H άποψη – ότι τα ψυχωτικά συμπτώματα είναι ανεξήγητα και παράλογα φαινόμενα – έχει γίνει κοινή στις σύγχρονες συζητήσεις για τη σχιζοφρένεια. Από αυτή την άποψη, δεν έχει νόημα να αναρωτιέται κανείς γιατί ένα συγκεκριμένο σύμπτωμα εμφανίζεται σε μια δεδομένη χρονική στιγμή – τα συμπτώματα είναι ανούσια φαινόμενα που προκύπτουν από την παθολογία του εγκεφάλου. Έτσι, το περιεχόμενο των ψευδαισθήσεων ή των παραληρητικών ιδεών – για παράδειγμα, το τι λέει μια ακουστική ψευδαίσθηση στον ασθενή – θεωρείται ψυχολογικά ασήμαντο – αυτό που έχει σημασία είναι η παρουσία των συμπτωμάτων.
Ωστόσο, αρκετοί ψυχοδυναμικοί θεωρητικοί, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων πολύ γνωστών ψυχιάτρων, έχουν αποδείξει ότι ακόμη και τα πιο παράξενα και φαινομενικά παράλογα ψυχωτικά συμπτώματα μπορούν να κατανοηθούν μέσω της ψυχαναλυτικής διερεύνησης. Μεγάλο μέρος αυτής της ψυχαναλυτικής εργασίας συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Advertisment
H ψυχοδυναμική διερεύνηση των ψυχωτικών συμπτωμάτων
Κεντρική θέση στην ψυχαναλυτική προσέγγιση κατέχει η πεποίθηση ότι στον ψυχικό κόσμο, όπως και στον φυσικό κόσμο, τα γεγονότα καθορίζονται από τα γεγονότα που προηγούνται – τίποτα στο ψυχολογικό πεδίο δεν μπορεί να ειπωθεί ότι συμβαίνει τυχαία. Αυτό ισχύει ακόμη και για εκείνες τις ψυχικές εμπειρίες που φαίνονται τόσο ξένες στους περισσότερους από εμάς: τα ψυχωτικά συμπτώματα.
Παρά τη συχνά παράξενη και παράλογη φύση αυτών των συμπτωμάτων, μια προσεκτική ψυχοδυναμική διερεύνηση μπορεί να αποκαλύψει το ιδιότυπο νόημα και τη λειτουργία τους. Θα μοιραστώ μερικά σύντομα παραδείγματα για να καταδείξω μια ψυχαναλυτική ερμηνεία της σχιζοφρένειας:
Σε μια συνηθισμένη μορφή σχιζοφρένειας, που ιστορικά αναφέρεται ως σχιζοφρένεια παρανοϊκού τύπου, ο ασθενής είναι απορροφημένος σε ένα παραληρηματικό θέμα που τον τοποθετεί στο κέντρο κάποιας φοβερής κατάστασης ή πλοκής. Συχνά, ο ασθενής βιώνει ακουστικές ψευδαισθήσεις που συμπίπτουν με τις παραληρητικές ιδέες – ακούει άλλους να μιλούν αρνητικά ή επικριτικά γι’ αυτόν. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο ασθενής προβάλλει στον εξωτερικό κόσμο τα εχθρικά συναισθήματά του προς τον εαυτό του – πλέον ο ασθενής δεν κατηγορεί τον εαυτό του, τώρα οι κατηγορίες προέρχονται από άλλους.
Advertisment
Μια γυναίκα που ακούει μια φωνή να της λέει ότι είναι ανήθικη προβάλλει στο περιβάλλον την αυτοκαταδίκη της, την πεποίθησή της ότι είναι «κακός» άνθρωπος, ότι οι άλλοι τη θεωρούν κατώτερη ή ένοχη. Ο ασθενής που βιώνει οσφρητικές ψευδαισθήσεις μιας άσχημης οσμής που αναδύεται από το σώμα του έχει συγκεκριμενοποιήσει την ασυνείδητη πεποίθησή του ότι είναι κακό ή σάπιο άτομο – όσο δυσάρεστο κι αν είναι να μυρίζει κανείς απαίσια, είναι πολύ πιο ανεκτό από το να πιστεύει ότι είναι απαίσιος.
Ένας άνθρωπος, που πιστεύει ότι άλλοι ελέγχουν τις σκέψεις του, βιώνει μια επαναδραστηριοποίηση και συγκεκριμενοποίηση του τρόπου με τον οποίο κάποτε ένιωθε ότι οι γονείς του έλεγχαν ή προσπαθούσαν να κατευθύνουν τη ζωή και τον τρόπο σκέψης του. Σε περιπτώσεις κατατονικής σχιζοφρένειας, ο ασθενής μπορεί να πάρει μια αγαλματένια στάση για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Συγκλονισμένος από το έντονο άγχος που συνοδεύει την ευθύνη, ο ασθενής «παγώνει στο χρόνο», προστατευόμενος από την πιθανή καταστροφικότητα των δικών του πράξεων.
Σε καθένα από τα παραπάνω παραδείγματα, τα σχιζοφρενικά συμπτώματα ερμηνεύονται ως αμυντικοί μηχανισμοί που εξυπηρετούν μια ψυχολογική λειτουργία για το άτομο, δηλαδή την ανακούφιση από ένα αφόρητο άγχος που έχει τις ρίζες του στην έντονη αυτοκριτική. Παρ’ όλα αυτά, τα συμπτώματα έχουν τελικά πολύ μεγαλύτερο κόστος για τον ασθενή από το όποιο όφελος, και γι’ αυτό το λόγο είναι παθολογικά.
Η αξία μιας συμπληρωματικής προσέγγισης
Είναι σημαντικό ότι αυτές οι ψυχοδυναμικές αντιλήψεις για τη σχιζοφρένεια δεν αναιρούν τις βιολογικές θεωρίες της νόσου. Η ψυχοδυναμική και η βιολογία αποτελούν συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές προσεγγίσεις της σχιζοφρενικής νόσου.
Η ψυχοδυναμική ερμηνεία της σχιζοφρένειας έχει μακρά και πολύπλοκη ιστορία. Μέχρι τη δεκαετία του 1990, οι περισσότεροι ψυχίατροι ήταν πρόθυμοι να εφαρμόσουν τις ταχέως εξελισσόμενες γνώσεις στον τομέα των νευροεπιστημών στη μελέτη της σχιζοφρένειας. Η ψυχανάλυση είχε κηρυχθεί «νεκρή».
Παρ’ όλα αυτά, οι ψυχαναλυτικές αντιλήψεις για την ψυχιατρική ασθένεια εξακολουθούν να έχουν αξία για την κατανόηση της φύσης αυτών των πολύπλοκων ανθρώπινων προβλημάτων. Όσον αφορά τη σχιζοφρένεια, οι ψυχοδυναμικές θεωρίες προσφέρουν μια ουσιαστική εξήγηση των φαινομενικά ανούσιων συμπτωμάτων. Οι αντιλήψεις αυτές αποτελούν σημαντικό μέρος ενός ολοκληρωμένου βιοψυχοκοινωνικού πλαισίου για την ψυχιατρική.
Πηγή:
www.psychologytoday.com/intl/blog/freud-fluoxetine/202109/interpreting-the-symptoms-schizophrenia
