Οι περισσότεροι γνωρίζουμε κάποιον που έχει σημάδια κατάθλιψης ή άγχους, κι όμως είναι ανένδοτος στο να αναζητήσει επαγγελματική βοήθεια. Αν και κάθε περίπτωση είναι μοναδική, μια νέα έρευνα ρίχνει φως στους λόγους που κάποια άτομα, συχνά άντρες, αντιστέκονται στο να επισκεφθούν κάποιον ψυχολόγο, σύμβουλο ή ψυχίατρο.
Πριν από μερικά χρόνια, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα ξεδίπλωσαν ένα περίεργο μοτίβο. Ανακάλυψαν ότι τα παιδιά που ζουν στην Αμερική με ζητήματα ψυχικής υγείας ήταν λιγότερο πιθανό να λάβουν συμβουλευτική ή θεραπεία αν ζουν σε μία από τις αποκαλούμενες ως πολιτείες της τιμής. Οι πολιτείες της τιμής βρίσκονται νότια στις ΗΠΑ· στην κουλτούρα της τιμής, οι άνθρωποι αποφεύγουν με προσοχή να προσβάλλουν τους άλλους και διατηρούν την υπόληψή τους με το να μην αποδέχονται απρεπής επαφή από άλλους (με έντονες ιστορικές καταβολές).
Advertisment
Γιατί οι άνθρωποι σε αυτές τις πολιτείες δυσκολεύονται να αναζητήσουν ψυχολογική βοήθεια; Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι η απάντηση μπορεί να εντοπιστεί αν εξετάσουμε πολιτισμικές αξίες. Πολλοί άνθρωποι σε αυτές τις περιοχές έχουν μεγαλώσει σε μια κουλτούρα τιμής που θεωρεί πολύτιμη τη σκληρότητα, την αυτονομία και την ετοιμότητα για επιθετική απόκριση σε προσωπικές διαφορές. Τέτοια στοιχεία εντοπίζονται ιστορικά στους προγόνους τους, που προέρχονταν από τη Σκωτία και την Ιρλανδία και ζούσαν ως βοσκοί.
Γιατί η κουλτούρα της τιμής συνδέεται με την ιστορία των ποιμενικών κοινωνιών; Σε τέτοιες κοινωνίες, ο πλούτος μιας οικογένειας – ο αριθμός των προβάτων για παράδειγμα – μπορεί να κλαπεί μέσα σε μια νύχτα από έναν και μόνο κλέφτη. Για να προστατεύσουν το βιος τους, οι ποιμενικές οικογένειες καλλιέργησαν την εικόνα ότι είναι σκληροί και αυτάρκεις. Ανέπτυξαν επίσης μια υψηλή ευαισθησία απέναντι στις κοινωνικές προσβολές και επέδειξαν προθυμία για χρήση βίας ώστε να τιμωρήσουν όποιους τους πρόσβαλλαν.
Τέτοιου είδους κοινωνίες μπορούμε να δούμε και στον ελλαδικό χώρο, ειδικά στο παρελθόν. Οι συνέπειες της κοινωνίας της τιμής είναι πολλαπλές. Οι μονομαχίες ή οι βεντέτες για την υπεράσπιση των μελών της οικογένειας ήταν κοινή πρακτική σε πολλά σημεία του πλανήτη. Και ακόμα και μετά την εξαφάνισή τους, αυτές οι περιοχές εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας και δολοφονιών ακόμη και σήμερα.
Advertisment
Με όλα αυτά κατά νου, μια ομάδα ερευνητών με οδηγό τον ψυχολόγο Stephen Foster από το Penn State York University διεξήγαγαν μια έρευνα για να κατανοήσουν καλύτερα γιατί οι άνθρωποι που ζουν ακόμη σε τέτοιες περιοχές είναι λιγότερο πιθανό να αναζητήσουν βοήθεια ψυχικής φύσεως. Υπέθεσαν ότι οι άνθρωποι που θέλουν οπωσδήποτε να διατηρήσουν μια «σκληρή και αυτάρκη» εικόνα θα είναι λιγότερο πιθανό να αναζητήσουν βοήθεια από επαγγελματία, επειδή ανησυχούν ότι οι άλλοι θα το θεωρήσουν αδυναμία.
Το δείγμα ήταν 156 άτομα, τα οποία συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια σχεδιασμένα για να μετρούν τέσσερις σχετικές μεταβλητές: αποδοχή των κανόνων της τιμής, ανησυχία για την υπόληψή τους, στίγμα που σχετίζεται με την αναζήτηση ψυχολογικής βοήθειας και πρόθεση αναζήτησης ψυχολογικής βοήθειας.
Ο Foster και η ομάδα του ανακάλυψαν ότι, ως ομάδα, οι συμμετέχοντες στη μελέτη που αποδέχονταν τους κανόνες της τιμής ήταν λιγότερο πιθανό να πουν ότι θα αναζητούσαν ψυχολογική βοήθεια. Ανακάλυψαν επίσης μέσω στατιστικών αναλύσεων ότι ο λόγος γι’ αυτή τη σχέση θα μπορούσε να εντοπιστεί στις ανησυχίες τους για τη διατήρηση της εικόνας τους και στην πεποίθηση ότι όσοι αναζητούν τέτοια βοήθεια δεν λαμβάνουν θετικά σχόλια από τους άλλους.
Μετά από την ανάλυση όλων αυτών των στοιχείων, αναδύεται μια πιο ξεκάθαρη εικόνα. Οι άνθρωποι που μεγάλωσαν σε τέτοιες περιοχές, όπου κυριαρχούσε η τιμή, είναι ακόμα αρκετά ανήσυχοι για την υπόληψή τους, για το αν θα φαίνονται σκληροί και αυτάρκεις, κάτι που θα καταστραφεί αν αναζητήσουν επαγγελματική βοήθεια. Η ατυχής συνέπεια αυτής της πεποίθησης είναι φυσικά η υποαξιοποίηση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
Οι πεποιθήσεις και οι αξίες που συνδέονται με μια κοινωνία τιμής εσωτερικεύονται εύκολα σε νεαρή ηλικία, με ελάχιστη ή και καθόλου καθοδήγηση. Τέτοιες πεποιθήσεις και αξίες συχνά αλλάζουν δύσκολα. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν και πρέπει να υπάρξουν επιπλέον κοινωνικές πολιτικές ώστε σταδιακά να αρθεί αυτό το στίγμα και να είναι οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας όσο πιο διαθέσιμες γίνεται.
Πηγές:
Brown, R. P., Imura, M., & Mayeux, L. (2014). Honor and the stigma of mental healthcare. Personality and Social Psychology Bulletin, 40(9), 1119-1131.
Foster, S., Carvallo, M., Lee, J., & Bernier, I. (2020). Honor and seeking mental health services: The roles of stigma and reputation concerns. Journal of Cross-Cultural Psychology
Nisbett, R. E., & Cohen, D. (1996). Culture of Honor: The Psychology of Violence in the South. Boulder, CO: Westview Press
