Η φράση «ψάχνω να βρω τον εαυτό μου» ακούγεται παντού. Είναι μία από τις πιο διαδεδομένες αφηγήσεις στη σύγχρονη κουλτούρα της αυτογνωσίας. Πίσω της κρύβεται η βασική ιδέα ότι ο εαυτός μας προϋπάρχει, σαν ένας θησαυρός θαμμένος μέσα μας και η αποστολή μας είναι να τον εντοπίσουμε.
Αυτή η ιδέα έχει παρηγορητικό χαρακτήρα. Προσφέρει ένα αίσθημα κατεύθυνσης, υπονοώντας πως κάπου υπάρχει μία σταθερή αλήθεια για το ποιοι είμαστε. Όμως, αν εξετάσουμε προσεκτικά αυτή την αντίληψη, προκύπτει ένα ερώτημα. Είναι η ταυτότητά μας κάτι κρυμμένο ή είναι κάτι που διαμορφώνουμε;
Advertisment
Ο Friedrich Nietzsche υποστήριξε ότι ο άνθρωπος είναι μία διαδικασία υπέρβασης, μια αέναη κίνηση προς τον εαυτό που θέλει να γίνει. Αυτή η ιδέα μετατοπίζει την προοπτική. Ο εαυτός δεν αποκαλύπτεται, αλλά ξεπροβάλλει μέσα από επιλογές και έργα.
Αυτό που αποκαλούμε “γνήσιος εαυτός” ενδέχεται να είναι απλώς ένα ιδανικό, μια φαντασιακή εικόνα που επιθυμούμε να επιβεβαιώσουμε. Όμως η αυθεντικότητα δεν έρχεται ως επιβεβαίωση προϋπάρχουσας αλήθειας. Εμφανίζεται όταν συνειδητοποιούμε πως ο εαυτός είναι ένα εν δυνάμει σχέδιο, που περιμένει να το ενεργοποιήσουμε.
Η ζωή ως πράξη δημιουργίας
Η προσωπικότητα σχηματίζεται καθημερινά μέσα από τις πράξεις, τις αποτυχίες, τις προσαρμογές και τις αποφάσεις μας. Είναι η απόκριση στις εμπειρίες, η μορφή που δίνουμε στον εαυτό μας μέσα από σχέσεις, ρόλους και νοήματα. Ο εαυτός αποτελεί ρεύμα σε συνεχή κίνηση, δεν περιορίζεται σε μία στατική εικόνα.
Advertisment
Ο Osho τόνιζε πως η ζωή είναι έργο τέχνης. Κάθε μέρα, με τις μικρές ή μεγάλες μας κινήσεις, επιλέγουμε και συγκροτούμε αυτό που αποκαλούμε «εγώ». Η δημιουργία του εαυτού δεν προκύπτει από μια εσωτερική ανακάλυψη, αλλά από τη διάθεση να δίνουμε μορφή στον κόσμο μας, με φαντασία και επίγνωση.
Αυτή η δημιουργία είναι συνειδητή κι όχι τυχαία. Μας καλεί να αναλάβουμε την ευθύνη του καλλιτέχνη,που δεν περιμένει την έμπνευση, αλλά ξεκινά να χτίζει ακόμη κι όταν δεν υπάρχει βεβαιότητα.
Στην καθημερινότητα, κάθε επιλογή — ακόμη και οι πιο απλές, όπως η απάντηση σε μια προσβολή ή η απόφαση να ακούσεις αντί να αντιδράσεις — είναι πράξεις που διαμορφώνουν τον εαυτό. Δεν υπάρχουν ουδέτερες στιγμές. Όλα είναι πινέλα στα χέρια του δημιουργού.
Αβεβαιότητα – Ένα δημιουργικό πεδίο
Το άγχος να αποκτήσουμε σταθερή ταυτότητα συχνά απορρέει από την ανάγκη για αίσθηση ασφάλειας. Η επιθυμία να γνωρίζουμε ποιοι είμαστε λειτουργεί καταπραϋντικά, αλλά μπορεί να λειτουργήσει και περιοριστικά. Μπορεί να οδηγήσει στην προσκόλληση σε προκαθορισμένους ρόλους, σε έτοιμες αφηγήσεις, σε έτοιμες ταμπέλες.
Η δημιουργικότητα ανθίζει όταν βρισκόμαστε σε κίνηση, όταν έχουμε την τόλμη να σταθούμε μέσα στην αβεβαιότητα χωρίς να αναζητούμε αμέσως ένα όνομα για τον εαυτό μας. Ο Rollo May μίλησε για το δημιουργικό άγχος, εκείνο που δεν παραλύει, αλλά γεννά. Όταν αποδεχόμαστε την αβεβαιότητα, τότε μπορούμε να δώσουμε σχήμα σε κάτι πρωτογενές, αυθεντικό, προσωπικό.
Η ταυτότητα γίνεται έτσι μια πράξη νοηματοδότησης του κόσμου. Ένα έργο που δεν έχει τελειώσει και δεν χρειάζεται να έχει τελειώσει. Δεν είναι ένας σταθμός που φτάνουμε, αλλά μια εσωτερική αρχιτεκτονική που επανασχεδιάζεται διαρκώς.
Η σιωπή, το πένθος, η αναμονή, η αμφιβολία είναι όλα δημιουργικά πεδία. Εκεί όπου ο εαυτός δεν “γνωρίζει” αλλά αφουγκράζεται, εκεί που η ύπαρξη αναπνέει πριν πάρει μορφή.
Ο εαυτός ως έργο σε εξέλιξη
Καθώς πορευόμαστε μέσα στον χρόνο, ο τρόπος που σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και υπάρχουμε μεταβάλλεται. Η εμπειρία, οι σχέσεις, οι κρίσεις και οι ανακαλύψεις επανατοποθετούν τις σταθερές μας. Δεν υπάρχει ένα σταθερό “εγώ” που διατηρείται ακέραιο μέσα στα χρόνια. Υπάρχει μια συνεχής ροή, ένας εαυτός που επανεφευρίσκεται με βάση το παρόν.
Η φιλοσοφία της αναδυόμενης ταυτότητας προτείνει πως είμαστε το σύνολο των ιστοριών μας, των διαλόγων με τον εαυτό και τους άλλους, των επιθυμιών που αποφασίσαμε να ενσαρκώσουμε. Επομένως, κάθε κρίση, κάθε επαναπροσδιορισμός, δεν σημαίνει απώλεια εαυτού αλλά ευκαιρία αναδιαμόρφωσης.
Το ερώτημα δεν είναι «ποιος είμαι στ’ αλήθεια;», αλλά «ποιος έχω τη δύναμη να γίνω;». Κάθε μέρα προσφέρει μία νέα ευκαιρία για μια απάντηση.
Κάποιος που έχει διανύσει μια βαθιά αλλαγή μέσα από απώλεια, ανατροπή ή αναγέννηση, δεν αναγνωρίζει πάντα τον παλιό του εαυτό. Και όμως, αυτή η ασυνέχεια είναι η μαρτυρία του ότι ο εαυτός δεν παγιώνεται, αλλά μεταμορφώνεται.
Η ελευθερία του δημιουργού
Η αναγνώριση ότι ο εαυτός αποτελεί έργο δημιουργίας οδηγεί σε ένα ριζικά διαφορετικό αίσθημα ελευθερίας. Αν δεν είμαι δεσμευμένος σε κάποιον προκαθορισμένο εαυτό, τότε μπορώ να επιλέγω. Μπορώ να ονειρεύομαι, να μετατοπίζομαι, να απελευθερώνομαι από προσδοκίες που δεν με εκφράζουν.
Η ελευθερία αυτή καταργεί τους περιορισμούς και αποτελεί παρουσία δέσμευσης, να εμπλακείς με τη ζωή σου ως ενεργός δημιουργός και όχι ως παθητικός ερμηνευτής. Να θέτεις ερωτήματα, να πειραματίζεσαι, να αποδέχεσαι την αλλαγή ως οργανικό μέρος της εξέλιξης.
Όσο περισσότερο εμπλεκόμαστε σε αυτή την πράξη δημιουργίας, τόσο πλησιάζουμε μια πιο βιωμένη αυθεντικότητα. Δεν ανακαλύπτουμε ποιοι ήμασταν εξαρχής, αλλά διαμορφώνουμε ποιοι θέλουμε να είμαστε.
Η ζωή μπορεί να μην προσφέρει εγγυήσεις, προσφέρει όμως το πεδίο για να φτιάξουμε κάτι που να έχει νόημα. Και ο πιο ουσιαστικός εαυτός είναι εκείνος που έχει χτιστεί κομμάτι-κομμάτι, με τόλμη και συνέπεια, μέσα από την πράξη.
Ο εαυτός δεν βρίσκεται — χτίζεται
Η αναζήτηση της ταυτότητας θυμίζει περισσότερο καλλιτεχνική πρόθεση παρά αρχαιολογική ανασκαφή. Ο εαυτός σχηματίζεται από υλικά όπως η φαντασία, η εμπειρία, η τόλμη και η αγάπη για τη ζωή. Κάθε μέρα, κάθε απόφαση, κάθε στάση γίνεται ένα πινέλο που διαμορφώνει το έργο.
Η δύναμη βρίσκεται στο να δημιουργήσεις έναν εαυτό που αντέχει την αβεβαιότητα και συνεχίζει να επιλέγει. Όποιος εγκαταλείπει την ιδέα της εσωτερικής ανακάλυψης, ανακαλύπτει την ελευθερία της δημιουργίας.
Πηγές:
- Nietzsche, F. (1883). Thus Spoke Zarathustra.
- Osho (2001). Creativity: Unleashing the Forces Within. St. Martin’s Griffin.
- May, R. (1975). The Courage to Create. W. W. Norton & Company.
- Kaufman, S. B. (2020). Transcend: The New Science of Self-Actualization. TarcherPerigee.
- Bruner, J. (1990). Acts of Meaning. Harvard University Press.
