Οι καρδιακές παθήσεις παραμένουν η κύρια αιτία θανάτου σε παγκόσμια κλίμακα, πλήττοντας εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο. Οι παραδοσιακές ιατρικές παρεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένων των φαρμάκων και των χειρουργικών επεμβάσεων, έχουν επικεντρωθεί κυρίως στη διαχείριση των συμπτωμάτων και στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου. Ωστόσο, το θεμελιώδες έργο του Dr. Dean Ornish, “The Spectrum”, εισάγει μια αλλαγή παραδείγματος, υποστηρίζοντας ότι η καρδιακή νόσος μπορεί στην πραγματικότητα να αντιστραφεί μέσω μιας σειράς αλλαγών στον τρόπο ζωής.
Advertisment
Το επιστημονικό υπόβαθρο του Dean Ornish
Ο Dean Michael Ornish (γεννημένος στις 16 Ιουλίου 1953) είναι Αμερικανός γιατρός και ερευνητής. Είναι πρόεδρος και ιδρυτής του μη κερδοσκοπικού Ινστιτούτου Ερευνών Προληπτικής Ιατρικής στο Σαουσαλίτο της Καλιφόρνιας και κλινικός καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο.
Πριν εμβαθύνουμε στις συγκεκριμένες στρατηγικές που συνιστά ο Dr. Ornish, είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε την επιστημονική βάση που στηρίζει τους ισχυρισμούς του. Το βιβλίο του δεν προσφέρει απλώς ανεκδοτολογικές παρατηρήσεις, αντίθετα, υποστηρίζεται από αυστηρές επιστημονικές μελέτες. Για παράδειγμα, σε ένα από τα ερευνητικά του προγράμματα, οι ασθενείς που ακολουθούσαν τη θεραπευτική αγωγή του Ornish όχι μόνο σταμάτησαν την εξέλιξη της καρδιακής νόσου αλλά παρουσίασαν και αναστροφή της αρτηριακής απόφραξης. Αυτό υποδηλώνει ότι οι αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούν πράγματι να χρησιμεύσουν ως μια αποτελεσματική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της καρδιακής νόσου στις ρίζες της και όχι μόνο στις εκδηλώσεις της.
Από τη δεκαετία του 1970 έως τη δεκαετία του 1990, ο Ornish και άλλοι ερεύνησαν τον αντίκτυπο της διατροφής και των επιπέδων στρες σε άτομα με καρδιακές παθήσεις. Η έρευνα, που δημοσιεύτηκε σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, αποτέλεσε τη βάση του “Προγράμματος για την αντιστροφή των καρδιακών παθήσεων”. Συνδύαζε δίαιτα, διαλογισμό, άσκηση και ομάδες υποστήριξης και το 1993 έγινε η πρώτη μη χειρουργική, μη φαρμακευτική θεραπεία για καρδιακές παθήσεις που πληρούσε τις προϋποθέσεις για ασφαλιστική αποζημίωση.
Advertisment
Ο Ornish συνεργάστηκε με τα Κέντρα Medicare και Medicaid Services επί 16 χρόνια για τη δημιουργία μιας νέας κατηγορίας κάλυψης που ονομάζεται εντατική καρδιακή αποκατάσταση (ICR), η οποία επικεντρώνεται σε ολοκληρωμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής.
Ο Ornish είναι σύμβουλος ιατρός του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον από το 1993, όταν κλήθηκε από τη Χίλαρι Κλίντον να συμβουλεύσει τους σεφ του Λευκού Οίκου, του Καμπ Ντέιβιντ και του Air Force One. Το 2010, μετά από καρδιακό επεισόδιο, ο Μπιλ Κλίντον ακολούθησε τη συμβουλή του Ornish και υιοθέτησε μια χορτοφαγική διατροφή.
Το 2011, ο Μπαράκ Ομπάμα διόρισε τον Ornish στη Συμβουλευτική Ομάδα για την Πρόληψη, την Προαγωγή της Υγείας και την Ολοκληρωμένη και Δημόσια Υγεία των ΗΠΑ.
Οι τέσσερις πυλώνες της αντιστροφής
Διατροφή
Ένας από τους θεμελιώδεις πυλώνες της στρατηγικής του Dr. Ornish είναι ο διατροφικός μετασχηματισμός. Η συνιστώμενη δίαιτα είναι κυρίως φυτικής προέλευσης και περιλαμβάνει φρούτα, λαχανικά και δημητριακά ολικής αλέσεως. Δεν είναι όμως μια αυστηρή βίγκαν δίαιτα. Πρωταρχικός στόχος είναι η ελαχιστοποίηση των κορεσμένων λιπαρών και των εξευγενισμένων σακχάρων, τα οποία έχουν αναγνωριστεί ως κύριοι ένοχοι για την επιτάχυνση των καρδιακών παθήσεων.
Σωματική δραστηριότητα
Ο δεύτερος πυλώνας περιλαμβάνει την ενσωμάτωση της τακτικής άσκησης στην καθημερινή ρουτίνα του ατόμου. Συνιστάται τουλάχιστον 30 λεπτά μέτριας άσκησης την ημέρα, αν και ενθαρρύνονται περισσότερα. Η εστίαση δεν είναι απλώς στην απώλεια βάρους, αλλά στη συνολική βελτίωση της καρδιαγγειακής υγείας. Η άσκηση βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος, μειώνει την αρτηριακή πίεση και αυξάνει την απόδοση της καρδιάς – όλα ζωτικής σημασίας στοιχεία για την αντιστροφή των καρδιακών παθήσεων.
Διαχείριση άγχους
Η διαχείριση του στρες αποτελεί τον τρίτο πυλώνα του πλαισίου του Ornish. Το άγχος, που συχνά παραβλέπεται, έχει αποδειχθεί ότι έχει σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στην υγεία της καρδιάς, επηρεάζοντας παράγοντες όπως η αρτηριακή πίεση και τα επίπεδα των ορμονών. Ο Ornish τάσσεται υπέρ της ενσωμάτωσης τεχνικών διαχείρισης του στρες, όπως ο διαλογισμός, η γιόγκα, οι ασκήσεις βαθιάς αναπνοής, ακόμη και απλές ρουτίνες χαλάρωσης για τον μετριασμό των βλαβερών επιπτώσεων του στρες.
Κοινωνική υποστήριξη και οικειότητα
Ο τελευταίος πυλώνας περιστρέφεται γύρω από την αναγκαιότητα της κοινωνικής υποστήριξης και της συναισθηματικής ευημερίας. Η οικειότητα και οι ισχυρές διαπροσωπικές σχέσεις χρησιμεύουν όχι μόνο ως συναισθηματικό αλλά και ως φυσιολογικό βάλσαμο. Η κοινωνική υποστήριξη συμβάλλει στη μείωση του στρες και, κατ’ επέκταση, στη μείωση της φλεγμονής και άλλων συμπτωμάτων που σχετίζονται με τις καρδιακές παθήσεις.
Στρατηγικές εφαρμογής
Η πρακτική εφαρμογή αυτών των αλλαγών στον τρόπο ζωής απαιτεί μεν δέσμευση, αλλά δεν είναι καθόλου ανυπέρβλητη. Για όσους βρίσκουν τη διατροφική αλλαγή πρόκληση, μια σταδιακή προσέγγιση μπορεί να είναι χρήσιμη. Ξεκινήστε ενσωματώνοντας σταδιακά περισσότερα φρούτα και λαχανικά στα γεύματά σας, ενώ σταδιακά καταργείτε τις ανθυγιεινές επιλογές. Οι ρουτίνες άσκησης μπορούν επίσης να κλιμακωθούν, ξεκινώντας με δραστηριότητες χαμηλής επιβάρυνσης, όπως το περπάτημα, πριν από τη μετάβαση σε πιο έντονες ασκήσεις.
Οι τεχνικές διαχείρισης του άγχους, που συχνά θεωρούνται αφηρημένες ή νεφελώδεις, μπορεί να είναι τόσο απλές όσο το να αφιερώνετε δέκα λεπτά κάθε μέρα σε μια ενσυνείδητη αναπνοή ή να ασχολείστε με δραστηριότητες που ενισχύουν την αίσθηση της ειρήνης και της ηρεμίας. Τέλος, η οικοδόμηση και η διατήρηση κοινωνικών δικτύων υποστήριξης μπορεί να περιλαμβάνει προληπτικά βήματα όπως η ένταξη σε κοινοτικές ομάδες, η συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες ή ακόμη και η αναζήτηση επαγγελματικών συμβουλευτικών υπηρεσιών.
Το φάσμα των δυνατοτήτων
Το έργο του Dr. Dean Ornish στο “The Spectrum” δεν προσφέρει απλώς ένα σχέδιο θεραπείας αλλά μια ολιστική προσέγγιση για τη μεταμόρφωση του τρόπου ζωής. Εστιάζοντας στη διατροφή, τη σωματική δραστηριότητα, τη διαχείριση του άγχους και την κοινωνική υποστήριξη, είναι δυνατόν όχι μόνο να σταματήσει η εξέλιξη της καρδιακής νόσου αλλά και να αντιστραφεί στην πραγματικότητα. Αν και οι συνιστώμενες αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορεί να απαιτούν υψηλό επίπεδο δέσμευσης και πειθαρχίας, το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι απλώς η παράταση της ζωής αλλά η βελτίωση της ποιότητας αυτής της παρατεταμένης ζωής.
Με την τήρηση αυτών των αρχών, τα άτομα αποκτούν τη δυνατότητα να αναλάβουν τον έλεγχο της υγείας τους, προσφέροντας μια πιο προληπτική και αποτελεσματική εναλλακτική λύση έναντι των παραδοσιακών ιατρικών παρεμβάσεων. Λαμβάνοντας υπόψη τις βαθιές επιπτώσεις αυτής της έρευνας, είναι ζωτικής σημασίας τόσο για τους επαγγελματίες υγείας όσο και για τους ασθενείς να εξετάσουν αυτή την πολυδιάστατη προσέγγιση για την καταπολέμηση των καρδιακών παθήσεων. Η απόδειξη βρίσκεται όχι μόνο στην επιστήμη αλλά και στις μεταμορφωτικές εμπειρίες όσων έχουν διανύσει με επιτυχία το μονοπάτι που χάραξε ο Dr. Ornish, αποδεικνύοντας ότι η καρδιοπάθεια δεν είναι μια ισόβια καταδίκη αλλά μια κατάσταση που μπορεί να αντιστραφεί ριζικά.
Τι λένε Έλληνες ειδικοί;
Επικοινωνήσαμε με τον διατροφολόγο Ευάγγελο Ζουμπανέα και του υποβάλλαμε τις παρακάτω ερωτήσεις:
Κύριε Ζουμπανέα, ένας από τους βασικούς πυλώνες του Dean Ornish είναι η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών. Είστε ένας από τους σπουδαιότερους διατροφολόγους – συγγραφείς της χώρας μας. Πόσο επηρεάζει η διατροφή το καρδιαγγειακό μας σύστημα;
Η Μεσογειακή διατροφή και κυρίως αυτό που λέμε Κρητική διατροφή, όπου περιλαμβάνει πολλά φρέσκα φρούτα, λαχανικά, τα άγρια βρώσιμα χόρτα, τους ανάλατους ξηρούς καρπούς όπως τα αμύγδαλα και τα καρύδια, πολλά μικρά ψάρια, μικρές ποσότητες γαλακτοκομικών προϊόντων όπως το γιαούρτι και το τυρί, τα όσπρια και κυρίως η άφθονη κατανάλωση ωμού έξτρα παρθένου ελαιόλαδου, αποτελούν τη βάση για μία διαρκή βελτίωση της καρδιοαγγειακής λειτουργίας
Πιστεύετε ότι είναι καλύτερα κάποιος να κάνει αυτή τη μετάβαση σταδιακά ή θα πρέπει να κάνει στροφή 180 μοιρών;
Η καρδιαγγειακή υγεία σχεδόν ποτέ δεν μπορεί να πει κάποιος ότι παραμένει στάσιμη. Αυτό που μπορεί να συμβεί είναι να χειροτερεύει η να βελτιώνεται. Έτσι λοιπόν, σε καθημερινή βάση, μπορεί κάποιος είτε να συνεχίζει όλα αυτά που μπορούν να οδηγήσουν μία καρδιά στο να καταρρεύσει ή να δημιουργήσει τώρα τις συνθήκες που θα τον βοηθήσουν να ζήσει για πολλά χρόνια, ακόμα και μετά την συνταξιοδότηση σε πλήρη σωματική ψυχική και πνευματική ευεξία. Να τονίσουμε επίσης ότι οι ίδιες συνήθειες που βελτιώνουν την καρδιοαγγειακή λειτουργία σε ένα μεγάλο ποσοστό προλαμβάνουν και τις άλλες δυο σύγχρονες νόσους της εποχής που είναι το αλτσχάιμερ και ο καρκίνος.
Στη συνέχεια ζητήσαμε από τον καρδιολόγο και Διδάκτωρα του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Γιώργο Χαριτάκη να σχολιάσει το παραπάνω άρθρο.
Νομίζω ότι είμαστε ίσως η πιο τυχερή γενιά γιατρών γιατί μέσα στα τελευταία 50 χρόνια έγιναν πολλές ανακαλύψεις. Προχώρησε πολύ η επιστήμη αλλά και η τεχνολογία, οι οποίες μας βοήθησαν να έχουμε μια καλύτερη διαγνωστική προσέγγιση, αλλά και πολύ καλύτερα αποτελέσματα, θεραπευτικά. Πριν από χρόνια, νοσηλεύαμε το έμφραγμα της καρδιάς σε πλήρη ακινησία για αρκετές εβδομάδες και ο ασθενής πήγαινε στο σπίτι του, έπαιρνε προσωρινή αναπηρική σύνταξη για κάποιους μήνες και αργούσε να επανέλθει στη φυσιολογική ζωή.
Με την εξέλιξη της τεχνολογίας και της καρδιολογίας, ο ασθενής με έμφραγμα κάνει αμέσως μια στεφανιογραφία, όπου μπορούμε να κάνουμε μια διάνοιξη του αγγείου και να βάλουμε μια ενδοστεφανιαία πρόθεση, δηλαδή το στεντ. Επιστρέφει σπίτι του σύντομα και μετά από ένα μήνα μπορεί να επιστρέψει και στη δουλειά του κανονικά, στο μεγαλύτερο μέρος των περιστατικών.
Το ζήτημα είναι πώς θα μπορέσουμε να κάνουμε μια ουσιαστική πρόληψη τόσο σε πρώτο βαθμό, δηλαδή να μην αρρωστήσει κάποιος, με μια πρωτογενή πρόληψη, αλλά και μια δευτερογενή πρόληψη, δηλαδή, αφού νοσήσει ένας ασθενής να μην ξανανοσήσει. Ο γρήγορος ρυθμός της ζωής που έχουμε μας οδηγεί να θέλουμε άμεσες λύσεις. Πριν από πολλά χρόνια, είχε παρατηρηθεί κυρίως από τη μελέτη Framingham, ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου που οδηγούν στην στεφανιαία νόσο. Ένας από αυτούς τους παράγοντες ήταν η αύξηση της χοληστερόλης. Έγιναν πολλές μελέτες και προσπάθειες για τη μείωση της χοληστερόλης, τόσο με τη διατροφή όσο και με φάρμακα.
Ένας καρδιολόγος, στις αρχές της δεκαετίας του 90, ο άνθρωπος που επηρέασε πάρα πολύ την μελλοντική μου ιατρική δραστηριότητα, έδωσε βάρος στη διατροφή, τη χαλάρωση, το διαλογισμό και την άσκηση, και έφτιαξε τους 4 πυλώνες, οι οποίοι πλέον θεωρούνται πολύ σημαντικοί για την πρόληψη και την θεραπεία της στεφανιαίας νόσου και δεν ήταν άλλος από τον Dr. Dean Ornish.
Ο Ornish άρχισe να παρακολουθεί ασθενείς, οι οποίοι δεν ήθελαν να χειρουργηθούν για τους δικούς τους προσωπικούς λόγους, είτε γιατί φοβόντουσαν, είτε γιατί είχαν αμφιβολίες. Αυτούς που απεδέχθησαν να ενταχθούν σε ένα πρωτόκολλο, τους έβαλε σε ένα πρόγραμμα με μια αυστηρά χορτοφαγική διατροφή, διαλογισμό, άσκηση και χαλάρωση. Μετά από ένα χρόνο “ως εκ του θαύματος” παρατήρησε σημαντική υποστροφή των στενώσεων στις στεφανιαίες αρτηρίες.
Ταυτόχρονα, αυτή την εποχή, η εξέλιξη της ιατρικής και της τεχνολογίας μας έφερε στο σημείο να μπορούμε να μετρήσουμε ποσοτικά το άγχος μέσω των διαφόρων ορμονών, δηλαδή των ορμονών του στρες, κορτιζόλη, αδρεναλίνη και άλλους νευρομεταβιβαστές.
Με το ηλεκτροκαρδιογράφημα, μετρώντας τη μεταβλητότητα του καρδιακού ρυθμού, δηλαδή αυτό που λέμε στα αγγλικά Heart Rate Variability, μπορέσαμε να ποσοτικοποιήσουμε το στρες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, να μπορούμε να ελέγξουμε το αποτέλεσμα των ασκήσεων και του διαλογισμού και στη συνέχεια, να εκτιμήσουμε τα οφέλη αυτών των παρεμβάσεων στο στρες στον άνθρωπο.
Όλη αυτή η προσπάθεια λοιπόν που έκανε ο Dean Ornish έφερε θεαματικά αποτελέσματα. Το πρόβλημα είναι γιατί δεν τα εφαρμόζουμε; Δυστυχώς, ζούμε σε μια κοινωνία που έχει πάρα πολύ γρήγορους ρυθμούς και οι απαιτήσεις που έχουμε από τον σύγχρονο άνθρωπο είναι πολλές, εργασιακές, οικογενειακές, εξελικτικές και κοινωνικές, με αποτέλεσμα να μην έχει χρόνο για τον εαυτό του.
Θεωρώ λοιπόν ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό και το λέω στους ασθενείς μου ότι, βασικός πυλώνας είναι η μείωση του στρες και η σωστή διατροφή. Αυτό είναι εξάλλου και το όραμα που έχω για τα επόμενα χρόνια της επιστημονικής και επαγγελματικής μου δραστηριότητας, να βοηθήσω τους ασθενείς να μπούν σε μια πολύ ισορροπημένη χορτοφαγική διατροφή και να κάνουνν ασκήσεις που μειώνουν το στρες, όπως οι ασκήσεις που προτείνει το Ινστιτούτο HeartMath, ένα ιστιτούτο το οποίο έχει βρει μέσω της τεχνολογίας και διαφόρων τεχνικών, αποτελεσματικούς τρόπους μείωσης του στρες, με αποτέλεσμα, να επιφέρει στον άνθρωπο περισσότερη ισορροπία μεταξύ λογικής και συναισθημάτων. Και φυσικά, πρέπει να προστεθεί και η άσκηση.
Πιστεύω ότι αυτοί είναι οι πυλώνες προς τους οποίους θα πρέπει να στραφεί πλέον η σύγχρονη ιατρική. Εξάλλου, κακώς νομίζουμε ότι τα αποτελέσματα αυτής της προσέγγισης είναι μόνο μακροπρόθεσμα. Μπορεί να είναι και άμεσα.
Επίσης, ένα άλλο σημαντικό εργαλείο που έχουμε είναι η ενεργοποίηση των θετικών μας συναισθημάτων. Τα θετικά συναισθήματα παράγουν ουσίες οι οποίες βοηθούν πολύ τον οργανισμό. Αντίθετα, το στρες φέρνει έναν καταιγισμό ουσιών – νευρομεταβιβαστών του στρες όπως η κορτιζόλη και η αδρεναλίνη, η ανεξέλεγκτη παραγωγή των οποίων, αυξάνει τις πιθανότητες ανάπτυξης σακχαρώδη διαβήτη, στεφαναίας νόσου και υπέρτασης καθώς και πολλών άλλων παθήσεων ακόμη και κακοήθων.
Έτσι λοιπόν, η συμβουλή που δίνω στους ασθενείς μου είναι να βρούν χρόνο για τον εαυτό τους σε καθημερινή βάση για τουλάχιστον μισή ή μία ώρα, ακόμα καλύτερα, να κάνουν ασκήσεις χαλάρωσης και διαλογισμού, όπως αυτές του HeartMath, να βελτιώσουν τη διατροφή τους, να μπουν σε μία χορτοφαγική διατροφή και βεβαίως, θέλουμε και την άσκηση, καθώς έχει τεκμηριωθεί ότι η τακτική σωματική άσκηση από το απλό βάδισμα μέχρι το γκολφ και το Τσι Κονγκ, φέρνουν μεγάλη βελτίωση, όχι μόνο στο μυοσκελετικό αλλά και στο καρδιαγγειακό σύστημα του ανθρώπου.
