρός της ψυχής σου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα. Μπορείτε να το βρείτε εδώ
