Η πράξη της απόφασης δεν περιορίζεται στην επιλογή. Περιλαμβάνει τη στιγμή της κρίσης, τη συναισθηματική αλληλεπίδραση με το παρελθόν και, πιο συχνά απ’ όσο παραδεχόμαστε, τη μεταγενέστερη μεταμέλεια. Είτε πρόκειται για μια μικρή καθημερινή απόφαση είτε για ένα κρίσιμο βήμα ζωής, η εσωτερική επεξεργασία συνεχίζεται μέσα από μια μυστική εργασία αναθεώρησης: «Έκανα καλά;», «Κι αν είχα διαλέξει αλλιώς;», «Τώρα που ξέρω, θα άλλαζα;».
Σε αυτό το πεδίο, η επιστήμη αποκαλύπτει ότι οι άνδρες και οι γυναίκες δεν βιώνουν τη διαδικασία με τον ίδιο τρόπο. Μια σημαντική μελέτη, δημοσιευμένη τον Ιούλιο του 2025 στο περιοδικό Science Advances από το Icahn School of Medicine at Mount Sinai, έδειξε πως οι εγκέφαλοι των δύο φύλων επεξεργάζονται διαφορετικά τη μεταμέλεια και την τροποποίηση αποφάσεων, μέσω διακριτών βιολογικών και νευρωνικών μηχανισμών.
Advertisment
Mεταμέλεια: Μια διαδρομή μέσα στον εγκέφαλο
Η μεταμέλεια — ειδικά η επίγνωση ότι μια επιλογή δεν απέφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα — αποτελεί σύνθετο ψυχολογικό φαινόμενο. Ενεργοποιεί τον προμετωπιαίο φλοιό, που εμπλέκεται στη μνήμη, την ανάλυση συνεπειών και την επαναξιολόγηση συμπεριφοράς. Η μελέτη έδειξε ότι σε θηλυκά άτομα, ένα μη-κωδικοποιητικό RNA (LINC00473) ενεργοποιείται μετά από μια λανθασμένη απόφαση και φαίνεται να ενισχύει την ικανότητα για επανεκτίμηση και προσαρμογή.
Η λειτουργία αυτή μπορεί να ενισχύσει την ενσυναίσθηση, να ενθαρρύνει την προσωπική ευθύνη και να εδραιώσει τη μάθηση μέσα από εμπειρίες. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν πρόκειται για απλή συναισθηματική αντίδραση, αλλά για μια ενδογενή γνωστική διεργασία που επιτρέπει την προσαρμογή της συμπεριφοράς σε πραγματικό χρόνο.
Αντίθετα, σε αρσενικά άτομα, η δραστηριότητα αυτής της ουσίας δεν παρουσίασε την ίδια επίδραση. Αυτό δε σημαίνει πως οι άνδρες δεν βιώνουν μεταμέλεια, αλλά πως είναι λιγότερο πιθανό να την ακολουθήσουν με αναθεώρηση πορείας. Οι γυναίκες, σύμφωνα με τη μελέτη, έχουν μεγαλύτερη βιολογική τάση να εισχωρούν στο σφάλμα, να το επεξεργάζονται και να αλλάζουν συμπεριφορά. Αυτό ενδέχεται να συνδέεται και με αυξημένη ικανότητα για συναισθηματική αυτορρύθμιση, που τους επιτρέπει να αντέχουν τη δυσφορία του αναστοχασμού χωρίς άμεση ανάγκη αποφυγής ή άρνησης.
Advertisment
Η λειτουργικότητα της μεταμέλειας
Η μεταμέλεια λειτουργεί ως προσαρμοστικός μηχανισμός, ενεργοποιώντας την εσωτερική επανεκτίμηση. Όταν το άτομο αναγνωρίζει πως η επιλογή του είχε ανεπιθύμητο αποτέλεσμα, αυτή η αναγνώριση μπορεί να το βοηθήσει να αλλάξει μελλοντική συμπεριφορά. Το πρόβλημα ξεκινά όταν η αναστοχαστική διαδικασία παγιδεύει το άτομο σε φαύλο κύκλο αυτοκριτικής ή αυτοϋπονόμευσης.
Η LINC00473 φαίνεται να ενισχύει αυτή τη δυνατότητα στα θηλυκά άτομα. Όμως, η υπερδραστηριότητα μπορεί να συνδέεται με μεγαλύτερη επιρρέπεια σε διαταραχές όπως η κατάθλιψη. Έτσι, ο μηχανισμός που προσφέρει ανθεκτικότητα — η ικανότητα να αναθεωρήσεις — μπορεί, αν μείνει ανεξέλεγκτος, να γίνει και βάρος.
Σε πολιτισμικό επίπεδο, η κοινωνία συχνά αναγνωρίζει τη μεταμέλεια ως αδυναμία ή ταλάντευση, ιδιαίτερα σε δημόσιες ή ηγετικές φιγούρες. Ωστόσο, από την πλευρά της ψυχολογικής λειτουργίας, είναι δείκτης αυτοπαρατήρησης και προσαρμογής. Ένα άτομο που μπορεί να δει την αστοχία του και να την εντάξει σε ένα πλαίσιο μάθησης ενισχύει την αυτογνωσία του και αναπτύσσει μεγαλύτερη ψυχική ευκαμψία.
Μεταγνωστική επίγνωση και ψυχική ανθεκτικότητα
Η ικανότητα να σκέφτεται κανείς πώς σκέφτεται, δηλαδή η μεταγνωστική επίγνωση, αποτελεί κρίσιμο στοιχείο ψυχικής ανθεκτικότητας. Η μελέτη υποδεικνύει ότι οι γυναίκες εμφανίζουν αυξημένη ευαισθησία σε αυτή τη λειτουργία, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για συναισθηματικά φορτισμένες αποφάσεις.
Δεν πρόκειται για συναισθηματική υπεραντίδραση, αλλά για υψηλή εσωτερική ανάλυση. Η γυναίκα που αναστοχάζεται μια επιλογή δεν είναι ασταθής· είναι βιολογικά προδιατεθειμένη να παραμένει με τη συνέπεια της πράξης και να επιδιώκει αλλαγή πορείας όταν διαπιστώνει απόκλιση από την εσωτερική της αλήθεια.
Οι άνδρες, αντίθετα, φαίνεται να έχουν βιολογική ροπή προς την προσανατολισμένη δράση. Όταν λαμβάνουν μια απόφαση, είναι λιγότερο πιθανό να επιστρέψουν σε αυτή ή να την αναλύσουν σε βάθος. Αυτό δεν συνεπάγεται απουσία συναισθήματος, αλλά διαφορετική διαχείρισή του — συχνά μέσω σιωπηρής αποδοχής ή απομάκρυνσης από το σημείο της αμφιβολίας.
Σε ερευνητικό επίπεδο, η διαφοροποίηση αυτή έχει αρχίσει να συνδέεται με τη δυναμική των κοινωνικών ρόλων και την επίδραση των έμφυλων προσδοκιών. Αν ένα άτομο έχει εκπαιδευτεί να προχωρά χωρίς αμφιβολία, ενδέχεται να καταπνίγει ή να μην αναγνωρίζει καν την εσωτερική σύγκρουση. Αντίθετα, κάποιος που ενθαρρύνεται να «διυλίζει» κάθε απόφαση μπορεί να εγκλωβιστεί στην αέναη ανασκόπηση.
Προεκτάσεις στη θεραπευτική και την κατανόηση της ταυτότητας
Η γνώση αυτών των διαφορών δεν προορίζεται για γενικεύσεις ή κατηγοριοποιήσεις, αλλά για κατανόηση. Σε θεραπευτικό πλαίσιο, η ενίσχυση της μεταγνωστικής επίγνωσης μπορεί να είναι χρήσιμη τόσο για την υποστήριξη όσων επεξεργάζονται βαθιά τις επιλογές τους, όσο και για την κινητοποίηση εκείνων που τείνουν να τις αποσιωπούν.
Σε βιολογικό επίπεδο, η μελέτη υποδεικνύει νέους στόχους για τη θεραπεία της κατάθλιψης, μέσω ρύθμισης της LINC00473. Όμως και πέρα από τη νευροχημεία, η ύπαρξη αυτού του μηχανισμού μάς υπενθυμίζει ότι η ικανότητα να αλλάξει κανείς γνώμη είναι ένδειξη ψυχικής ωριμότητας.
Από υπαρξιακή σκοπιά, η αναθεώρηση μιας επιλογής δηλώνει όχι μόνο ψυχική ευκαμψία αλλά και προσωπική ελευθερία. Το να μπορεί κάποιος να πει «αυτό δεν με εκφράζει πια» είναι πράξη νοητικής ωριμότητας και όχι αβεβαιότητας. Αντιστρόφως, η επιμονή σε μια απόφαση που δεν λειτουργεί πλέον δεν είναι ένδειξη σταθερότητας αλλά φόβου αλλαγής.
Η μεταμέλεια δεν είναι δείγμα αδυναμίας, αλλά βαθύτερης νοητικής επεξεργασίας. Αντιπροσωπεύει την εσωτερική προσπάθεια του ανθρώπου να δώσει νέο νόημα σε μια εμπειρία — όχι απαραίτητα για να τη σβήσει, αλλά για να την εντάξει στην εξέλιξή του.
Η ανθρώπινη ψυχική υγεία δεν εξαρτάται από την απουσία σφαλμάτων, αλλά από την ικανότητα να μείνει κανείς μαζί τους. Ορισμένοι εγκεφαλικοί μηχανισμοί φαίνεται να ενισχύουν αυτή την παραμονή, άλλοι διευκολύνουν την αποδέσμευση. Η ισορροπία δεν βρίσκεται στη μία ή την άλλη στάση, αλλά στην ικανότητα να κινείται κανείς ανάμεσά τους — να παραμένει όπου χρειάζεται και να φεύγει όταν είναι έτοιμος.
«Το να επιλέγεις είναι πράξη θάρρους. Το να αναθεωρείς είναι πράξη ωριμότητας.»
– Paulo Freire
Πηγές:
– Brian Sweis et al., «Sex-specific role of noncoding RNA LINC00473 in regret and decision adjustment», Science Advances, Ιούλιος 2025
– Medical Xpress, «New research reveals how male and female brains process regret and change decisions», 13 Ιουλίου 2025
– National Institute of Mental Health, «Gender differences in decision-making under emotional conflict», 2024
– Orna Issler, Eric Nestler, «Stress resilience and transcriptional regulation in the female prefrontal cortex», Mount Sinai Medical Research
