Πολλές συνήθεις καταστάσεις στη ζωή μπορεί να πυροδοτήσουν το φόβο ότι κάτι κακό θα συμβεί. Ίσως κάθεστε στον υπολογιστή για να ρίξετε μια ματιά στις διαδικτυακές τραπεζικές κινήσεις. Κάτι περίεργο τραβά την προσοχή σας καθώς εξετάζετε τις πρόσθετες συναλλαγές. Γνωρίζετε ότι επιστρέψατε μια ακριβή συσκευή που σταμάτησε να λειτουργεί, αλλά δεν βλέπετε την επιστροφή χρημάτων. Χωρίς αυτά τα χρήματα, θα δυσκολευτείτε να βγάλετε το μήνα.
Ξαφνικά, νιώθετε την καρδιά σας να χτυπά δυνατά και σα να δυσκολεύεστε να αναπνεύσετε. Αρχίζετε να φαντάζεστε ότι τώρα, πέρα από την οικονομική σας ανασφάλεια, κάτι δεν πάει καλά με το σώμα σας. Η λογική εξήγηση ότι δεν έχει περαστεί ακόμα αυτή η επιστροφή δεν περνά από το νου σας, ή αν περνά, αποτελεί μια απίθανη περίπτωση.
Advertisment
Αν διαβάζοντας αυτό το σενάριο, ταυτίζεστε ή έστω σας θυμίζει κάτι παρόμοιο από τις δικές σας αντιδράσεις, είναι πιθανό να έχετε αυτό που οι ερευνητές αποκαλούν το γνωστικό στυλ της επικείμενης καταστροφής. Ο ψυχολόγος John Riskind, σε μια μετα-ανάλυση του 2016 περιγράφει το πώς βλέποντας τον κόσμο με τέτοιο τρόπο ενεργοποιούνται δυσλειτουργικά και δυσπροσάρμοστα επίπεδα άγχους. Με άλλα λόγια, παίρνοντας μια αμφίβολη κατάσταση και μετατρέποντάς τη στο χειρότερο πιθανό αποτέλεσμα, ενεργοποιούμε με απόλυτη βεβαιότητα το άγχος. Οι σωματικές μας αποκρίσεις εντείνονται καθώς ο νους «παίζει» ξανά και ξανά το χειρότερο πιθανό σενάριο.
Αυτό που διαφοροποιεί το «ελλοχεύον» γνωστικό στυλ από άλλες προσεγγίσεις στο άγχος που δίνουν έμφαση στις δυσλειτουργικές σκέψεις και πεποιθήσεις είναι πως όταν τα πράγματα αρχίζουν να «επίκεινται», η αίσθηση της απειλής μας βγάζει εκτός ελέγχου και συνεχώς συσσωρεύεται. Αν και μπορεί κατά κάποιο τρόπο να αποτελεί ένα είδος προσαρμογής, το οποίο μας προστατεύει από μια πραγματική απειλή που πλησιάζει, όταν η απειλή είναι φανταστική, τα πράγματα δυσκολεύουν.
Μια μεγάλη ποικιλία ερευνών που βασίζεται στο “looming cognitive style” συνεχίζει να υποστηρίζει το πόσο συνεισφέρει στις αγχώδεις διαταραχές, αναφέροντας επίσης τη σχέση αυτού του γνωστικού στυλ με ποιότητες χαρακτήρα. Τα άτομα με αυτό το ευάλωτο χαρακτηριστικό αντιλαμβάνονται ότι οι απειλές πλησιάζουν γρήγορα και κερδίζουν σε μέγεθος, εγγύτητα και πιθανότητα. Όμως, όταν ο κίνδυνος κλιμακώνεται στο νου μας και μόνο εκεί, ουσιαστικά ακινητοποιούμαστε από αυτή την αίσθηση επερχόμενης «καταστροφής».
Advertisment
Πόσο επιρρεπείς είμαστε σε αυτές τις αδικαιολόγητες υπερβολές περί απειλής; Το παρακάτω σενάριο και οι ερωτήσεις που ακολουθούν είναι ένας ενδεικτικός τρόπος να εξετάσουμε ακριβώς αυτό. Προσπαθήστε να το φανταστείτε όσο πιο ζωηρά μπορείτε. Στη συνέχεια, θέστε στον εαυτό σας τις παρακάτω ερωτήσεις, χρησιμοποιώντας την κλίμακα των 5 σημείων.
Φανταστείτε ότι βρίσκεστε μπροστά από ένα μεγάλο κοινό με αγνώστους. Μιλάτε για ένα θέμα για το οποίο δεν γνωρίζετε πολλά. Κάποιοι από αυτούς δείχνουν βαριεστημένοι ή αδιάφοροι, ενώ άλλοι δείχνουν εκνευρισμένοι. Φαίνεται ότι θα μπορούσατε να έχετε μια πολύ αρνητική αντίδραση από το κοινό.
1. Πόση ανησυχία ή άγχος σας κάνει να νιώθετε αυτή η φανταστική εικόνα;
2. Σε αυτή τη σκηνή, οι πιθανότητες να αντιμετωπίσετε μια δυσκολία με το κοινό αυξάνονται ή μειώνονται με κάθε στιγμή που περνά;
3. Το επίπεδο της απειλής από το κοινό σας παραμένει σχετικά σταθερό ή μεγαλώνει με ταχύτητα κάθε λεπτό που περνά;
4. Πόσο πολύ φαντάζεστε την αντίδραση του κοινού να επιδεινώνεται;
Σε αυτό το σενάριο, τα άτομα που σκέφτονται ολοένα και περισσότερο το χειρότερο δυνατό αποτέλεσμα θα απαντήσουν ότι ο κίνδυνος, η απειλή μεγαλώνει με κάθε λεπτό που περνά, ενώ τίποτε δεν αλλάζει ουσιαστικά στην κατάσταση. Δεν είναι ότι το κοινό θα αρχίζει να πετά πράγματα προς το μέρος μας επειδή δεν φαίνονται να ενδιαφέρονται ή δείχνουν εκνευρισμένοι. Είναι ότι βλέπουμε αυτά τα αποτελέσματα ως βάσιμες πιθανότητες.
Άλλοι ειδικοί αναφέρουν ότι μια άλλη αρνητική επίδραση αυτού του γνωστικού στυλ είναι η βεβαιότητα ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε τη διάθεσή μας. Επιστρέφοντας στο παράδειγμά μας, η απειλή συσσωρεύεται συνεχώς στο νου μας και όσο γίνεται αυτό, όλο και πιο πολύ πειθόμαστε ότι χάνουμε εντελώς τον έλεγχο.
Αφού όμως έχουμε αντιληφθεί ότι εμφανίζουμε ένα τέτοιο γνωστικό στυλ, η επόμενη ερώτηση είναι τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό; Οι ψυχολόγοι λένε ότι η μείωση της έντασης και του «ανεξέλεγκτου» αυτών των καταστροφολογικών σεναρίων μπορεί να αυξήσει τις πεποιθήσεις μας για την χρησιμότητα που έχουν οι πηγές αντιμετώπισης των δυσκολιών. Όταν νιώθετε ότι η εσωτερική αντίληψη της απειλής επιδεινώνεται, μπορείτε να κυριαρχήσετε στο άγχος σας αναγνωρίζοντας ότι η απειλή δεν έχει πραγματικά αλλάξει και συνεπώς δεν χρειάζεται αν επιτρέψετε σε αυτά τα συναισθήματα να σας κυριεύσουν.
Συμπερασματικά, το να φανταζόμαστε το χειρότερο, όταν πράγματι όμως το χειρότερο είναι μια πραγματικότητα, μπορεί να αποτελέσει μια καλή στρατηγική προστασίας. Όμως, αν αυτά τα συναισθήματα επικείμενης καταστροφής δυσκολεύουν την καθημερινή μας ζωή, θα φανεί ιδιαίτερα βοηθητικό το να βρούμε πιο παραγωγικές διεξόδους στη φαντασία μας που θα μας βοηθούν να αντιδράμε και αποτελεσματικά.
Πηγή:
www.psychologytoday.com/intl/blog/fulfillment-any-age/202103/do-you-tend-imagine-the-worst-in-every-situation
