Την πρώτη φορά που ξεπέρασα τον απόλυτο τρόμο της έννοιας του θανάτου και αναρωτήθηκα πώς μπορεί να είναι η εμπειρία του θανάτου, ήμουν περίπου 15 ετών. Λέξεις που θυμάμαι μέχρι σήμερα ήταν οι τελευταίες του Ζορζ Νταντόν στις 5 Απριλίου 1794 στη Γαλλική Επανάσταση, ο οποίος φέρεται να είπε στον δήμιό του: «Δείξτε το κεφάλι μου στο λαό, αξίζει να το δει».
Χρόνια αργότερα, έχοντας γίνει νευροεπιστήμονας, άρχισα να αναρωτιέμαι σε ποιο βαθμό ένας εγκέφαλος που αποχωρίστηκε ξαφνικά από το σώμα θα μπορούσε να εξακολουθεί να αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του και ίσως να σκέφτεται. Ο Νταντόν ήθελε να δείξει το κεφάλι του, αλλά μπορούσε να δει ή να ακούσει τους ανθρώπους; Είχε συνείδηση, έστω και για μια σύντομη στιγμή; Πώς απενεργοποιήθηκε ο εγκέφαλός του;
Advertisment
Στις 14 Ιουνίου 2021, θυμήθηκα βίαια αυτά τα ερωτήματα. Ξεκίνησα για τη Μασσαλία της Γαλλίας, έχοντας κληθεί από τη μητέρα μου στην Αβινιόν, επειδή ο αδελφός μου βρισκόταν σε κρίσιμη κατάσταση, λίγες ημέρες αφότου διαγνώστηκε ξαφνικά με καρκίνο του πνεύμονα σε τελικό στάδιο. Αλλά όταν προσγειώθηκα, μου είπαν ότι ο αδελφός μου είχε πεθάνει πριν από τέσσερις ώρες. Μια ώρα αργότερα, τον βρήκα απόλυτα ακίνητο και όμορφο, με το κεφάλι του ελαφρώς γυρισμένο στο πλάι, σαν να βρισκόταν σε βαθύ ύπνο. Μόνο που δεν ανέπνεε πια και ήταν κρύος.
Όσο κι αν αρνήθηκα να το πιστέψω εκείνη τη μέρα και κατά τη διάρκεια των μηνών που ακολούθησαν, το εξαιρετικά φωτεινό και δημιουργικό μυαλό του αδελφού μου είχε εξατμιστεί, για να παραμείνει παρόν στα έργα τέχνης που άφησε πίσω του. Ωστόσο, την τελευταία στιγμή που μου δόθηκε να περάσω με το άψυχο σώμα του στο δωμάτιο του νοσοκομείου, ένιωσα την ανάγκη να του μιλήσω.
Και το έκανα, παρά τα 25 χρόνια μελέτης του ανθρώπινου εγκεφάλου και παρά το γεγονός ότι γνώριζα πολύ καλά ότι περίπου έξι λεπτά μετά τη διακοπή της καρδιάς και τη διακοπή της αιμάτωσης του εγκεφάλου, ο εγκέφαλος ουσιαστικά πεθαίνει. Τότε, η φθορά φτάνει σε ένα σημείο χωρίς επιστροφή και η βασική συνείδηση – η ικανότητά μας να αισθανόμαστε ότι είμαστε εδώ και τώρα και να αναγνωρίζουμε ότι οι σκέψεις που κάνουμε είναι δικές μας – χάνεται. Θα μπορούσε να έχει απομείνει κάτι από το μυαλό του αγαπημένου μου αδελφού για να ακούει τη φωνή μου και να δημιουργεί σκέψεις, πέντε ώρες μετά τον θάνατό του;
Advertisment
Μερικά επιστημονικά πειράματα
Έχουν διεξαχθεί πειράματα σε μια προσπάθεια να κατανοηθούν καλύτερα οι αναφορές ανθρώπων που είχαν μια εμπειρία κοντά στο θάνατο. Ένα τέτοιο γεγονός έχει συνδεθεί με εξωσωματικές εμπειρίες, μια αίσθηση βαθιάς ευδαιμονίας, ένα κάλεσμα, μια θέαση ενός φωτός που λάμπει από ψηλά, αλλά και βαθιές εκρήξεις άγχους ή απόλυτο κενό και σιωπή. Ένας βασικός περιορισμός των μελετών που εξετάζουν τέτοιες εμπειρίες είναι ότι εστιάζουν υπερβολικά στη φύση των ίδιων των εμπειριών και συχνά παραβλέπουν το πλαίσιο που προηγείται.
Ορισμένοι άνθρωποι, που έχουν υποβληθεί σε αναισθησία ενώ είναι σε καλή κατάσταση ή έχουν εμπλακεί σε ένα ξαφνικό ατύχημα που οδηγεί σε άμεση απώλεια των αισθήσεων, έχουν ελάχιστο λόγο να βιώσουν βαθύ άγχος καθώς ο εγκέφαλός τους αρχίζει να απενεργοποιείται. Αντίθετα, κάποιος που έχει παρατεταμένο ιστορικό σοβαρής ασθένειας μπορεί να έχει περισσότερες πιθανότητες να ταλαιπωρηθεί.
Δεν είναι εύκολο να πάρει κανείς άδειες για να μελετήσει τι πραγματικά συμβαίνει στον εγκέφαλο κατά τις τελευταίες στιγμές της ζωής μας. Όμως μια πρόσφατη εργασία εξέτασε την ηλεκτρική εγκεφαλική δραστηριότητα σε έναν 87χρονο άνδρα που είχε υποστεί τραυματισμό στο κεφάλι από πτώση, καθώς απεβίωσε μετά από μια σειρά επιληπτικών κρίσεων και καρδιακής ανακοπής. Αν και πρόκειται για την πρώτη δημοσίευση τέτοιων δεδομένων που συλλέγονται κατά τη μετάβαση από τη ζωή στον θάνατο, η εργασία είναι άκρως κατατοπιστική όσον αφορά τις πιθανές «εμπειρίες του νου» που συνοδεύουν τη μετάβαση στον θάνατο.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι ορισμένα εγκεφαλικά κύματα, τα λεγόμενα άλφα και γάμμα, άλλαζαν μοτίβο ακόμη και όταν το αίμα είχε σταματήσει να ρέει στον εγκέφαλο. «Δεδομένου ότι η διασταυρούμενη σύζευξη μεταξύ της δραστηριότητας άλφα και γάμμα εμπλέκεται στις γνωστικές διεργασίες και στην ανάκληση της μνήμης σε υγιή άτομα, είναι ενδιαφέρουσα η εικασία ότι η δραστηριότητα αυτή θα μπορούσε να υποστηρίξει μια τελευταία «ανάκληση της ζωής» που μπορεί να λάβει χώρα στην κατάσταση κοντά στο θάνατο», γράφουν.
Ωστόσο, μια τέτοια σύζευξη δεν είναι ασυνήθιστη στον υγιή εγκέφαλο – και δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η ζωή περνά γρήγορα μπροστά στα μάτια μας.
Επιπλέον, η μελέτη δεν απάντησε στο βασικό μου ερώτημα: πόσος χρόνος χρειάζεται μετά τη διακοπή της παροχής οξυγόνου στον εγκέφαλο για να εξαφανιστεί η απαραίτητη νευρική δραστηριότητα; Η μελέτη ανέφερε μόνο την εγκεφαλική δραστηριότητα που καταγράφηκε σε μια περίοδο περίπου 15 λεπτών, συμπεριλαμβανομένων μερικών λεπτών μετά το θάνατο.
Σε αρουραίους, πειράματα έχουν διαπιστώσει ότι μετά από λίγα δευτερόλεπτα χάνεται η συνείδηση. Και μετά από 40 δευτερόλεπτα, η πλειονότητα της νευρικής δραστηριότητας έχει εξαφανιστεί. Ορισμένες μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι αυτό το κλείσιμο του εγκεφάλου συνοδεύεται από απελευθέρωση σεροτονίνης, μιας χημικής ουσίας που συνδέεται με τη διέγερση και τα συναισθήματα ευτυχίας.
Αλλά τι γίνεται με εμάς; Αν οι άνθρωποι μπορούν να αναζωογονηθούν μετά από έξι, επτά, οκτώ ή ακόμη και δέκα λεπτά σε ακραίες περιπτώσεις, θεωρητικά θα μπορούσαν να περάσουν ώρες μέχρι να κλείσει εντελώς ο εγκέφαλός τους.
Έχω συναντήσει διάφορες θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί η ζωή θα μπορούσε να περνά γρήγορα μπροστά στα μάτια κάποιου καθώς ο εγκέφαλος ετοιμάζεται να πεθάνει. Ίσως πρόκειται για ένα εντελώς τεχνητό φαινόμενο που σχετίζεται με την ξαφνική έξαρση της νευρικής δραστηριότητας καθώς ο εγκέφαλος αρχίζει να απενεργοποιείται. Ίσως πρόκειται για μια έσχατη λύση, έναν αμυντικό μηχανισμό του σώματος που προσπαθεί να ξεπεράσει τον επικείμενο θάνατο. Ή ίσως είναι ένα βαθιά ριζωμένο, γενετικά προγραμματισμένο αντανακλαστικό, που κρατά το μυαλό μας «απασχολημένο» καθώς ξεδιπλώνεται σαφώς το πιο οδυνηρό γεγονός ολόκληρης της ζωής μας.
Η δική μου υπόθεση είναι κάπως διαφορετική. Ίσως η πιο ουσιαστική υπαρξιακή μας ορμή είναι να κατανοήσουμε το νόημα της ίδιας μας της ύπαρξης. Αν είναι έτσι, τότε το να βλέπουμε τη ζωή μας να περνά μπροστά από τα μάτια μας μπορεί να είναι η ύστατη προσπάθειά μας – όσο απελπισμένη κι αν είναι – να βρούμε μια απάντηση, που αναγκαστικά επισπεύδεται επειδή μας τελειώνει ο χρόνος.
Πηγή:
theconversation.com/death-how-long-are-we-conscious-for-and-does-life-really-flash-before-our-eyes-
