Είναι μια πολύ γνωστή αρχή στην κοινωνική ψυχολογία ότι οι άνθρωποι αυτοπροσδιορίζονται με όρους κοινωνικών ομαδοποιήσεων και σπεύδουν να δυσφημήσουν άλλους που δεν ταιριάζουν σε αυτές τις ομάδες. Οι άλλοι που μοιράζονται τις ιδιαίτερες ιδιότητές μας είναι η «εσωτερική ομάδα» μας και αυτοί που δεν το κάνουν είναι η «έξω ομάδα».
Μερικές φορές οι ομαδοποιήσεις καθορίζονται από παράγοντες εγγενείς στο ποιοι είμαστε (φύλο, ηλικία, φυλή/εθνικότητα), αλλά σε πολλές άλλες περιπτώσεις επιτυγχάνονται με έναν κάπως αυθαίρετο τρόπο. Αν μεγάλωσες στον Πειραιά, είσαι κατά πάσα πιθανότητα οπαδός του Ολυμπιακού, ενώ αν μεγάλωσες στη Θεσσαλονίκη πιθανόν να είσαι οπαδός του Άρη ή του ΠΑΟΚ.
Advertisment
Το «ατύχημα» της γέννησής μας καθορίζει εάν φοράμε μια ερυθρόλευκη ή πράσινη φανέλα. Στη συνέχεια οι οπαδοί του Ολυμπιακού βρίσκουν κάτι πολύ ενοχλητικό στους οπαδούς του Παναθηναϊκού.
Αλλά είναι ένας οπαδός του Ολυμπιακού θεμελιωδώς διαφορετικός από έναν οπαδού του Παναθηναϊκού; Μήπως ο ένας έχει κόκκινο αίμα και ο άλλος πράσινο; Φυσικά, η απάντηση είναι «Όχι». Οι οπαδοί διαφορετικών ομάδων είναι πιθανότατα πανομοιότυποι ως προς το πάθος τους, την ορμή τους και την αφοσίωσή τους. Το πιο σημαντικό είναι ότι στην πραγματικότητα δεν διαφέρουν καθόλου στις βασικές ανθρώπινες ιδιότητες τους. Ωστόσο, οι αθλητικές αντιπαλότητες τρέφονται από τις κατασκευαστικές διακρίσεις που γεννούν οι εσωτερικές και οι εξωτερικές ομάδες μέσα τους.
Η αυθαίρετη φύση των διακρίσεων εντός και εκτός ομάδας μεταξύ οπαδών μεταφέρεται σε πολλές άλλες καθημερινές καταστάσεις. Για παράδειγμα, ας εξετάσουμε τη διάκριση μεταξύ πεζών και αυτοκινητιστών. Όταν είσαι ο πεζός που μπαίνει σε μια διάβαση πεζών, νιώθεις ότι δικαιούσαι να πάρεις το χρόνο σου για να περάσεις απέναντι. Οι οδηγοί στα αυτοκίνητα που σε περιμένουν να διασχίσεις το δρόμο απλά πρέπει να περιμένουν.
Advertisment
Επιπλέον δε, μπορεί να πετάξεις ένα προσβλητικό σχόλιο στον οδηγό εάν φαίνεται ανυπόμονος ή προσπαθήσει να κάνει ελιγμό για να περάσει. Τώρα βάλε τον εαυτό σου στο ρόλο του αυτοκινητιστή. Η ταραχή και η ενόχλησή σου αυξάνονται καθώς παρακολουθείς «τον ηλίθιο πεζό» να περπατά μπροστά σου, φαινομενικά αγνοώντας όλους τους άλλους. Μπορεί επίσης να σου έρθουν κάποιες προσβλητικές σκέψεις.
Ένα από τα πιο σημαντικά «πειράματα» σχετικά με τη μεροληψία εντός και εκτός ομάδας στην πραγματικότητα δεν πραγματοποιήθηκε σε κάποιο ψυχολογικό εργαστήριο, αλλά στη σχολική αίθουσα μιας δασκάλας της Αϊόβα, της Τζέιν Έλιοτ. Το 1968, την επόμενη μέρα της δολοφονίας του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Τζούνιορ, η Έλιοτ αποφάσισε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της φυλετικής προκατάληψης χωρίζοντας την τάξη της τρίτης δημοτικού σε ομάδες με βάση το χρώμα των ματιών τους. Όπως περιγράφεται στο ντοκιμαντέρ του PBS Frontline “A Class Divided”, η Elliot έδειξε πόσο εύκολο ήταν να μετατρέψει τους 7χρονους μαθητές της σε φορείς μίσους, κάνοντας τα παιδιά με καστανά μάτια τους στόχους διάκρισης από τα “καλύτερα” γαλανομάτικα παιδιά.
Μέσα σε λίγα λεπτά, τα γαλανομάτικα παιδιά χλεύασαν σαδιστικά τους άτυχους συμμαθητές τους, αποκαλώντας τους «ανόητους» και αποφεύγοντάς τους στην παιδική χαρά κατά τη διάρκεια του διαλείμματος. Στη συνέχεια, ανέτρεψε την κατάσταση και έδειξε ότι τα παιδιά με καστανά μάτια, όταν αισθάνθηκαν ότι είχαν το πάνω χέρι, επέβαλαν τις ίδιες τιμωρίες στους γαλανομάτες συμμαθητές τους.
Από την εποχή της εκπληκτικής επίδειξης της Έλιοτ, οι κοινωνικοί ψυχολόγοι συνέχισαν να διερευνούν τις αιτίες, τις συνέπειες και τους συσχετισμούς των στερεοτύπων εντός και εκτός ομάδας. Υπάρχουν τώρα κυριολεκτικά χιλιάδες μελέτες για το θέμα. Ορισμένες από τις πιο πρόσφατες και ίσως πιο πολλά υποσχόμενες εργασίες εξετάζουν τη βάση στο κύκλωμα του εγκεφάλου της επεξεργασίας εντός-εκτός ομάδας.
Μια πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μιζούρι έδειξε ότι η επίδραση της ταυτοποίησης εντός ομάδας γίνεται ακόμη πιο έντονη όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι απειλούνται. Απευθυνόμαστε σε όσους ανήκουν στην ομάδα μας όταν νιώθουμε ότι μπορεί να κινδυνεύουμε από κάποιο είδος σωματικής βλάβης.
Το «πείραμα» της Elliot έγινε η βάση για τη δουλειά της ζωής της και τώρα διεξάγει εργαστήρια στα οποία αναπαράγει την άσκηση με τα καφέ μάτια/μπλε μάτια για εκπαίδευση ευαισθησίας στη διαφορετικότητα. Εάν πέσουμε θύμα στερεοτύπων μιας εξω-ομάδας, λέει, είναι πιο πιθανό να συμπεριφερθούμε στη δική μας εξω-ομάδα (όπως κι αν ορίζεται) πιο ανθρώπινα.
Ίσως υπάρχει κάποιος μηχανισμός επιβίωσης στη διαμόρφωση των διακρίσεων εντός και εκτός ομάδας. Στην επιθυμία μας να αισθανόμαστε ασφαλείς, δένουμε μαζί με εκείνους που θεωρούμε ότι μας μοιάζουν περισσότερο, ώστε να μπορούμε να προστατευτούμε από αυτούς που μπορεί να μας βλάψουν. Οι εικονικοί φράχτες που χτίζουμε κρατούν τους ξένους μακριά και μας επιτρέπουν να συνεχίσουμε την καθημερινή μας ζωή νιώθοντας προστατευμένοι και ασφαλείς. Ωστόσο, είναι ακριβώς αυτοί οι φράχτες που μας εμποδίζουν να δεθούμε με τους συνανθρώπους μας και με αυτόν τον τρόπο υπονομεύουν την πραγματική μας ασφάλεια.
Χρειάζεται να εργαστούμε σκληρά για να αποφύγουμε τους κινδύνους της παγίδας ενδο-ομάδας και εξω-ομάδας. Ακολουθούν μερικές προτάσεις για να γκρεμίσετε μερικούς από αυτούς τους πραγματικούς και εικονικούς φράχτες:
1. Αναγνωρίστε την αυθαίρετη φύση πολλών διακρίσεων εντός και εκτός ομάδας
Το παράδειγμα των πεζών και των αυτοκινητιστών είναι ίσως το πιο εύκολο για την κατανόηση αυτού του σημείου. Η εσωτερική ομάδα σας τη μια στιγμή είναι η εξωομάδα σας την επόμενη.
2. Βάλτε τον εαυτό σας στη θέση του μέλους της εξωτερικής ομάδας
Τα μικρά παιδιά στην τάξη της Τζέιν Έλιοτ ήταν λυπημένα και φοβισμένα όταν ξαφνικά μπήκαν στο ρόλο του μέλους της εξωτερικής ομάδας. Σκεφτείτε τις φορές που σας έχουν βάλει σε θέση εκτός ομάδας και θυμηθείτε πόσο επώδυνο ήταν αυτό.
3. Αναζητήστε κοινά σημεία μεταξύ των αντίπαλων ομάδων
Οι οπαδοί των αντίπαλων αθλητικών ομάδων αγαπούν εξίσου το άθλημα. Οι άνθρωποι διαφορετικών θρησκειών θεωρούν την πίστη τους σημαντική για αυτούς. Υπάρχουν βασικές ανθρώπινες ανάγκες που ξεπερνούν συγκεκριμένες ετικέτες.
4. Εργαστείτε για την οικοδόμηση της εσωτερικής σας αίσθησης ασφάλειας
Οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να δημιουργήσουν στερεότυπα όταν αισθάνονται ότι έχουν κάτι να χάσουν. Εάν αισθάνεστε πιο σίγουροι για τη δική σας ταυτότητα, θα είναι λιγότερο πιθανό να επικρίνετε την ταυτότητα κάποιου άλλου.
5. Διαδώστε το μάθημα
Δεν μπορούμε όλοι να είμαστε η Τζέιν Έλιοτ που προσπαθεί να αλλάξει την κοινωνία επηρεάζοντας μια τάξη κάθε φορά αλλά μπορούμε να διδάξουμε στους άλλους την αξία του να ξεπεραστούν τα στερεότυπα της εξωομάδας.
Υπάρχουν τρόποι για να ξεπεραστεί η μεροληψία εντός-εκτός ομάδας, αλλά χρειάζεται προσπάθεια. Τα αποτελέσματα, ωστόσο, είναι ζωτικής σημασίας για τη συνέχιση της ύπαρξής μας, αν όχι την προσωπική μας εκπλήρωση. Καθώς απολαμβάνουμε τους εορτασμούς των γιορτών του έθνους μας με πυροτεχνήματα, μπαλόνια, παρελάσεις και σερπαντίνες, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι κάτω από τις σημαίες, είμαστε όλοι μέρος ενός κόσμου.
Πηγή: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/fulfillment-any-age/201012/in-groups-out-groups-and-the-psychology-crowds / Susan Krauss Whitbourne PhD, ABPP
