«Ο θυμός δεν είναι το αντίθετο της θλίψης· είναι το άλλο της πρόσωπο. Είναι το πένθος που προσπαθεί να σταθεί όρθιο.» — Megan Devine
Όταν σκεφτόμαστε το πένθος, συνήθως έρχονται στο μυαλό μας συναισθήματα όπως η θλίψη, η απώλεια ή το μούδιασμα. Ωστόσο, ένας συχνά παραμελημένος αλλά ουσιαστικός παράγοντας είναι ο θυμός. Αν και αναγνωρίζεται ως μέρος της διαδικασίας του πένθους και του τραύματος, ο θυμός συχνά παρεξηγείται ή αγνοείται. Η αναγνώριση και η κατανόησή του δεν είναι μόνο ανακουφιστική· είναι και θεραπευτική. Και μπορεί τελικά να λειτουργήσει ως κινητήριος δύναμη για επούλωση.
Advertisment
Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η ένταση και η έκφραση του θυμού διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο και εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες: την προσωπικότητα, την προηγούμενη ψυχική ανθεκτικότητα, το είδος της απώλειας, αλλά και το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αυτή εκδηλώνεται.
Ο θυμός δεν είναι ο “κακός” της ιστορίας
Στον δημόσιο λόγο, ο θυμός έχει συχνά αρνητική χροιά. Οι περισσότεροι μεγαλώνουμε με την ιδέα ότι πρέπει να τον καταπιέζουμε. Ωστόσο, από ψυχολογικής σκοπιάς, ο θυμός είναι πρωτογενές και θεμελιώδες συναίσθημα, όπως η λύπη ή ο φόβος.
Ο ψυχολόγος Paul Ekman, γνωστός για το έργο του πάνω στα βασικά ανθρώπινα συναισθήματα, αναγνώρισε τον θυμό ως ένα από τα “έξι βασικά συναισθήματα” που είναι εγγενή σε κάθε κουλτούρα. Στο πένθος, ο θυμός μπορεί να εμφανιστεί σε μορφές που δεν περιμέναμε – ως αντίδραση στην αδικία, στην απώλεια ελέγχου, στην έλλειψη νοήματος.
Advertisment
Είναι σύνηθες ο θυμός να στρέφεται προς το “σύστημα”, ειδικά όταν νιώθουμε ότι μια απώλεια θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Αν κάποιος πεθάνει από ιατρική αμέλεια, ή λόγω καθυστερήσεων στην περίθαλψη, ο πόνος συνοδεύεται από αγανάκτηση. Ο θυμός σε τέτοιες περιπτώσεις δεν είναι απλώς συναισθηματική έκρηξη· είναι και ηθική αντίδραση.
Εξίσου συχνά, ο θυμός στρέφεται προς το Θείο, τον Θεό, τη μοίρα ή το “σύμπαν”. Είναι μια υπαρξιακή διαμαρτυρία. Γιατί να συμβεί αυτό; Είναι άδικο. Γιατί τώρα; Αυτή η οργή, όσο ιερόσυλη κι αν φαίνεται σε πρώτη ανάγνωση, είναι στην πραγματικότητα ένδειξη βαθιάς σχέσης. Θυμώνουμε με αυτό που ελπίζαμε να μας προστατεύει. Και αυτό είναι μια έντιμη μορφή θρήνου.
Ο θυμός ως εργαλείο αυτογνωσίας
Ο θυμός, στην ουσία του, είναι ένα μήνυμα. Όπως όλα τα συναισθήματα, έχει μια λειτουργία. Μας ειδοποιεί ότι έχει παραβιαστεί κάτι σημαντικό. Στο πένθος, ο θυμός μάς λέει ότι χάσαμε κάτι θεμελιώδες — έναν άνθρωπο, μια βεβαιότητα, έναν ρόλο, ή ακόμη και την αίσθηση ότι ο κόσμος έχει νόημα. Όταν τον αντιμετωπίζουμε ως δεδομένο προς ερμηνεία, αρχίζει να αποκαλύπτει πράγματα που δεν βλέπαμε καθαρά.
Ο θυμός στο πένθος, όταν αντιμετωπίζεται με ψυχραιμία και ειλικρίνεια, μπορεί να γίνει πύλη για αυτογνωσία. Στη θέση της “παγερής” θλίψης, ο θυμός ενεργοποιεί. Θέτει ερωτήματα, φέρνει συγκρούσεις στην επιφάνεια, δημιουργεί κίνηση. Αντί να μας παραλύει, όπως συμβαίνει με την κατάθλιψη, ο θυμός μας ωθεί να κατανοήσουμε:
- Τι χάσαμε στην πραγματικότητα,
- Πώς βιώσαμε τη σχέση μας με το πρόσωπο που έφυγε,
- Ποιες ανάγκες μας έμειναν ακάλυπτες,
- Πού τελειώνει η ευθύνη των άλλων και πού αρχίζει η δική μας διαχείριση της απώλειας.
Αυτός ο διάλογος με τον εαυτό μας, ακόμα και μέσα από οργή ή παράπονο, είναι βαθιά δημιουργικός. Μπορεί να μας οδηγήσει σε επαναπροσδιορισμό των αξιών, των ορίων και των σχέσεών μας.
Ο θυμός στο πένθος δεν είναι απόκλιση από τη “σωστή” διαδικασία, αλλά κομμάτι της βαθιάς συναισθηματικής διεργασίας της απώλειας. Δεν πρέπει να τον φοβόμαστε ούτε να τον αποφεύγουμε. Αντίθετα, μπορούμε να τον προσεγγίσουμε με ενσυναίσθηση και περιέργεια. Γιατί μέσα του κρύβονται τα ίχνη από όλα όσα αγαπήσαμε, όλα όσα ελπίσαμε — και τελικά, όλα όσα μάς διαμόρφωσαν.
«Δεν υπάρχει “σωστός” τρόπος να πενθήσεις. Μόνο αληθινός.» — David Kessler
Πηγές
– Edelman, H. (2025). Why Anger Can Be an Ally During the Grieving Process. Psychology Today.
– Kübler-Ross, E. (1969). On Death and Dying.
– Devine, M. (2017). It’s OK That You’re Not OK.
