«Ο παίκτης θυμάται τις νίκες, ξεχνά τις ήττες και αγνοεί τη στατιστική.»
Η ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια βασίζεται σε ένα σταθερό ψυχολογικό υπόβαθρο. Tην αντίληψη ότι η αβεβαιότητα μπορεί να ελεγχθεί ή να προβλεφθεί. Η ύπαρξη αριθμών, κανόνων, μοτίβων ή πιθανών «συστημάτων» ενισχύει την πεποίθηση ότι η τύχη μπορεί να μετατραπεί σε δεξιότητα.
Advertisment
Οι χώροι όπου διεξάγoνται τυχερά παιχνίδια – είτε φυσικοί είτε ψηφιακοί – είναι σχεδιασμένοι για να ενισχύουν τη συγκινησιακή διέγερση και την παραμονή του συμμετέχοντα. Οι ήχοι, οι εικόνες, η διαρκής ροή πληροφορίας και η υπόσχεση στιγμιαίας ανταμοιβής συνθέτουν ένα περιβάλλον πολλαπλών ερεθισμάτων. Η εμπειρία που προσφέρει ο τζόγος συνδυάζει τα χαρακτηριστικά του παιγνίου με εκείνα του υπολογισμού ρίσκου, δημιουργώντας ένα πεδίο όπου η επιλογή μεταφράζεται – ψευδώς – σε έλεγχο της έκβασης.
Ψυχολογική ανάλυση – Μηχανισμοί εξάρτησης
Η ψυχολογία της συμπεριφοράς έχει δείξει ότι η ενίσχυση μέσω μεταβλητής ανταμοιβής είναι από τους ισχυρότερους μηχανισμούς δημιουργίας και διατήρησης συνήθειας. Στον τζόγο, η ανταμοιβή (κέρδος) δεν είναι προβλέψιμη ούτε σταθερή. Αυτό ακριβώς το στοιχείο της αβεβαιότητας ενισχύει την παρατεταμένη συμμετοχή, καθώς κάθε νέα απόπειρα φέρει τη δυνητική υπόσχεση ανταμοιβής.
Η νευροεπιστήμη έχει τεκμηριώσει ότι τα τυχερά παιχνίδια ενεργοποιούν κυκλώματα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο – τα ίδια που διεγείρονται και σε άλλες εθιστικές συμπεριφορές. Το κρίσιμο σημείο είναι ότι η έκκριση ντοπαμίνης δεν σχετίζεται μόνο με την ανταμοιβή, αλλά και με την προσδοκία αυτής. Έτσι, ακόμη και η αποτυχία μπορεί να ενισχύσει τη συμπεριφορά, εφόσον συνοδεύεται από την αίσθηση ότι η επιτυχία είναι κοντά.
Advertisment
Πέρα από τη βιολογική διάσταση, σημαντικό ρόλο παίζουν και γνωστικές προκαταλήψεις. Η προκατάληψη της επιβεβαίωσης οδηγεί στη συγκράτηση των περιπτώσεων επιτυχίας και στην υποτίμηση των απωλειών. Η ψευδαίσθηση ελέγχου ενισχύει την αντίληψη ότι η στρατηγική, η εμπειρία ή η «τύχη του παίκτη» αποτελούν παράγοντες ικανούς να επηρεάσουν τυχαία αποτελέσματα.
Σε αυτή τη βάση, η ενασχόληση με τον τζόγο μπορεί να εξελιχθεί από ευκαιριακή δραστηριότητα σε επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά με χαρακτηριστικά εξάρτησης. Στην πιο έντονη μορφή της, η συμπεριφορά παρουσιάζει αυξημένη ανοχή (ανάγκη για περισσότερη συμμετοχή), στερητικά συμπτώματα (εκνευρισμός ή ανησυχία κατά την αποχή) και απώλεια ελέγχου.
Επιπτώσεις στην προσωπική και κοινωνική σφαίρα
Οι επιπτώσεις της εξαρτητικής ενασχόλησης με τον τζόγο είναι πολυεπίπεδες και εκτείνονται πέρα από το οικονομικό κόστος. Σε προσωπικό επίπεδο, καταγράφονται αυξημένα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης, συναισθηματικής απομόνωσης και διαταραχών ύπνου. Η καθημερινή λειτουργικότητα επηρεάζεται, καθώς ο χρόνος και η ενέργεια εστιάζονται ολοένα και περισσότερο στη δραστηριότητα του στοιχήματος ή της αναζήτησης της επόμενης «ευκαιρίας».
Σε διαπροσωπικό επίπεδο, παρατηρούνται ρήξεις εμπιστοσύνης, συγκρούσεις και αποξένωση. Οικογενειακοί και φιλικοί δεσμοί αποδυναμώνονται, ιδιαίτερα όταν υπάρχει απόκρυψη της συμπεριφοράς ή οικονομικές επιπτώσεις που επηρεάζουν τρίτους. Η συνεχής επιδίωξη της αποκατάστασης των απωλειών συχνά οδηγεί σε νέα χρέη, αδιέξοδες αποφάσεις ή και παραβατικές συμπεριφορές.
Σε κοινωνικό επίπεδο, η εξάρτηση από τον τζόγο δημιουργεί αόρατο κόστος. Μειωμένη εργασιακή απόδοση, αυξημένη χρήση ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών, και επιβάρυνση των συστημάτων υγείας είναι ενδεικτικές συνέπειες. Ταυτόχρονα, η πολιτισμική κανονικοποίηση του στοιχήματος μέσω της διαφήμισης και της εμπορικής του προβολής θολώνει τα όρια μεταξύ ψυχαγωγίας και παθολογικής συμπεριφοράς.
Η αξία της πρόληψης και της στοχευμένης ενημέρωσης
Η πρόληψη της εξάρτησης από τον τζόγο απαιτεί συστηματική και πολυεπίπεδη παρέμβαση. Η απλή ρύθμιση της προσβασιμότητας ή η απαγόρευση συγκεκριμένων μορφών παιχνιδιού δεν επαρκούν. Κρίσιμη είναι η καλλιέργεια αναγνωριστικής ικανότητας σχετικά με τους ψυχολογικούς μηχανισμούς που ενεργοποιούνται κατά την ενασχόληση με τον τζόγο.
Ειδικά στην εκπαιδευτική διαδικασία, η ένταξη προγραμμάτων που αναλύουν την έννοια της πιθανότητας, της στατιστικής σκέψης και των γνωστικών παραμορφώσεων μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά. Παράλληλα, η προσβασιμότητα σε υποστηρικτικές δομές ψυχικής υγείας είναι απαραίτητη για την πρώιμη παρέμβαση και αποκατάσταση των ατόμων που εμφανίζουν εξαρτητικές συμπεριφορές.
Η αντιμετώπιση του φαινομένου δεν αφορά μόνο το άτομο, αλλά το ευρύτερο πολιτισμικό και οικονομικό πλαίσιο που καθιστά τον τζόγο κοινωνικά ανεκτό, ελκυστικό και εμπορεύσιμο. Η συνειδητοποίηση αυτής της πολυπλοκότητας είναι προϋπόθεση για ουσιαστική, μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση. Ας μην ξεχνάμε ότι : Ο τζόγος ξεκινά ως επιλογή και σταδιακά μετατρέπεται σε συνθήκη.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Griffiths, M. (2005). A ‘components’ model of addiction within a biopsychosocial framework. Journal of Substance Use, 10(4), 191–197.
- Petry, N. M. (2003). A comparison of treatment-seeking pathological gamblers based on preferred gambling activity. Addiction, 98(5), 645–655.
- Ladouceur, R., Sylvain, C., & Gosselin, P. (2007). Self-exclusion program: A longitudinal evaluation study. Journal of Gambling Studies, 23(1), 85–94.
- Shaffer, H. J., LaBrie, R. A., & LaPlante, D. A. (2004). Laying the foundation for quantifying regional exposure to social phenomena: Considering the case of legalized gambling as a public health toxin. Psychology of Addictive Behaviors, 18(1), 40–48.
