Η τεχνολογία έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο που σχετιζόμαστε. Αλλά τι συμβαίνει όταν για ένα Σαββατοκύριακο… αποσυνδεθούμε;
Όταν απενεργοποιούμε το κινητό για ένα Σαββατοκύριακο, απομακρυνόμαστε όχι μόνο από τις οθόνες, αλλά και από τις κοινωνικές προβολές του εαυτού μας. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: πόσο αυθεντικές είναι οι σχέσεις μας, όταν απουσιάζουν τα likes και τα φίλτρα;
Advertisment
Το νέο τρίγωνο σχέσης: Εσύ, εγώ και το κοινό μας
Οι σχέσεις πλέον, δεν περιορίζονται στο δίπολο. Εξελίσσονται υπό το βλέμμα ενός κοινού. Η συνθήκη αυτή διαμορφώνει ένα νέο είδος ψυχολογικής συμμετοχής τρίτων — ενός «αόρατου ακροατηρίου» που δεν είναι φυσικά παρόν, αλλά βρίσκεται εκεί με τη μορφή προσδοκίας. Όταν μια σχέση βιώνεται με επίγνωση του πώς φαίνεται προς τα έξω, ενδέχεται να καλλιεργούνται μορφές συμπεριφοράς που στοχεύουν στην εντύπωση και όχι στη σύνδεση.
Η ψυχολόγος και συγγραφέας Sherry Turkle (MIT) έχει υποστηρίξει ότι “οι άνθρωποι σήμερα μιλούν περισσότερο, αλλά ακούν λιγότερο και κατανοούν λιγότερο”. Αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι συχνά δεν ζούμε για να βιώσουμε, αλλά για να παρουσιάσουμε. Οι σχέσεις μετατρέπονται σε παραστάσεις. Η αποσύνδεση αφαιρεί αυτό το παρατηρητικό βλέμμα. Τότε δοκιμάζεται κατά πόσο η σύνδεση μπορεί να σταθεί χωρίς την ανάγκη επιβεβαίωσης από τρίτους.
Η προσοχή ως νέα μορφή συναισθηματικής ανταπόκρισης
Ένα social-free Σαββατοκύριακο λειτουργεί σαν ψυχολογικός καθρέφτης. Πώς διαχειρίζεσαι τον χρόνο σου; Ποιον/ποια κοιτάς πραγματικά στα μάτια; Ποιος/ποια σε ακούει χωρίς να κοιτά το κινητό του κάθε πέντε λεπτά;
Advertisment
Η έννοια της προσοχής έχει μετατραπεί σε βασικό νόμισμα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Όμως η προσοχή μας κατακερματίζεται διαρκώς, με αποτέλεσμα η ποιότητα της συναισθηματικής ανταπόκρισης να φθίνει. Όταν αφιερώνουμε την πλήρη μας παρουσία σε κάποιον, χωρίς διαμεσολάβηση τεχνολογίας, η σύνδεση εμβαθύνει.
Η ψυχολόγος Jean Twenge (San Diego State University), που μελετά τη “γενιά iGen”, εξηγεί ότι η διαρκής χρήση smartphone σχετίζεται άμεσα με αύξηση αισθημάτων μοναξιάς και μείωση της ενσυναίσθησης. Παράλληλα, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Essex, η απλή παρουσία ενός κινητού τηλεφώνου — ακόμη και αδρανούς — μειώνει την αίσθηση εμπιστοσύνης και εγγύτητας ανάμεσα σε συνομιλητές (Przybylski & Weinstein, 2013).
Οι σχέσεις κι η αντοχή στη σιωπή
Πολλές σχέσεις δοκιμάζονται από τη σιωπή. Όχι μόνο την κυριολεκτική, αλλά και τη μεταφορική – την απουσία ψηφιακής ανατροφοδότησης. Όταν παύει η ροή εξωτερικής επιβεβαίωσης (καρδιές, emojis, σχόλια), τι απομένει;
Η σιωπή μπορεί να είναι εύφορο πεδίο οικειότητας ή, αντίθετα, να αποκαλύψει αμηχανία και αποστασιοποίηση. Σε πολλές περιπτώσεις, η συνεχής σύνδεση καλύπτει κενά που διαφορετικά θα απαιτούσαν προσωπική εργασία. Η αποσύνδεση δημιουργεί έναν χώρο όπου δεν υπάρχουν εύκολες διαφυγές. Αν ένα ζευγάρι ή δύο φίλοι μπορούν να περάσουν χρόνο χωρίς τεχνολογία και να παραμείνουν συντονισμένοι, αυτό υποδηλώνει βαθύτερη συναισθηματική αντοχή.
Σχέσεις που δεν αντέχουν τη σιωπή ίσως στηρίζονται περισσότερο στην κοινή δραστηριότητα παρά στην κοινή ύπαρξη. Η απουσία ερεθισμάτων φανερώνει ποιοτικό βάθος ή την έλλειψή του.
Μετατόπιση: Από την κοινωνική δικτύωση στην ενσυναίσθηση
Η ενεργή ακρόαση είναι μια από τις πιο υποτιμημένες δεξιότητες. Δεν σχετίζεται απλώς με το να “ακούμε τον άλλον”, αλλά με το να εστιάζουμε σε αυτό που αισθάνεται. Η αποσύνδεση από τις οθόνες δεν δημιουργεί από μόνη της ενσυναίσθηση, αλλά αφαιρεί τα εμπόδια που την περιορίζουν.
Μελέτες της UCLA (Lieberman, 2013) δείχνουν ότι η ψηφιακή αλληλεπίδραση ενεργοποιεί κυρίως τα κέντρα ανταμοιβής και όχι τους μηχανισμούς ενσυναίσθησης. Με άλλα λόγια, το like προσφέρει στιγμιαία ευχαρίστηση, αλλά δεν οικοδομεί ουσιαστική επαφή. Η ενσυναίσθηση απαιτεί χρόνο, προσήλωση και την ικανότητα να μπαίνεις στη θέση του άλλου — δεξιότητες που υπονομεύονται από τον συνεχή περισπασμό.
Όταν αφαιρούνται οι ψηφιακές διαμεσολαβήσεις, αποκαθίσταται ο ρυθμός της φυσικής επαφής. Ξαναμαθαίνουμε να ακούμε απρόσκοπτα, να παρατηρούμε εκφράσεις, να ανταποκρινόμαστε με ειλικρίνεια αντί για αυτοματοποιημένες αντιδράσεις.
Πρακτικές ιδέες για ουσιαστικά “detox weekends”
- Ρυθμισμένα όρια προσοχής: Συμφωνήστε εκ των προτέρων πότε οι συσκευές θα απενεργοποιούνται. Αυτό δεν αφορά μόνο την αποφυγή πειρασμού, αλλά δείχνει και σεβασμό προς τον άλλον.
- Κοινές δραστηριότητες χωρίς οθόνες: Βόλτες χωρίς μουσική, γεύματα χωρίς multitasking, παιχνίδια που απαιτούν διάλογο και ενεργή συμμετοχή.
- Συναισθηματικές ερωτήσεις: Πότε ένιωσες πιο κοντά μου; Τι φοβάσαι να μοιραστείς; Αν μπορούσες να αλλάξεις κάτι στον τρόπο που σχετιζόμαστε, τι θα επέλεγες;
- Σιωπή χωρίς άγχος: Εξασκηθείτε στο να συνυπάρχετε χωρίς απαραίτητα λόγια ή δραστηριότητες. Είναι σημάδι οικειότητας, όχι αμηχανίας.
- Αποτίμηση: Κλείστε το Σαββατοκύριακο με συζήτηση. Τι μάθαμε; Τι μας δυσκόλεψε; Τι άλλαξε χωρίς την παρουσία των οθονών;
Η αποσύνδεση δεν αποτελεί πανάκεια ούτε είναι αυτοσκοπός. Αποτελεί εργαλείο διάγνωσης. Όπως οι εξετάσεις αποκαλύπτουν την κατάσταση του οργανισμού, έτσι και ένα Σαββατοκύριακο χωρίς οθόνες φωτίζει την αληθινή ποιότητα των σχέσεών μας.
Μπορεί πλέον η επικοινωνία να περνά μέσα από ψηφιακές πλατφόρμες, η εσκεμμένη απομάκρυνση όμως, οδηγεί σε παρουσία. Και αυτή η παρουσία, μέσα στη διάσπαση και το θόρυβο, είναι η πιο ριζοσπαστική μορφή εγγύτητας.
Πηγές:
- Turkle, S. (2015). Reclaiming Conversation: The Power of Talk in a Digital Age. Penguin.
- Przybylski, A. K., & Weinstein, N. (2013). Can you connect with me now? How the presence of mobile communication technology influences face-to-face conversation quality. Journal of Social and Personal Relationships, 30(3), 291–310.
- Twenge, J. M. (2017). iGen. Atria Books.
- Lieberman, M. D. (2013). Social: Why Our Brains Are Wired to Connect. Crown.
- Pew Research Center (2019). Mobile Technology and Home Life.
