Πήρα ένα αντίτυπο του βιβλίου The Awakened Brain (2021) της Lisa Miller λόγω ενός μακροχρόνιου ενδιαφέροντος για το μυστικιστικό και το υπερβατικό. Η ιδέα ότι ένα ανθρώπινο ον μπορεί να βιώσει ορισμένες καταστάσεις χωρίς εγώ βρίσκω ελκυστική και λογική. Οι άνθρωποι είναι σε θέση να ταυτίζονται με κοινωνικές ομάδες, έθνη, την ανθρωπότητα και τη ζωή συνολικά. Αυτές οι καταστάσεις ταύτισης μπορεί να συνοδεύονται από αισθήματα δέους και μειωμένη επίγνωση των προσωπικών ανησυχιών και προβληματισμών. Ως εκ τούτου, αυτές οι καταστάσεις μπορούν να προωθήσουν τη συμπόνια και τη συνεργασία με τους άλλους.
Σε μια προηγούμενη ανάρτηση, υποστήριξα ότι η καλλιέργεια και η βίωση θετικών συναισθημάτων μπορεί να θεωρηθεί ως πνευματικό ζήτημα (Krueger, 2009). Με αυτόν τον προσανατολισμό, οι συζητήσεις για την πνευματικότητα μπορούν να προχωρήσουν χωρίς την ανάγκη δύσκολων και μη ελέγξιμων μεταφυσικών παραδοχών.
Advertisment
Εκείνη την εποχή γνώριζα καλά ότι το εγχείρημα της πνευματικότητας, που επιδιώκεται ζωηρά στις παρυφές της επιστημονικής συμβατικότητας, θα αναζητούσε πεισματικά την είσοδο στον κυρίαρχο, επιστημονικά τεκμηριωμένο διάλογο για το τι μπορούμε να περιμένουμε από τη φύση. Σε αυτό το σημείο έρχεται στο προσκήνιο ο Μίλερ.
Ο Μίλερ είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, ο οποίος έχει δημοσιεύσει τεκμηριωμένα άρθρα σχετικά με τη σχέση μεταξύ των θρησκευτικών και πνευματικών πεποιθήσεων από τη μία πλευρά και της ψυχο- και εγκεφαλικής παθολογίας από την άλλη. Στο βιβλίο The Awakened Brain (Ο αφυπνισμένος εγκέφαλος), η Μίλερ αφηγείται την προσωπική και επαγγελματική της διαδρομή, η οποία ξεκίνησε με εκπαίδευση στην ψυχανάλυση και τη γνωστική θεραπεία και οδήγησε στον εναγκαλισμό με τον σαμανισμό.
Η πιο γνωστή έρευνα της Miller είναι η διαπίστωση ότι η αυτοαναφερόμενη σημασία της θρησκείας συσχετίζεται με το πάχος του φλοιού σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου (Miller et al., 2014). Τα ευρήματα αυτά προκάλεσαν εικασίες σχετικά με τα οφέλη του διαλογισμού, της ενσυνειδητότητας και του γενικού αισθητηριακού ανοίγματος. Σαφή αιτιώδη συμπεράσματα, όπως σημείωσαν οι συγγραφείς, δεν μπορούσαν να εξαχθούν, πόσο μάλλον συμπεράσματα σχετικά με συστάσεις συμπεριφοράς. Είναι ενδιαφέρον ότι οι συμπεριφορές θρησκευτικής τήρησης δεν σχετίζονταν με το πάχος του φλοιού.
Advertisment
Ο Miller διατυπώνει ορισμένα εύλογα και σημαντικά παράπονα σχετικά με την κλινική πρακτική, ιδίως στα νοσοκομεία και τις κλινικές όπου οι πάσχοντες με μέτρια οικονομικά μέσα προσέρχονται αναζητώντας βοήθεια. Το ψυχιατρικό επάγγελμα, παρατηρεί, πολύ συχνά εμμένει σε ένα περιορισμένο, μηχανιστικό και τελικά απάνθρωπο μοντέλο. Η φροντίδα των ασθενών συχνά εκφυλίζεται σε θέμα διαχείρισης και αποθήκευσης. Για τους λόγους αυτούς, το βιβλίο Ο αφυπνισμένος εγκέφαλος μπορεί να αποτελέσει, κατά τη γνώμη μου, ένα ανταποδοτικό ανάγνωσμα.
Καθώς διάβαζα, ωστόσο, άρχισα να προβληματίζομαι όλο και περισσότερο από την έλλειψη αυτοσυγκράτησης του συγγραφέα. Αν η συμβατική -αυτό που η Μίλερ και οι ομότεχνοί της αποκαλούν “υλιστική”- επιστήμη αποτυγχάνει πολύ συχνά, ποιες είναι οι εναλλακτικές λύσεις; Πριν από μια δεκαετία, η Miller και οι συνάδελφοί της δημοσίευσαν ένα “Μανιφέστο για μια μεταϋλιστική επιστήμη” 18 σημείων (Beauregard et al., 2014).
Το μανιφέστο αυτό καλεί σε αλλαγή παραδείγματος με βάση τον ισχυρισμό ότι η συμβατική επιστήμη εθελοτυφλεί απέναντι σε ένα πλήθος σημαντικών φαινομένων που είναι κατά τεκμήριο αποδείξιμα με τις συμβατικές επιστημονικές μεθόδους (π.χ. πείραμα και στατιστική ανάλυση), αλλά είναι ανεξήγητα με υλιστικούς (ή μάλλον με τους συνήθεις φυσικούς, χημικούς, βιολογικούς ή ψυχολογικούς) όρους.
Μεταξύ αυτών των φαινομένων, το μανιφέστο απαριθμεί τις επιδράσεις του νου στην ύλη, το PSI, τη συνείδηση ενώ είμαστε νεκροί και την επικοινωνία με τους νεκρούς (αν και αυτό μπορεί να περιορίζεται σε ειδικά ταλαντούχα μέντιουμ – και μόνο όταν δεν παρακολουθούν σκεπτικιστές παρατηρητές). Το πιο εκτεταμένο είναι ο ισχυρισμός ότι ο νους δεν παράγεται από την εγκεφαλική ύλη, αλλά ότι είναι μάλλον ο δέκτης εισροών από έναν μεγαλύτερο, συλλογικό και ίσως παγκόσμιο ΝΟΥ.
Οι συμβατικοί επιστήμονες θα πουν ότι αυτοί οι ισχυρισμοί έχουν καταρριφθεί επαρκώς αν δεν είναι εκ πρώτης όψεως παραλογισμοί, έτσι ώστε η συνεχής κριτική και αναθεώρηση να γίνεται κουραστική. Ωστόσο, οι υποστηρικτές αυτών των αντισυμβατικών απόψεων συνεχίζουν να δημοσιεύουν αναθεωρήσεις υποστηρικτικών μετα-αναλύσεων και συλλογές ιστοριών (Beauregard et al., 2018).
Θα συνεχίσουν, κατά την εκτίμησή μου, να καταγγέλλουν το συμβατικό πλαίσιο της επιστήμης ως δογματικό και ιδεολογικό, υπονοώντας ότι υπάρχει ένα καταπιεστικό συμφέρον να κρατηθούν οι δυϊστικές και μη υλιστικές ιδέες εκτός του λόγου. Ταυτόχρονα, αυτοί οι υποστηρικτές δεν κουράζονται να ισχυρίζονται ότι ήδη πριν από 100 χρόνια η κβαντική φυσική επικύρωσε τη θέση τους. Ίσως. Η γάτα του Σρέντινγκερ, μου φαίνεται, εξακολουθεί να βρίσκεται στο πορτ-μπαγκάζ, περιμένοντας να ζωντανέψει -ή να πεθάνει- από εκείνους που ξέρουν πώς να κοιτάξουν.
Ο Μίλερ, όπως φαίνεται, ξέρει να βλέπει τη ζωή με έναν νέο τρόπο. Μοιράζεται απλόχερα εκπληκτικές προσωπικές εμπειρίες, όπως το να της δείξει ένα κοπάδι από χήνες που κορνάρουν πώς να αποφύγει την ανατροπή του καγιάκ της και να τη ρωτήσει το αγέννητο ακόμη παιδί της αν πραγματικά το ήθελε σε αυτόν τον κόσμο. Δεν αμφιβάλλω καθόλου για την ψυχολογική πραγματικότητα αυτών των εμπειριών. Αποτελούν πράγματι μια μαρτυρία για το τι μπορεί να επινοήσει το ανθρώπινο μυαλό. Αμφιβάλλω, ωστόσο, ότι τέτοιες εμπειρίες μετράνε ως απόδειξη για μια μη υλιστική πτυχή της φύσης.
Έχοντας αναφέρει αποτελέσματα από το εργαστήριό της στο Κολούμπια, η Μίλερ έχει μαλακώσει τον αναγνώστη για να σκεφτεί κάποια πιο μακρινά ευρήματα. Βρήκα ιδιαίτερα εντυπωσιακό αυτό που περιγράφει στη σελίδα 201 (η σχετική υποσημείωση βρίσκεται στις σελίδες 256-257). Αφού εξετάζει την έρευνα σχετικά με τα θεραπευτικά οφέλη του ανθρώπινου αγγίγματος, που δημοσιεύτηκε σε ένα έγκριτο περιοδικό με κριτές (Goldstein et al., 2018), η Miller περνάει απρόσκοπτα στην εξ αποστάσεως θεραπεία.
Η Dr. Jeanne Achterberg, αναφέρει, “χρησιμοποίησε την τεχνολογία fMRI για να εξετάσει αν οι θεραπευτικές σκέψεις που στέλνονται από απόσταση μπορεί να συσχετίζονται με την ενεργοποίηση ορισμένων εγκεφαλικών λειτουργιών στα άτομα που δέχονταν τις θεραπευτικές παρεμβάσεις”. Το έκαναν, εννέα στις δέκα φορές, σε αυτό το πείραμα στο οποίο οι αποστολείς ήταν ιθαγενείς θεραπευτές της Χαβάης. Δεν γνωρίζω αν δοκιμάστηκαν και άλλοι αποστολείς ως μάρτυρες. Ούτε ο Miller αναφέρει άλλες τεχνικές πτυχές της μελέτης που θα μπορούσαν να εξεταστούν πριν από την εξαγωγή ισχυρών συμπερασμάτων. Η μελέτη περιγράφεται πληρέστερα σε ένα βιβλίο του εκδοτικού οίκου Shambhala, ο οποίος ειδικεύεται σε “βιβλία που παρουσιάζουν δημιουργικούς και συνειδητούς τρόπους μετασχηματισμού του ατόμου, της κοινωνίας και του πλανήτη”.
Η υποσημείωση του Miller παραπέμπει επίσης σε μια εργασία των Schwartz & Dossey (2010), η οποία εξετάζει τους ισχυρισμούς σχετικά με τα “μη τοπικά” αιτιώδη αποτελέσματα, όπως, ο Θεός να μας βοηθήσει, η προσευχή. Οι υποστηρικτές των μη τοπικών επιδράσεων τείνουν να επικεντρώνονται στις καλές, ξεχνώντας ότι αν υπήρχαν γενικές αρχές σε λειτουργία, δεν θα έπρεπε μόνο να χαιρόμαστε που λαμβάνουμε θεραπευτική ενέργεια αλλά και να ανησυχούμε για την ενέργεια που βλάπτει. Αν η προσευχή και οι ευλογίες λειτουργούσαν, το ίδιο θα έκαναν, με την ίδια λογική, και τα ξόρκια και οι κατάρες. Προσέξτε το βουντού που κάνετε!
Η πρόσκρουση σε βιβλία όπως αυτό του Μίλερ κατά καιρούς κατά τη διάρκεια της σχεδόν 50χρονης διαδρομής μου ως αναγνώστη ψυχολογικής λογοτεχνίας μου έχει χαρίσει περισσότερες στιγμές déjà vu από όσες θέλω να θυμάμαι. Δεν μπορώ να ισχυριστώ με θρησκευτική σιγουριά ότι η προσευχή, η εξ αποστάσεως θεραπεία και οι συνομιλίες με τους νεκρούς (στις οποίες οι τελευταίοι ανταποκρίνονται) θα διαψευστούν οριστικά. Η εμπειρία υποδηλώνει όμως ότι τέτοιοι ισχυρισμοί θα συνεχίσουν να διατυπώνονται και ότι θα γίνουν πιστευτοί επειδή είναι δροσεροί και παρήγοροι.
Επίσης, χαϊδεύουν τον εγωισμό του εσωτερικού επαναστάτη. Αν κάποιος από αυτούς τους ισχυρισμούς κερδίσει τη σφραγίδα της επιστημονικής αξιοπρέπειας, οι σημερινοί πιστοί μπορούν να ισχυριστούν ότι ήταν οι πρώτοι που το υιοθέτησαν. Μέχρι τότε, είναι οραματιστές. Κυριολεκτικά. Δυστυχώς, οι πιστοί πρέπει να αναρωτηθούν πόσα είναι διατεθειμένοι να διακινδυνεύσουν. Θα προσλάβουν έναν εξ αποστάσεως θεραπευτή πριν συμβουλευτούν έναν γιατρό και όχι μόνο αφού ο καλός γιατρός αποτύχει; Δεν μπορεί να βλάψει, σωστά;
Joachim I. Krueger Ph.D.
Πηγές:
- Beauregard, M., Schwartz, G. E., Miller, L., Dossey, L., Moreira-Almeida, A., Schlitz, M. et al. (2014). Manifesto for a postmaterialist science. Explore, 10, 272-274.
- Beauregard, M., Trent, N. L., Schwartz, G. E. (2018). Toward a postmaterialist psychology: theory, research, and applications. New Ideas in Psychology, 50, 21-33.
- Goldstein, P., Weissman-Fogel, I., Dumas, G., Shamay-Tsoory, S. G. (2018). Brain-to-brain coupling during handholding is associated with pain reduction. Proceedings of the National Academy of Science of the United States of America, 115(11), E2528-E2537.
- Krueger, J. I. (2009). Harnessing spirituality. Psychology Today Online. https://www.psychologytoday.com/us/blog/one-among-many/200909/harnessing-spirituality
- Miller, L. (2021). This awakened brain: The new science of spirituality and our quest for an inspired life. Random House.
- Schwartz, S. A., & Dossey, L. (2010). Nonlocality, intention, and observer effects in healing studies: Laying a foundation for the future. Explore, 6, 295–307.
