Σκεφτείτε τις ακόλουθες προτάσεις για το ανθρώπινο είδος:
Advertisment
1. Τα ανθρώπινα όντα είναι πρωτεύοντα θηλαστικά εντελώς ανυπεράσπιστα καθ’ όλη τη διάρκεια της βρεφικής τους ηλικίας και εξαρτημένα κατά την ακόμη πιο μεγάλη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας.
Για να επιβιώσουμε στον επικίνδυνο κόσμο, έχουμε αναπτύξει ένα σύστημα έντονων συναισθηματικών αποκρίσεων που μας βοηθά να αντιμετωπίζουμε κρίσιμες καταστάσεις και να αντιδράμε γρήγορα σε απειλητικά ερεθίσματα.
3. Ο homo sapiens είναι κοινωνικό ζώο και πάντοτε ζούσε σε ομάδες ή φυλές με πολύπλοκη εσωτερική ιεραρχία. Μια ψυχική/συναισθηματική διασύνδεση ανάμεσα στα μέλη εξασφαλίζει την ενότητα της ομάδας και στηρίζει την επιβίωση του είδους.
Μπορεί αυτά τα χαρακτηριστικά να ακούγονται σαν ενδιαφέροντα ανθρωπολογικά στοιχεία χωρίς μεγάλο αντίκτυπο σ’ εσάς προσωπικά ή στις καθημερινές σας έγνοιες, όμως στην πραγματικότητα όλα τους παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή μας. Επίσης επηρεάζουν κάθε μας σχέση – ανάμεσα στον γονιό και στο παιδί, ανάμεσα σε φίλους ή συναδέλφους, ανάμεσα σε εραστές. Βρίσκονται στην καρδιά της ατομικής μας αναζήτησης για προσωπικό νόημα στη ζωή και αυταξία.
Advertisment
Από την πλευρά της εξελικτικής ψυχολογίας, θα αναφέρω εδώ μερικούς τρόπους με τους οποίους η εξελικτική μας κληρονομιά διαμορφώνει την προσωπική μας ιστορία, την προσωπικότητά μας και τα ψυχικά ζητήματα που ίσως μας απασχολούν.
1. Λόγω της μακροχρόνιας παιδικής ηλικίας, κατά την οποία –για τόσο πολλά χρόνια– στηριζόμαστε στους γονείς μας για να καλύψουμε τις ανάγκες μας και να προστατευτούμε από τους κινδύνους, το ζήτημα της εξάρτησης βρίσκεται στον πυρήνα της ανθρώπινης εμπειρίας. Αν κατά την παιδική ηλικία, τότε που ήμαστε ευάλωτοι και εξαρτημένοι, οι ανάγκες μας δεν καλύπτονταν και οι γονείς μας μας άφηναν να νιώθουμε ανασφαλείς στον κόσμο, είναι αναμενόμενο να έχει διαμορφωθεί αναλόγως και για όλη μας τη ζωή η ικανότητά μας να εμπιστευόμαστε και να στηριζόμαστε στους άλλους.
Ας δούμε λίγο την περίπτωση του Μπράιαν, ενός πελάτη μου του οποίου ο πατέρας εγκατέλειψε την οικογένεια όταν εκείνος ήταν πολύ μικρός. Ως επακόλουθο, η μητέρα του πήγαινε από τη μια σύντομη σχέση στην άλλη. Ως ενήλικας, ο Μπράιαν ήταν μοναχικός και δυσκολευόταν να εμπιστευτεί τους άλλους ή να νιώσει ότι εξαρτάται από αυτούς. Όταν παντρεύτηκε, επέλεξε μια γυναίκα που του ήταν εύκολο να ελέγχει και εγκατέστησε κρυφά εξοπλισμό παρακολούθησης στο σπίτι για να εποπτεύει τις κινήσεις της.
Η Μελίσα προερχόταν από ένα εξίσου άστατο οικογενειακό περιβάλλον. Έγινε ένα κτητικό άτομο, επιρρεπές στην προσκόλληση τόσο στις φιλικές όσο και στις ερωτικές σχέσεις της. Από τη στιγμή που δημιουργούσε έναν νέο σύνδεσμο με κάποιον, άρχιζε να ανησυχεί ότι θα την παρατούσε.
2. Ήδη από τη γέννησή τους, τα μωρά έχουν ισχυρά συναισθήματα και φόβους για τον κόσμο στον οποίο ζουν. Ένα σημαντικό κομμάτι της δουλειάς του γονιού είναι να τα βοηθήσει με αυτά τα συναισθήματα – για παράδειγμα, να τα ηρεμήσει και να τα κάνει να νιώσουν ασφάλεια ή να τα ανακουφίσει όταν πονάνε. Αν μεγαλώσουμε με γονείς που μας παραμελούν και δεν μας παρέχουν τη συναισθηματική στήριξη που χρειαζόμαστε, τότε θα έχουμε πάντα δυσκολία στη διαχείριση των συναισθημάτων μας.
Για αρκετά χρόνια δούλευα με μια κοπέλα την οποία θα ονομάσω Σάρον και η οποία ήρθε σ’ εμένα για να αναζητήσει βοήθεια για τα επεισόδια ανεξέλεγκτης υπερφαγίαςεκκαθάρισης που τη βασάνιζαν. Οι γονείς της είχαν χωρίσει όταν ήταν πολύ μικρή και η μητέρα της επέβαλλε στα παιδιά στρατιωτική πειθαρχία αποφεύγοντας την εκδήλωση συναισθημάτων και αντιπαραθέσεων κάθε είδους, σε τέτοιο βαθμό που βρισκόταν σε κατάσταση πλήρους άρνησης όταν ο δεύτερος άνδρας της παρενοχλούσε σεξουαλικά τη Σάρον. Ως ενήλικας, η Σάρον δεν άντεχε τα έντονα συναισθήματα και χρησιμοποιούσε το φαγητό για να αναισθητοποιείται. Ο εμετός χρησίμευε ως ένα ασύνειδο μέσο αποστράγγισης των αφόρητων συναισθημάτων και την άφηνε σε μια κατάσταση κενού και ηρεμίας… προς στιγμήν.
Άλλος πελάτης μου, ο Έινταν, που προερχόταν από εξαιρετικά διαταραγμένη και συναισθηματικά ασταθή οικογένεια, ένιωθε διαρκώς πνιγμένος μέσα στα ίδια του τα συναισθήματα. Ένα μικρό πρόβλημα στη δουλειά μετατρεπόταν σε μεγάλη κρίση. Η δυσφορία τον οδηγούσε σε εκρηκτικά ξεσπάσματα προς τους συνεργάτες του. Όταν έπρεπε να διαχειριστεί μια αντιπαράθεση σε κάποια σχέση του, κατέληγε συχνά σε συναισθηματική κατάρρευση.
3. Όλοι έχουμε ανάγκη να νιώθουμε ότι είμαστε σημαντικοί και ότι έχουμε μια θέση στον κόσμο. Χρειαζόμαστε την αίσθηση ότι οι άνθρωποι που μας περιβάλλουν (η «ομάδα» μας) μας εκτιμούν και μας σέβονται. Αν το πρώιμο περιβάλλον μας δεν μας έχει παράσχει αυτή την αίσθηση προσωπικής αξίας και εκτίμησης, θα παλεύουμε με ζητήματα ντροπής και χαμηλής αυτοεκτίμησης για όλη μας τη ζωή.
Οι γονείς του Σαμ ήταν αυστηροί και τελειομανείς. Τον έκαναν να νιώθει ότι δεν ήταν αντάξιος των προσδοκιών τους. Έγινε ένας ψηλός και ιδιαίτερα ωραίος άνδρας, αλλά τίποτα δεν άλλαζε την πεποίθησή του ότι ήταν άσχημος. Ως ενήλικας, αν και παντρεμένος και κατά τα φαινόμενα ετεροφυλόφιλος, συνήθιζε να επισκέπτεται λουτρά και στέκια ομοφυλόφιλων όταν αισθανόταν πολύ άσχημα. Ποτέ δεν ενεπλάκη σε σεξουαλική σχέση με κάποιον από εκεί, αλλά τρελαινόταν να βλέπει τον θαυμασμό και την επιθυμία στα μάτια των άλλων ανδρών.
Η Τζέσικα προερχόταν από πολυμελή οικογένεια, με μακρά ιστορία στην κατάχρηση ουσιών, στις ψυχικές ασθένειες και στους διαλυμένους γάμους. Καθώς μεγάλωνε, η μητέρα της την εξιδανίκευε λόγω του καλλιτεχνικού ταλέντου της και των υψηλών επιδόσεών της στο σχολείο – το μοναδικό παιδί που δεν ήταν «μια σκέτη αποτυχία». Αλλά η Τζέσικα δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στις ικανότητές της. Όσο θυμόταν τον εαυτό της, ένιωθε να την παραλύει η ντροπή, δεν μπορούσε να εκπληρώσει τα καλλιτεχνικά της όνειρα, ποτέ δεν είχε ερωτική σχέση που να μην κατέληξε σε συναισθηματική κακοποίηση, πάντοτε έδινε πολύ περισσότερα από όσα έπαιρνε και ζητούσε ελάχιστα από τις φιλίες της.
Αυτά τα πρωταρχικά ψυχικά ζητήματα βρίσκονται στον πυρήνα της ανθρώπινης εμπειρίας. Όλοι όσοι ζήτησαν τη βοήθειά μου όλα αυτά τα χρόνια που εργάζομαι ως θεραπευτής πάλευαν με ένα ή περισσότερα από αυτά.
Ορισμένοι πελάτες δεν αντέχουν την εξάρτηση που συνεπάγονται οι έντονες προσωπικές σχέσεις. Τους είναι αδύνατο να πλησιάσουν τους άλλους, όπως ο Μπράιαν, ή πλησιάζουν υπερβολικά κοντά, όπως η Μελίσα.
Στην ατομική ψυχοθεραπεία οι πελάτες μου κι εγώ εξερευνούμε τους ψυχολογικούς μηχανισμούς άμυνας που χρησιμοποιούν για να αποφύγουν τη συνειδητοποίηση των ίδιων τους των αναγκών. Κατά τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, τους βοηθώ να αποδεχτούν αυτές τις ανάγκες, βήμα απαραίτητο για πιο ολοκληρωμένες προσωπικές σχέσεις. Αυτό το βιβλίο θα βοηθήσει τους αναγνώστες με παρόμοια προβλήματα να εντοπίσουν τους αμυντικούς μηχανισμούς που χρησιμοποιούν συνήθως για να αντεπεξέλθουν στην αβάσταχτη συναισθηματική εξάρτηση και θα τους καθοδηγήσει ώστε να τους αφοπλίσουν και συγχρόνως να μάθουν νέους τρόπους αντιμετώπισης των συναισθημάτων τους.
Κάποιοι πελάτες θεωρούν ότι δεν μπορούν να διαχειριστούν τη συναισθηματική τους ζωή. Κατεβάζουν ρολά και αναπτύσσουν τρόπους να ξεφορτωθούν τα συναισθήματα, όπως κάνει η Σάρον με την υπερφαγία, ή αισθάνονται ότι βρίσκονται στο έλεος των ίδιων τους των συναισθημάτων, συνεχώς πελαγωμένοι, όπως ο Έινταν.
Στο πλαίσιο της ψυχοθεραπευτικής σχέσης, οι πελάτες με τέτοιου είδους προβλήματα καταφέρνουν τελικά να αναγνωρίσουν τους αμυντικούς ελιγμούς που χρησιμοποιούν για να διαχειριστούν τα συναισθήματα και στην πορεία μαθαίνουν καλύτερους τρόπους για να τα βγάζουν πέρα με αυτά.
Για τους περισσότερους πελάτες μου, η αίσθηση της αυταξίας δεν είναι αυτονόητη. Όπως ο Σαμ, πολλοί λαχταρούν τον θαυμασμό των άλλων ή προσπαθούν να τραβήξουν επάνω τους την προσοχή, ώστε να ξεφύγουν από το μίσος που νιώθουν προς τον εαυτό τους ή από τα αισθήματα αναξιότητας που τρέφουν. Κάποιοι κουβαλούν το βάρος της ντροπής για όλη τους τη ζωή, όπως η Τζέσικα. Αισθάνονται ανάξιοι και τους λείπει η αυτοπεποίθηση που απαιτείται για να πετύχουν στη ζωή ή για να διατηρήσουν υγιείς σχέσεις.
Ένα από τα θέματα στα οποία εστιάζω στη δουλειά μου ως ψυχοθεραπευτής, είναι το ζήτημα της ντροπής. Βοηθώ τους πελάτες μου να αναγνωρίσουν τους λόγους για τους οποίους νιώθουν έτσι, να κατανοήσουν τους ναρκισσιστικούς μηχανισμούς άμυνας που θέτουν σε κίνηση για να αποκρούσουν την ντροπή ή την τελειομανία και το αυτομίσος που επιστρατεύουν για να εξολοθρεύσουν τον ταλαιπωρημένο από την ντροπή εαυτό τους. Σε αυτό το βιβλίο θα εξερευνήσουμε τις τυπικές άμυνες απέναντι στην ντροπή και θα μάθουμε νέους τρόπους να την αναγνωρίζουμε και να την αντιμετωπίζουμε.
* * *
Μία ή περισσότερες από τις παραπάνω περιγραφές ίσως ισχύει και για εσάς.
Ίσως δεν μπορείτε να δημιουργήσετε ικανοποιητικές σχέσεις που να διαρκούν, είτε επειδή σας φαίνεται δύσκολο να έρθετε κοντά με τους ανθρώπους είτε επειδή οι άλλοι σας θεωρούν υπερβολικά κτητικούς ή κολλητσίδες. Ίσως αντιδράτε υπερβολικά και μετά αισθάνεστε άσχημα. Ή έχετε παραιτηθεί και δεν συνειδητοποιείτε πώς αισθάνεστε στ’ αλήθεια. Μπορεί να υποφέρετε όλη σας τη ζωή από χαμηλή αυτοεκτίμηση ή αυτομίσος.
Από την πείρα μου γνωρίζω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι παλεύουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο με αυτά τα ζητήματα.
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Γιατί το κάνω αυτό; του Joseph Burgo, PhD. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα σε όλα τα βιβλιοπωλεία και στο www.dioptra.gr. Διαβάστε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.
