Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν τη ζωή τους ως κάτι πολύ σημαντικό, παρά τις επίμονες υπαρξιακές αμφιβολίες. Όταν είπα στην καθηγήτρια Λόρα Κινγκ (Laura King), μία εκ των κορυφαίων ειδικών στην ψυχολογική έρευνα για το νόημα της ζωής, ότι βρισκόμουν στη διαδικασία να γράψω ένα βιβλίο για το θέμα, με έσπρωξε ελαφρά στην άκρη του διαδρόμου του Συνεδριακού Κέντρου του Πόρτλαντ και προέβη στην εξής σοφή προειδοποίηση: «Μην πεις στους ανθρώπους ότι η ζωή τους δεν έχει νόημα ‒ αυτό θα ήταν ανεύθυνο επειδή έρευνες δεκαετιών καταδεικνύουν το αντίθετο».
Σε ένα επιδραστικό άρθρο τους που δημοσιεύτηκε το 2014 στο American Psychologist η Λόρα Κινγκ και η Σαμάνθα Χέιντσελμαν (Samantha Heintzelman), καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Ρούτγκερς, εξέτασαν διάφορες αντιπροσωπευτικές έρευνες και άλλες ενδείξεις σε εθνικό επίπεδο, ώστε να διαπιστώσουν πόσο ουσιώδη βίο θεωρούν ότι διάγουν κατά μέσο όρο οι άνθρωποι. Πολύ, όπως αποδεικνύεται. Όταν σε μια ευρεία έρευνα Αμερικανοί άνω των 50 ετών ρωτήθηκαν αν ένιωθαν ότι η ζωή τους έχει νόημα, το 95% απάντησε ναι.
Advertisment
Σε μια άλλη έρευνα ζητήθηκε από μεγάλο δείγμα Αμερικανών από όλη τη χώρα να αξιολογήσουν, σε κλίμακα από το 1 (καθόλου) έως το 5 (απολύτως), κατά πόσο συμφωνούν με συγκεκριμένες δηλώσεις, όπως «Η ζωή μου έχει σαφή αίσθηση σκοπού». Ο μέσος όρος ήταν 3,8, δηλαδή αρκετά υψηλός. Επιπλέον, αυτή η τάση επεκτείνεται και εκτός των ΗΠΑ.
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, σε ερώτηση του ινστιτούτου Gallup World Poll που τέθηκε σε 140.000 άτομα από 132 έθνη σχετικά με το αν η «ζωή τους έχει σημαντικό σκοπό ή νόημα», το 91% απάντησε καταφατικά, και το ποσοστό είναι ακόμη υψηλότερο σε ορισμένες από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου.
Advertisment
Άλλες έρευνες δείχνουν ότι άτομα που αντιμετωπίζουν διάφορα προβλήματα υγείας, όπως, π.χ., καρκίνο, συνήθως εξακολουθούν να βρίσκουν τη ζωή τους ουσιώδη. Οι Κινγκ και Χέιντσελμαν γράφουν: «Αποδεικτικά στοιχεία από μεγάλα αντιπροσωπευτικά δείγματα και ο όγκος ερευνών που χρησιμοποιούν παλαιότερη και νεότερη μέτρηση του νοήματος στη ζωή καταλήγουν σαφώς στο ίδιο συμπέρασμα: Η ζωή είναι πολύ ουσιώδης».
Παρά το παράλογο της ύπαρξης και το γεγονός ότι η ζωή είναι, σε γενικές γραμμές, συμπαντικώς ασήμαντη, παροδική και αυθαίρετη, οι περισσότεροι άνθρωποι τις περισσότερες φορές φαίνεται πως θεωρούν ότι η ζωή τους έχει νόημα. Μήπως θα έπρεπε να πούμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι τις περισσότερες φορές κάνουν λάθος; Μήπως είναι καθήκον μας να τους αποκαλύψουμε τις ζοφερές υπαρξιακές αλήθειες;
Αυτό το εγγενές παράδοξο είναι συχνά το σταυροδρόμι στο οποίο φιλόσοφοι και ψυχολόγοι επιλέγουν κατεύθυνση. Ορισμένοι φιλόσοφοι επιθυμούν να υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι κάνουν λάθος που έχουν τη ζωή τους σε μεγάλη εκτίμηση και ότι πρέπει να τους τρίβουν στα μούτρα το παράλογο της ύπαρξης. Αντίθετα, οι ψυχολόγοι έχουν την τάση να παίρνουν τοις μετρητοίς τις εκτιμήσεις των ανθρώπων: αν ένα άτομο αισθάνεται ότι η ζωή του έχει νόημα, αυτή η ζωή έχει πράγματι νόημα.
Ενώ συντάσσομαι με την καθηγήτρια Λόρα Κινγκ και τους ψυχολόγους και θεωρώ ότι, ως επί το πλείστον, θα πρέπει να πιστεύουμε τους ανθρώπους που λένε πως η ζωή τους έχει νόημα, θεωρώ ότι είναι επίσης σημαντικό να φτάσουμε στη ρίζα αυτού του πολύ ανθρώπινου παράδοξου. Το παράδοξο μεταξύ του παραλογισμού της ζωής και του γεγονότος ότι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τη ζωή τους ως πραγματικά ουσιώδη είναι, σε μεγάλο βαθμό, αποτέλεσμα του ότι δεν κατανοούμε σωστά το ζήτημα του ουσιώδους νοήματος.
Συγκεκριμένα, συγχέουμε δύο διαφορετικά ερωτήματα. Για το ένα ερώτημα φαίνεται ότι δεν βρίσκουμε πλέον απάντηση και όταν το αντιμετωπίζουμε, συνήθως οδηγούμαστε σε υπαρξιακή κρίση. Το άλλο ερώτημα όμως εξακολουθεί να έχει μια σταθερή και αισιόδοξη απάντηση μέσω της οποίας βιώνουμε ότι η ζωή έχει νόημα. Αυτό που πρέπει ωστόσο να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι το προηγούμενο ερώτημα –«Ποιο είναι το νόημα της ζωής;»– είναι, επί της ουσίας, ένα ιστορικό υποπροϊόν της δυτικής σκέψης που εμφανίστηκε μόλις τους τελευταίους δύο αιώνες. Οι καιροί έχουν αλλάξει, μολαταύτα εξακολουθούμε να αναζητούμε ένα είδος νοήματος που δεν έχει λογική παρά μόνο στην παλιά κοσμοθεωρία η οποία έχει εγκαταλειφθεί.
Η σημερινή κρίση νοήματος επομένως είναι ένα κατανοητό λάθος δεδομένης της πνευματικής ιστορίας της δυτικής κοινωνίας. Αλλά δεν παύει να αποτελεί λάθος που χρειάζεται διόρθωση.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Frank Martela “Μια υπέροχη ζωή” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος
