Το φαγητό, το αλκοόλ, το κάπνισμα, τα ναρκωτικά και τα χάπια παρηγορούν το σκοτεινό παιδί, που διψάει για ασφάλεια, προστασία, χαλάρωση και επιβράβευση. Αλλά και τα ψώνια, η δουλειά, το παιχνίδι, το σεξ και η γυμναστική μπορεί να πάρουν τη μορφή εξάρτησης, προκειμένου να μας αποσπάσουν από τις έγνοιες και τα προβλήματά μας. Η εξάρτηση σχετίζεται πρωτίστως με την αίσθηση της απόλαυσης.
Όταν ενδίδουμε σε μια εξάρτηση, διώχνουμε τη δυσαρέσκεια και την αντικαθιστούμε με την αίσθηση της απόλαυσης. Νιώθουμε άμεση επιβράβευση από την ουσία ή τη συμπεριφορά – ή έντονη οδύνη υπό τη μορφή στέρησης, όταν δεν μπορούμε να πάρουμε την ουσία ή να ασκήσουμε τη συμπεριφορά. Μόνο που η αίσθηση της απόλαυσης και της οδύνης αποτελεί τη βάση του μηχανισμού των κινήτρων μας· γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο να απαλλαγούμε από μια εξάρτηση.
Advertisment
Οι εξαρτήσεις από ουσίες, όπως για παράδειγμα ο αλκοολισμός, θεωρούνται σήμερα «μεταβολικές νόσοι», γιατί τροποποιούν τον εγκέφαλο και ακρωτηριάζουν την ελεύθερη βούληση. Τα στερητικά συμπτώματα και η επιθυμία μπορεί να είναι τόσο έντονα, ώστε η βούληση να λυγίζει κάτω από το βάρος τους.
Στην εξάρτηση, συνήθως υπάρχει τεράστια απόκλιση ανάμεσα στις απόψεις του εσωτερικού ενήλικα και τα αισθήματα του σκοτεινού παιδιού. Ως επί το πλείστον, ο ενήλικας γνωρίζει πολύ καλά ότι η συνήθειά του είναι επιβλαβής και ότι πρέπει να την κόψει. Αλλά το σκοτεινό παιδί θέλει να επιβραβευθεί οπωσδήποτε και αμέσως(!), να νιώσει καλά εδώ και τώρα(!). Ιδίως οι λεγόμενες στοματικές εξαρτήσεις, όπως το φαγητό, το ποτό και το κάπνισμα επιδρούν άκρως παρηγορητικά και καθησυχαστικά στο σκοτεινό παιδί.
Μέσα από τον ενδόμυχο, έστω και ασυνείδητο, συσχετισμό με το μητρικό στήθος, οι στοματικές εξαρτήσεις ικανοποιούν την ανάγκη του παιδιού για τάισμα, φροντίδα και προστασία.
Αλλά οι εξαρτήσεις δεν απευθύνονται μόνο στο σκοτεινό παιδί, που επιζητεί παρηγοριά και αντιπερισπασμούς· απευθύνονται και στο φωτεινό παιδί, που θέλει να περνάει καλά και να ζει την περιπέτεια.
Advertisment
Εξού και στην εξάρτηση δεν υποκύπτουν μόνο άτομα που θέλουν να ξεφύγουν από τις έγνοιες και τα προβλήματά τους, αλλά και άνθρωποι που απλώς αναζητούν μια δόση περιπέτειας και διασκέδασης. Μόνο που το εσωτερικό παιδί τείνει από τη φύση τους στις υπερβολές· τα παιδιά δεν λένε ποτέ όχι σε κάτι που θα τα κάνει να νιώσουν όμορφα. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η απόλαυση μπορεί να οδηγήσει στην εξάρτηση, γιατί η δύναμη της συνήθειας και η αναδιαμόρφωση του εγκεφάλου κάνουν τον εξαρτημένο να χάνει τον έλεγχο.
Το χειρότερο είναι πως όσο πιο πολύ διαρκεί η εξάρτηση, τόσο περισσότερο πείθεται το άτομο ότι δεν θα καταφέρει να απεξαρτηθεί ποτέ. Μέχρι και ο εσωτερικός ενήλικας φτάνει κάποια στιγμή να σκέφτεται: «Δεν υπάρχει περίπτωση να τα καταφέρω!»
Η απεξάρτηση καθίσταται συνήθως εφικτή όταν η μακροπρόθεσμη επιβράβευση αρχίσει να φαντάζει στα μάτια του σκοτεινού παιδιού πιο ελκυστική από τη βραχυπρόθεσμη ικανοποίηση. Πολλοί ναρκομανείς, για παράδειγμα, καταφέρνουν να απεξαρτηθούν όταν επέρχεται στη ζωή τους μια θετική αλλαγή, όπως μια νέα δουλειά ή ένας νέος έρωτας. Γι’ αυτό και πολλά προγράμματα απεξάρτησης προσπαθούν να ελαχιστοποιήσουν τη βραχυπρόθεσμη άντληση απόλαυσης και να καταστήσουν πιο ελκυστικούς τους μακροπρόθεσμους στόχους.
Κατά τη γνώμη μου ο πιο αποφασιστικός παράγοντας της απεξάρτησης είναι να νιώσεις ολόψυχα τα συναισθήματα που θα σε κινητοποιήσουν να αλλάξεις τη συμπεριφορά σου. Επίτρεψε, λοιπόν, στον εαυτό σου να νιώσει τον φόβο για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις αντί να τον απωθεί, και άρχισε να προσμένεις την όρεξη για ζωή και την ανακούφιση που θα νιώσεις μόλις καταφέρεις να απαλλαγείς από την εξάρτησή σου.
Απόσπασμα από το βιβλίο της Stefanie Stahl «Το Παιδί Που Κρύβουμε Μέσα Μας» από τις εκδόσεις Διόπτρα
