Η συναισθηματική κακοποίηση μέσα στην οικογένεια μπορεί να πάρει πολλές μορφές, μερικές από τις οποίες είναι φανερές, όπως οι χαρακτηρισμοί, η υποτίμηση, η κριτική ή ο έλεγχος. Μια από τις πιο συνηθισμένες και ιδιαίτερα συγκαλυμμένες μορφές κακοποίησης που βιώνουν οι επιζώντες του σχεσιακού τραύματος, περιλαμβάνει την γονεοποίηση.
Η γονεοποίηση περιλαμβάνει μια σειρά από αντιστροφές ρόλων, όπου ένα παιδί τοποθετείται στο ρόλο, σύμφωνα με το οποίο πρέπει εκείνο να φροντίζει (είτε σωματικά είτε ψυχολογικά) έναν γονέα. Η έννοια αυτή επινοήθηκε για πρώτη φορά από τον ψυχίατρο Ivan Boszormenyi-Nagy και περιγράφει εύστοχα τις αντιστροφές ρόλων που συμβαίνουν μέσα σε ορισμένες οικογένειες. Η γονεοποίηση μπορεί να συμβεί για διάφορους λόγους, όπως λόγω:
Advertisment
– ασθένειας του γονέα
– χρήσης ουσιών από γονέα/γονείς
– ψυχικές δυσκολίες γονιών
Advertisment
– έλλειψη κατάλληλης στήριξης του γονέα/των γονέων από άλλους ενήλικες.
Μερικές φορές, πιο δυσδιάκριτες δυσκολίες στηρίζουν την ανάπτυξη αυτής της δυναμικής, συμπεριλαμβανομένων γονέων που μπορεί να παλεύουν με σύνθετες δυναμικές προσωπικότητας, όπως εξαρτητικά χαρακτηριστικά (“είμαι αβοήθητος, δεν μπορώ να κάνω τίποτα χωρίς υποστήριξη”), και προβάλλουν αυτές τις δυσκολίες στα παιδιά ελλείψει κατάλληλης στήριξης. Παρομοίως, τα παιδιά ναρκισσιστικών γονέων συχνά αναφέρουν ότι αισθάνονταν ότι έπρεπε να είναι «τέλεια» και είναι συνεχώς η αντανάκλαση της επιτυχίας του γονέα τους. Συνεπώς, έφεραν το βάρος της διατήρησης της εύθραυστης αυτοεκτίμησης του γονέα τους – αυτό είναι μια λεπτή μορφή γονεοποίησης, καθώς το παιδί αναλαμβάνει το καθήκον της στήριξης και της διατήρησης της ψυχολογικής ακεραιότητας του γονέα του.
Η γονεοποίηση μπορεί να περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών. Μπορεί να είναι έκδηλη – να αναγκάζει τα παιδιά να αναλαμβάνουν σωματικά καθήκοντα που τυπικά ανήκουν στους ενήλικες της οικογένειας, συμπεριλαμβανομένων καθηκόντων όπως το μαγείρεμα και η καθαριότητα, η φροντίδα των αδελφών ή η φροντίδα του ίδιου του γονέα, αλλά και πιο δυσδιάκριτη – να εμπιστεύονται το παιδί με τρόπο που δεν είναι κατάλληλος για την ηλικία του, να ζητούν συναισθηματική στήριξη από αυτό, να αναμένουν καθήκοντα πέρα από τις αναπτυξιακές του ικανότητες, να ζητούν συμβουλές από τα παιδιά, να τα χρησιμοποιούν ως διαμεσολαβητές ή ρυθμιστές και να τα εμπλέκουν σε οικογενειακές συγκρούσεις. Εξίσου, το να περιμένει κανείς από ένα παιδί να διατηρήσει και να κρατήσει οικογενειακά μυστικά (π.χ. ένας γονέας με δυσκολίες στη χρήση αλκοόλ), έτσι ώστε να μην μπορεί να αναζητήσει στήριξη για τον εαυτό του, το τοποθετεί μέσα σε έναν γονεοποιημένο ρόλο.
Στις συναισθηματικά υγιείς οικογένειες, οι γονείς αναγνωρίζουν ότι ο ρόλος τους περιλαμβάνει τη φροντίδα του παιδιού, την ικανοποίηση των αναπτυξιακών αναγκών, τη στήριξή του για την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων και για την εξατομίκευση και τον αποχωρισμό από την οικογένεια. Σε οικογένειες που χαρακτηρίζονται από γονεοποίηση, η συναισθηματική έμφαση παραμένει στις σωματικές και ψυχολογικές ανάγκες των γονέων, γεγονός που συνήθως έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να λειτουργούν σε επίπεδο πολύ πέρα από τις αναπτυξιακές τους δυνατότητες. Τα παιδιά που γονεοποιούνται εκτίθενται συνήθως σε θέματα που δεν μπορούν να κατανοήσουν πλήρως (όπως η χρήση ουσιών από τους γονείς ή τα προβλήματα ψυχικής υγείας), μπορεί να καλούνται να διαχειριστούν προβλήματα που μοιάζουν τρομακτικά ή που είναι πολύ περίπλοκα για να τα διαχειριστεί ένα παιδί, μπορεί να καλούνται να παραμερίσουν τις δικές τους ανάγκες σε μια προσπάθεια να φροντίσουν τον γονέα, μπορεί να αισθάνονται υπεύθυνα για την ευημερία του γονέα και συνήθως δεν μπορούν να εμπλακούν στα συνήθη καθήκοντα της παιδικής ηλικίας, όπως το παιχνίδι, η εκπαίδευση και η δημιουργία σχέσεων με συνομηλίκους. Ορισμένες φορές, τα παιδιά αυτά επαινούνται για αυτές τις συμπεριφορές και θεωρούνται από τους ίδιους τους γονείς τους και άλλους ενήλικες ως «ώριμα ή σοφά για την ηλικία τους».
Ο αντίκτυπος αυτού του ψυχολογικού – σχεσιακού φαινομένου στα παιδιά μπορεί να είναι τεράστιος. Τα γονεοποιημένα παιδιά μπορεί να αντιμετωπίσουν μια σειρά από δυσκολίες στην ενήλικη ζωή, όπως: περιπλεγμένοι ρόλοι μέσα στην οικογένεια, δυσκολίες στη θέσπιση ορίων, μια διάχυτη ανάγκη να ευχαριστούν τους άλλους, άγχος, τελειομανία, δυσκολίες στη δημιουργία και διατήρηση στενών σχέσεων, χαμένα αναπτυξιακά ορόσημα, θλίψη και παθητικό στυλ επικοινωνίας.
Στον πυρήνα τους, όλες αυτές οι δυσκολίες προκύπτουν από μια σειρά ψυχολογικών αναγκών που ανατράπηκαν στην παιδική ηλικία, συμπεριλαμβανομένων των αναγκών για σταθερή και ασφαλή σχέση με φροντιστή, ανεξαρτησία, αυτονομία, δράση και αυθορμητισμό. Τα γονεοποιημένα παιδιά μαθαίνουν να βάζουν στην άκρη τις δικές τους ανάγκες για να φροντίσουν τον γονέα τους και συχνά μεταφέρουν διαστρεβλωμένα σενάρια σχετικά με τη σημασία του να είναι κανείς «ανιδιοτελής». Τα χαμένα ηλικιακά ορόσημα, όπως η διαμόρφωση σχέσεων με συνομηλίκους, μπορεί να οδηγήσουν σε έλλειψη ευκαιριών για την ανάπτυξη βασικών δεξιοτήτων (όπως η επικοινωνία) και μπορεί να οδηγήσουν σε δυσκολίες στη διαχείριση αυτών των σχέσεων στην ενήλικη ζωή.
Το άγχος παραμένει ένα πολύ συνηθισμένο χαρακτηριστικό των εμπειριών των παιδιών αυτών, καθώς βρέθηκαν αντιμέτωπα με την διαχείριση δυσκολιών πολύ σύνθετων για το αναπτυξιακό τους επίπεδο και έτσι αναπτύσσουν συνήθως την αίσθηση ότι ο κόσμος είναι δύσκολος και επικίνδυνος και ότι κανείς άλλος δεν μπορεί να παράσχει στήριξη ή βοήθεια, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα αίσθημα φόβου, απομόνωσης και αδυναμίας. Αυτό μπορεί συχνά να εμφανίζεται με γενικευμένο άγχος ή κοινωνικό άγχος στην ενήλικη ζωή.
Αν και η γονεοποίηση έχει εκτεταμένες επιπτώσεις, μόλις αναγνωριστεί και κατονομαστεί, μπορεί να γίνει επεξεργασία του με έναν ικανό θεραπευτή που έχει εκπαιδευτεί στη διαχείριση σχεσιακών τραυμάτων. Κατά τη συνεργασία με έναν ψυχοθεραπευτή πάνω σε αυτά τα ζητήματα, μπορεί να είναι ωφέλιμο να διερευνηθεί πλήρως το φάσμα των συμπεριφορών και των δυναμικών που χαρακτήριζαν το συγκεκριμένο οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε κανείς, το πώς αντιλαμβανόταν κανείς αυτά τα ζητήματα εκείνη την εποχή και τις επιπτώσεις που μπορεί να είχαν αυτές οι δυσκολίες.
Ορισμένοι συγκεκριμένοι τομείς προς διερεύνηση περιλαμβάνουν την αυτοεκτίμηση, τη διαμόρφωση ορίων, τις σχέσεις με συνομηλίκους, την υπευθυνότητα, την τελειομανία και την υπερβολική ανεξαρτησία/αυτοπεποίθηση. Είναι επίσης χρήσιμο να αφήσετε χώρο για να επικεντρωθείτε στη διερεύνηση του φάσματος των συναισθημάτων που μπορεί να προκύψουν όταν κάποιος έχει αναγνωρίσει ότι έχει γίνει γονέας, συμπεριλαμβανομένου του θυμού και της θλίψης. Τέλος, είναι δύσκολο να θεραπευτεί κανείς από την γονεοποίηση όσο είναι μπλεγμένος σε σχέσεις που ξεπερνούν τα όρια (συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων με τον γονέα που δημιούργησε αυτή τη δυναμική) και η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει απαραίτητα την εξέταση των υφιστάμενων σχέσεων, ώστε να υποστηριχθεί το ενήλικο πια παιδί με τη δημιουργία αμοιβαίων, υγιών, υποστηρικτικών και οριοθετημένων σχέσεων.
Πηγή:
www.psychologytoday.com/intl/blog/prisons-and-pathos/202107/the-parentified-child-in-adulthood
