Στον κόσμο μας, όπου η πληροφορία διαχέεται ταχύτατα και η αλήθεια μοιάζει όλο και πιο πολύ με κατακερματισμένο παζλ, το βιβλίο του Thomas Erikson Ανάμεσα σε ψεύτες αναδύεται σαν φάρος ψυχολογικής κατανόησης και πρακτικής καθοδήγησης. Πρόκειται για ένα έργο που δεν διστάζει να κοιτάξει στα μάτια το θεμελιώδες ερώτημα της εποχής μας: γιατί λέμε ψέματα, πώς τα αναγνωρίζουμε και, κυρίως, πώς μπορούμε να ζήσουμε ενσυνείδητα ανάμεσά τους χωρίς να χάσουμε την αλήθεια – και τον εαυτό μας.
Ο Erikson, με τη γνωστή του μέθοδο που συνδυάζει χρώματα προσωπικότητας, διαύγεια ψυχολογικής σκέψης και χιούμορ, δεν γράφει απλώς άλλο ένα βιβλίο αυτογνωσίας. Γράφει έναν πρακτικό οδηγό επιβίωσης για έναν κόσμο όπου το ψεύδος έχει πολλές μορφές: από το αθώο «είμαι καλά» μέχρι τις μεγάλες θεσμικές και πολιτικές εξαπατήσεις. Κάθε κεφάλαιο είναι μια αποκάλυψη – όχι με διδακτισμό, αλλά με στοχασμό. Ο συγγραφέας μας προκαλεί να παραδεχτούμε πρώτα το δικό μας ρόλο στο παιχνίδι των ψεμάτων: τις φορές που “θολώνουμε” την αλήθεια, που επιλέγουμε τη σιωπή ως τακτική, που προτιμούμε να μην “πειράξουμε” τον άλλον με μια δύσκολη ειλικρίνεια.
Advertisment
Η δύναμη του βιβλίου κρύβεται στο ότι δεν περιορίζεται σε θεωρητικές προσεγγίσεις. Ο Erikson μας προσφέρει απτά εργαλεία, τρόπους αναγνώρισης, διαχείρισης και αποδόμησης του ψεύδους, είτε προέρχεται από τον συνάδελφο, τον πολιτικό, το σύντροφο ή τον ίδιο μας τον εαυτό. Χρησιμοποιεί πραγματικά παραδείγματα, αναλύει διαβόητες περιπτώσεις απατεώνων, φέρνει τον αναγνώστη αντιμέτωπο με παραδείγματα καθημερινά και ταυτόχρονα σοκαριστικά – και όλα αυτά χωρίς να χάνει την επιστημονική ακρίβεια και την πρακτική του ευστροφία.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενσωμάτωση του μοντέλου των «τεσσάρων χρωμάτων» – ένα εργαλείο με το οποίο ο Erikson έχει γίνει γνωστός μέσα από τα προηγούμενα βιβλία του. Εδώ, όμως, το μεταχειρίζεται με νέα διάσταση: για να μας δείξει πώς κάθε τύπος προσωπικότητας λέει ψέματα διαφορετικά, και πώς αντιδρά όταν αποκαλυφθεί η αλήθεια. Ο κόκκινος το κάνει στρατηγικά, ο κίτρινος για να γίνει αρεστός, ο πράσινος για να αποφύγει συγκρούσεις, ο μπλε για να κερδίσει αξιοπιστία. Δεν είναι μόνο μια διαγνωστική ανάλυση· είναι μια πρόσκληση για αυτογνωσία. Σε ποιο χρώμα ανήκεις; Και τι κάνεις με αυτό;
Το βιβλίο ξεχωρίζει και για την ηθική του στάση. Δεν δαιμονοποιεί, αλλά δεν αθωώνει. Δεν κατηγορεί, αλλά αποδομεί. Δεν χαρίζεται, αλλά προκαλεί. Μας προκαλεί να σταθούμε απέναντι στον καθρέφτη και να απαντήσουμε ειλικρινά: γιατί λέμε ψέματα; Ποιους προστατεύουμε; Ποιους χειραγωγούμε; Και το πιο δύσκολο: ποια είναι η αλήθεια που δεν τολμάμε να πούμε;
Advertisment
Μέσα από δεκάδες θεματικές –από την πολιτική προπαγάνδα, τα social media, τις «φάρμες τρολ», την αποδόμηση της επιστημονικής αξιοπιστίας, έως την καθημερινή ανάγκη για αποδοχή και συναισθηματική προστασία– το «Ανάμεσα σε ψεύτες» λειτουργεί σαν καταγραφή της σύγχρονης συνθήκης. Μας τοποθετεί στο εδώ και τώρα με θάρρος και διαύγεια. Μας δείχνει ότι το ψέμα δεν είναι απλώς μια πράξη αλλά ένα σύστημα, μια κουλτούρα, μια στάση που επηρεάζει όχι μόνο τους άλλους αλλά και τον ίδιο μας τον τρόπο σκέψης.
Και ακριβώς εκεί βρίσκεται η αξία του βιβλίου: δεν επιδιώκει να χτίσει έναν κόσμο αγγελικής αλήθειας, αλλά να μας βοηθήσει να χτίσουμε έναν εσωτερικό πυρήνα καθαρότητας – ένα ηθικό GPS που, μέσα στην πολυπλοκότητα και το θόρυβο, θα μας οδηγεί με ασφάλεια. Είναι ένα βιβλίο για την πνευματική νηφαλιότητα, την ηγεσία του εαυτού, και τελικά για τη γενναιότητα που απαιτείται για να ζήσει κανείς με αυθεντικότητα σε έναν κόσμο που συχνά αμείβει την προσποίηση.
Ο Erikson γράφει με ειλικρίνεια, ευφυΐα και ευαισθησία. Κατορθώνει να είναι αυστηρός αλλά όχι σκληρός, προκλητικός αλλά όχι προπετής. Είναι ξεκάθαρος: δεν μπορούμε να εξαλείψουμε το ψέμα, μπορούμε όμως να μάθουμε να το αναγνωρίζουμε και –το κυριότερο– να επιλέγουμε να μην το ενισχύουμε. Το Ανάμεσα σε ψεύτες δεν είναι απλώς ένα βιβλίο που διαβάζεται, είναι ένα βιβλίο που μεταμορφώνει τον τρόπο που βλέπουμε τους άλλους και τον εαυτό μας. Και στην εποχή της πληροφορίας, αυτό είναι το πιο ριζοσπαστικό δώρο που μπορεί να μας προσφέρει η γνώση: μια αλήθεια που έχουμε το θάρρος να την αντιμετωπίσουμε.
Τα βιβλία του Thomas Erikson κυκλοφορούν στο dioptra.gr και στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα.
