Οι ψυχολόγοι και οι νευροεπιστήμονες έχουν αφιερώσει σημαντικό ποσοστό των προσπαθειών τους για να κατανοήσουν τη μνήμη και να ανακαλύψουν τρόπους ενίσχυσης της δυνατότητας ανάκλησης. Αλλά είναι πολλοί οι άνθρωποι που απογοητεύονται από την αδυνατότητά τους να ξεχάσουν συναισθηματικά επώδυνες εμπειρίες.
Ένα στρεσογόνο, τραυματικό ή θλιβερό γεγονός μπορεί να επεκτείνει τη ζημιά του στη ψυχολογία και ευεξία ενός ατόμου καιρό αφότου έχει συμβεί, αφού συνεχίζει και «ζει» στη μνήμη. Οι επαναλαμβανόμενες αναμνήσεις τραυματικών γεγονότων ή μιας επώδυνης απώλειας μπορούν να βλάψουν συναισθήματα ασφάλειας, απόλαυσης, εμπιστοσύνης και αισιοδοξίας. Αν ανήκετε κι εσείς σε αυτή την κατηγορία, μπορεί να αναγνωρίζετε συμπτώματα, όπως εφίδρωση των χεριών, ταχυπαλμία και κλάμα σε άσχετες στιγμές. Σε σοβαρότερες περιπτώσεις, η δύναμη των ανεπιθύμητων αναμνήσεων μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, άγχος και απόγνωση.
Advertisment
Δεν υπάρχουν απλές απαντήσεις σε ερωτήσεις που αφορούν στη μακροχρόνια επίδραση αυτών των αρνητικών εμπειριών. Ορισμένες έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι μπορούμε συνειδητά να ξεχάσουμε συγκεκριμένο υλικό ως αποτέλεσμα πειραματικών οδηγιών. Άλλες πρόσφατες έρευνες υποστηρίζουν ότι η ικανότητα να ξεχνάμε εξαρτάται από μηχανισμούς καταστολής του εκτελεστικού ελέγχου που σχετίζονται με δραστηριότητα στις προμετωπιαίες περιοχές του εγκεφάλου.
Από την άλλη, όμως, άλλες μελέτες έχουν βρει ότι οι αρνητικές σκέψεις αναδύονται επανειλημμένως στο συνειδητό χωρίς προσπάθεια. Ακόμα και οι μη συναισθηματικές σκέψεις μπορούν να μείνουν ζωντανές στη μνήμη, παρά τις προσπάθειες να τις καταπιέσουμε.
Αν υποφέρετε από επαναλαμβανόμενες ανεπιθύμητες αναμνήσεις, θα αναρωτιέστε γιατί κάποιες έρευνες σας λένε ότι μπορείτε να τις ξεχάσετε, να τις καταστείλετε ή να τις καταπιέσετε. Μία πιθανότητα είναι ότι παρά τη σημαντική επιστημονική σημασία τους, οι εργαστηριακές μελέτες δεν έχουν με βεβαιότητα τη δυνατότητα να εξηγούν τις καθημερινές εμπειρίες σε έναν περίπλοκο κοινωνικό και προσωπικό κόσμο.
Advertisment
Για την ακρίβεια, οι επιζώντες από τραύμα συχνά αναφέρουν δυσκολία να ξεχάσουν τις αναμνήσεις τους παρά τη μεγάλη τους επιθυμία. Το ίδιο συμβαίνει εργαστηριακά και για όσους έχουν εμφανίσει διαταραχή μετατραυματικού στρες. Ίσως τα αντικρουόμενα αυτά ευρήματα θα γίνουν κατανοητά αν εξετάσουμε τις πολλές σχετικές μεταβλητές.
Κάποιοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερο εκτελεστικό έλεγχο της ροής των πληροφοριών από τη μία περιοχή του εγκεφάλου σε άλλη. Το ίδιο άτομο μπορεί να έχει την ικανότητα να αγνοεί ανεπιθύμητες αναμνήσεις ενώ εμπλέκεται σε μια δραστηριότητα που απαιτεί απόλυτη προσοχή, αλλά μπορεί να χάνει τη μάχη μόλις χαλαρώσει.
Η ικανότητα ελέγχου της ανάκλησης αναμνήσεων σε ένα ασφαλές εργαστήριο μπορεί να μας απογοητεύσει σε ένα περίπλοκο κόσμο με πληθώρα ερεθισμάτων. Ακόμα και οι έρευνες που υποστηρίζουν ότι μπορούμε να ξεχάσουμε, δεν υπονοούν σε καμία περίπτωση ότι αυτό το υλικό απλά εξαφανίζεται για πάντα. Ένα πιο πιθανό μοντέλο είναι πως κάποιος μπορεί να έχει μεγαλύτερο, αλλά όχι πλήρη, έλεγχο στην αποθήκη αναμνήσεών του.
Γιατί αυτή η διαφορά είναι σημαντική; Η ψυχολογία έχει εδώ και χρόνια εμπλακεί σε ένα περίπλοκο debate για τις έννοιες της προσωρινής καταστολής ή απώθησης των ανεπιθύμητων ή συναισθηματικά απειλητικών αναμνήσεων. Αν η καταπίεση μιας ανάμνησης απαιτεί προσπάθεια, η υπερβολική προσπάθεια μπορεί να μας στερήσει από άλλες σημαντικές εργασίες ή να μειώσει την απόλαυση των δραστηριοτήτων μας• μπορεί να προκαλέσει κόπωση, άγχος ή θλίψη.
Το ότι καταφέρνετε να καταστείλετε μια ανεπιθύμητη σκέψη σε μια κατάσταση δεν σημαίνει ότι αυτή η ίδια σκέψη δεν θα αναδυθεί σε διαφορετικό πλαίσιο. Εκεί που νιώθουμε ότι έχουμε ξεπεράσει κάτι, μια επώδυνη ανάμνηση θα κάνει και πάλι την εμφάνισή της, πιάνοντάς μας απροετοίμαστους.
Αν μπορούσατε να λάβετε μια φαρμακευτική αγωγή για να σβήσετε μια ανεπιθύμητη ανάμνηση από τον εγκέφαλό σας, θα το κάνατε; Η απόδραση από τον συναισθηματικό πόνο ενός παρελθοντικού γεγονότος μπορεί να είναι απελευθερωτική και να σας επιτρέψει να ζήσετε το παρόν. Παράλληλα, η διαγραφή της ανάμνησης δεν αλλάζει το παρελθόν. Η καταστροφή της δεν θα έσβηνε τους τρόπους με τους οποίους η εμπειρία σας έχει επηρεάσει. Σε πολλές περιπτώσεις, μια παραγωγική λύση μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση της ανάμνησης αυτής, την ανάκληση πληροφοριών, διδαγμάτων.
Οι περισσότερες πια έρευνες δείχνουν ότι είναι ευκολότερο να ξεπεράσουμε ορισμένα είδη συναισθηματικού πόνου, όταν μπορέσουμε να συγχωρήσουμε αυτόν που μας πλήγωσε. Και υπάρχει διαθέσιμη και η επαγγελματική βοήθεια για όσους παλεύουν να ξεπεράσουν επώδυνες αναμνήσεις. Κανείς δεν χρειάζεται να το κάνει μόνος του.
Πηγές:
Aguirre, C., Gómez-Ariza, C. J., Andrés, P., Mazzoni, G., & Bajo, M. T. (2017). Exploring mechanisms of selective directed forgetting. Frontiers in Psychology, 8:316. DOI: 10.3389/fpsyg.2017.00316
Anderson, M. C., & Levy, B. J. (2009). Suppressing unwanted memories. Current Directions in Psychological Science, 18, 189-194.
Bailey, K., & Chapman, P. (2012). When can we choose to forget? An ERP study into item-method directed forgetting of emotional words. Brain and Cognition, 78, 133-147.
