Λένε ότι η εκδίκηση είναι γλυκιά, και υπάρχουν στοιχεία από τις νευροεπιστήμες που το αποδεικνύουν, έως ένα βαθμό. Σε μια μελέτη του 2004 που δημοσιεύθηκε στο Science, οι ερευνητές σάρωσαν τους εγκεφάλους των συμμετεχόντων με τη χρήση τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET), ενώ έπαιζαν ένα οικονομικό παιχνίδι που είχε ως επίκεντρο την εμπιστοσύνη και μερικές φορές οδηγούσε σε εκδικητικές ενέργειες.
Το παιχνίδι είχε ως εξής: Δύο παίκτες αλληλεπιδρούσαν ανώνυμα μεταξύ τους, το άτομο Α και το άτομο Β. Ο καθένας ξεκινούσε το παιχνίδι με 10 χρηματικές μονάδες. Το άτομο Α έκανε την πρώτη κίνηση, μπορούσε είτε να μεταφέρει τις 10 μονάδες του στο άτομο Β είτε να τις κρατήσει για τον εαυτό του. Αν μεταβίβαζε τα χρήματα, ο ερευνητής τετραπλασίαζε το ποσό που λάμβανε το άτομο Β σε 40 μονάδες, οπότε ο Β είχε συνολικά 50 μονάδες.
Advertisment
Το άτομο Β μπορούσε τώρα να δώσει πίσω το μισό από αυτό (25 μονάδες) στον Α ή να μην δώσει τίποτα. Αν ο Β ενεργούσε ηθικά και έδινε πίσω τα μισά χρήματα, και οι δύο τους θα κατέληγαν με 25 μονάδες – ένα μεγάλο κέρδος σε σχέση με τα 10 με τα οποία είχε ξεκινήσει ο καθένας τους. Αλλά αν ο Β πρόδιδε την εμπιστοσύνη του Α και δεν έδινε τίποτα πίσω, ο Β κατέληγε να έχει και τις 50 μονάδες. Αν ο Α δεν εμπιστευόταν τον Β και δεν μετέφερε καθόλου χρήματα εξαρχής, κατέληγαν και οι δύο με 10 μονάδες.
Οι ερευνητές ενδιαφέρθηκαν για τις κρίσεις των Α ως προς την αδικία όταν ο Β κρατούσε όλα τα χρήματα, καθώς και για την επιθυμία τους να τιμωρήσουν τον Β, αλλά και για την πραγματική τιμωρία του Β αφαιρώντας τους χρηματικές μονάδες στην επόμενη κίνησή τους στο παιχνίδι. Ενδιαφέρθηκαν επίσης για τις αλλαγές στη δραστηριότητα σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου του Α καθώς επιδίωκαν εκδίκηση.
Όταν η εμπιστοσύνη παραβιαζόταν με αυτόν τον τρόπο, οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι ήθελαν εκδίκηση και αυτό μεταφραζόταν σε αυξημένη δραστηριότητα στις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανταμοιβή, το ραχιαίο ραβδωτό σώμα. Η εκδίκηση, με άλλα λόγια, έχει να κάνει με μια ωραία αίσθηση. Διαπίστωσαν επίσης ότι οι συμμετέχοντες με την ισχυρότερη δραστηριότητα σε αυτή την περιοχή ήταν πρόθυμοι να αναλάβουν μεγαλύτερο προσωπικό κόστος (με χρηματικές μονάδες που αφαιρούνταν από τον δικό τους λογαριασμό) για να πάρουν την εκδίκησή τους.
Advertisment
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η εκδίκηση έχει ως κύριο στόχο την τιμωρία της παραβατικότητας και τη διατήρηση της κοινωνικής τάξης. Όμως το γεγονός ότι μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε τόσο όμορφα ενώ προβλέπουμε τις επιπτώσεις δεν πρέπει να παραγνωρίζεται.
Το δίλημμα της εκδίκησης
Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει απαραίτητα μετά από μια πράξη εκδίκησης. Σε μια μελέτη του 2008, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι συχνά ανέφεραν πολύ πιο αρνητική διάθεση αμέσως μετά την τέλεση μιας πράξης εκδίκησης.
Μια άλλη μελέτη εισήγαγε ένα ευρύτερο φάσμα μέτρων για την αξιολόγηση αυτών των ψυχολογικών επιπτώσεων. Εκτός από τη διερεύνηση της κατάστασης της διάθεσης των συμμετεχόντων αφού σκέφτονταν μια πράξη εκδίκησης, οι ερευνητές συμπεριέλαβαν επίσης μια υπολογιστική ανάλυση της γλώσσας που χρησιμοποιούσαν οι συμμετέχοντες ενώ έγραφαν για τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σχετικά με το γεγονός, καθώς και μια πιο λεπτομερή ανάλυση των συνολικών συναισθηματικών αντιδράσεών τους και όχι μόνο της παροδικής διάθεσης.
Αποδείχτηκε ότι οι συμμετέχοντες ανέφεραν ένα μείγμα συναισθημάτων. Η εκδίκηση δεν είναι πάντα γλυκιά, αλλά περισσότερο γλυκόπικρη. Αυτό σημαίνει ότι η εκδίκηση έχει στην πραγματικότητα την ικανότητα να προκαλεί τόσο θετικά όσο και αρνητικά συναισθήματα (συμπεριλαμβανομένου του αισθήματος έντασης, αβεβαιότητας και της αίσθησης φόβου).
Αυτό είναι από πολλές απόψεις το δίλημμα της εκδίκησης. Η εκδίκηση φαίνεται τόσο ελκυστική και τόσο ανταποδοτική, κάνοντας τα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου να ενεργοποιούνται. Αλλά ενώ ο σχεδιασμός της εκδίκησης μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε ωραία, μετά η ιστορία αλλάζει.
Το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα εξαρτάται από τόσους πολλούς άλλους παράγοντες – συμπεριλαμβανομένου του πώς αλλάζουν τα συναισθήματά μας σχετικά με την αρχική πράξη και αν μπορούμε πλέον να νιώσουμε κάποια μορφή ενσυναίσθησης και να κατανοήσουμε τη δική του οπτική γωνία. Το πώς αισθάνεστε για την προσωπικότητα του ατόμου που σας πλήγωσε και το κατά πόσο μπορεί να διορθώσει τη συμπεριφορά του χωρίς να χρειαστεί να εκδικηθείτε, έχει επίσης σημασία, όπως και το κατά πόσον έχει την ικανότητα να αλλάξει και να ζητήσει συγγνώμη με ουσιαστικό τρόπο. Ακόμη και ο ίδιος ο χρόνος μπορεί να επηρεάσει το πώς αισθανόμαστε την εκδίκηση. Αυτό καθιστά δύσκολο να υπολογίσουμε αν υπάρχουν μακροπρόθεσμα ψυχολογικά οφέλη.
Άλλες επιλογές
Τι πρέπει να κάνουμε αντί της εκδίκησης όταν μας αδικούν; Απλώς να το κρατάμε μέσα μας; Αυτό μπορεί μερικές φορές να είναι πολύ δύσκολο, όπως όλοι γνωρίζουμε. Σε μια μελέτη δόθηκε ρητή εντολή στους συμμετέχοντες να γράψουν για γεγονότα που τους πλήγωσαν, εστιάζοντας στα προσωπικά οφέλη, όπως το πώς τους άλλαξε προς το καλύτερο, για να δουν αν αυτό θα μπορούσε να τους βοηθήσει να απαλλαγούν από την ανάγκη τους για εκδίκηση.
Οι συμμετέχοντες έγραψαν ότι έγιναν πιο δυνατοί, ανακάλυψαν άγνωστες δυνάμεις και έγιναν σοφότεροι χάρη στην εμπειρία. Το να γράφουν για τα γεγονότα με αυτόν τον τρόπο σήμαινε ότι ήταν σε θέση να συγχωρήσουν τον δράστη και ήταν λιγότερο πιθανό να αναζητήσουν εκδίκηση. Υπέφεραν επίσης από λιγότερο μακροχρόνιο στρες και θυμό, ενισχύοντας τελικά την ψυχολογική τους ευημερία.
Ίσως η σύγχρονη νευροεπιστήμη να μην έχει ακόμα αποκωδικοποιήσει την πολυπλοκότητα της εκδίκησης στην πραγματική ζωή. Για παράδειγμα, δεν γνωρίζουμε πώς συμπεριφέρεται με την πάροδο του χρόνου. Ίσως το ραχιαίο ραβδωτό σώμα να ενεργοποιείται έντονα κάθε φορά που σχεδιάζουμε την εκδίκηση για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, ή ίσως το αίσθημα της αναμενόμενης ανταμοιβής να γίνεται λιγότερο έντονο με την πάροδο του χρόνου.
Όπως και να ‘χει, όπως πολλά πράγματα στη ζωή, η προσμονή είναι συχνά καλύτερη από την πραγματική εμπειρία. Οπότε όσοι σχεδιάζουν να εκδικηθούν εκεί έξω θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους: η πραγματική πράξη μπορεί να μην ανταποκρίνεται ακριβώς στις προσδοκίες σας.
Πηγή:
theconversation.com/revenge-the-neuroscience-of-why-it-feels-good-in-the-moment-but-may-be-a-bad-idea-in-the-long-run
