Είναι δυνατόν να υπάρχουν μυθιστορήματα του Τολστόι, του Ντίκενς, του Μπαλζάκ αλλά και νεότερων, όπως ο Ναμπόκοφ, ο Μέιλερ ή ο Καπότε, που οι έλληνες αναγνώστες τούς γύρισαν την πλάτη; Ή άλλα εμβληματικά έργα ξένων λογοτεχνιών που πέρασαν στη χώρα μας απαρατήρητα; Ή σύγχρονα έργα που έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωση της λογοτεχνικής συνείδησης στον σημερινό δυτικό κόσμο και στην Ελλάδα… έμειναν στα ράφια;
Αυτά τα ερωτήματα δεν απαντήθηκαν – αν και φάνηκαν να συγκινούν τους ακροατές του ραδιοφωνικού σταθμού ΒΗΜΑ FM: εδώ και μερικούς μήνες στη νυχτερινή ζώνη του, την οποία επιμελείται ο Μάκης Προβατάς, άκουγαν να παρουσιάζονται 100 σπουδαία βιβλία που δεν αγαπήθηκαν από το ελληνικό κοινό. Οι περισσότεροι ακροατές ζήτησαν λεπτομέρειες γι’ αυτά, έλαβαν μέρος σε διαγωνισμούς για να τα κερδίσουν, ενώ πρότειναν και άλλα παρόμοια που θα ήθελαν να διαβάσουν. Για τέσσερις μήνες η ραδιοφωνική αυτή συζήτηση εξελίχθηκε στην αναζήτηση των χαμένων ευκαιριών ανάγνωσης: βιβλία που έπρεπε να διαβαστούν και για διάφορους λόγους δεν έφθασαν σε αυτούς που θα ήθελαν να τα διαβάσουν.
Advertisment
Αν χωρίζαμε αυτά τα 100 βιβλία σε ζώνες θα διαπιστώναμε ότι κάποια ανήκουν στα βιβλία αναφοράς. Για παράδειγμα, το έπος Βάλτερ ο χεροδύναμος (εκδ. Στοχαστής), λατινική διασκευή χαμένου ηρωικού άσματος από τον κύκλο των «Νιμπελούνγκεν», που γράφτηκε μεταξύ του Θ’ και του Ι’ αιώνα. Το βιβλίο, γραμμένο από μοναχό, έχει αναφορές τόσο στη γερμανική μυθολογία όσο και στην ελληνική, ενώ εκπλήσσει με την τολμηρότητα και τις ανατροπές του.
Αδιάβαστο όμως έμεινε για τους Ελληνες και το Νιμπελούνγκεν (εκδ. Στοχαστής). Το τραγούδι των Νιμπελούνγκεν έχει χαρακτηριστεί ως το ωραιότερο μεσαιωνικό έπος, η «Ιλιάδα της γερμανικής φιλολογίας», ενώ ενέπνευσε τον Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν στη συγγραφή της διάσημης τριλογίας του Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών, τον Ριχάρδο Βάγκνερ στη σύνθεση της θαυμαστής τετραλογίας του «Το δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν», αλλά και τον Φριτς Λανγκ, που το μετέφερε στη μεγάλη οθόνη.
Στην ίδια ζώνη, των βιβλίων αναφοράς που δεν έτυχαν θερμής υποδοχής, θα βρούμε και το Walden (εκδ. Κέδρος) του Ντέιβιντ Χένρι Θορό, το πρώτο ίσως οικολογικό μανιφέστο που ενέπνευσε όλο το χίπικο κίνημα, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Γκάντι. Ενα άλλο παράδειγμα είναι η ιστορία της Ζαν ντ΄Αρκ. Ο θρύλος της Παρθένας της Ορλεάνης έχει εμπνεύσει δεκάδες καλλιτέχνες όπως στο θέατρο τον Σίλερ, τον Σαρλ Πεγκύ, τον Ανουίγ, στην όπερα τον Τζουζέπε Βέρντι, τον Κλοντέλ, στη μουσική τον Τσαϊκόφκσι, στον κινηματογράφο τον Ντράγερ, στη ζωγραφική τον Ενγκρ κ.ά. Στην πεζογραφία, το βιβλίο του Μαρκ Τουέν Ιωάννα της Λωρραίνης (εκδ. Νεφέλη) δεν είχε τύχη…
Advertisment
Αναγνωστική «διαφθορά»
«Γιατί δεν πουλάνε κάποιοι γνωστοί συγγραφείς;» ρωτώ τον Ανταίο Χρυσοστομίδη, υπεύθυνο της πολύ γνωστής σειράς ξένων συγγραφέων των εκδόσεων Καστανιώτη. «Πραγματικά είναι περίεργο εκ πρώτης όψεως να μην πουλάνε νομπελίστες όπως ο Σόουλ Μπέλοου ή ο Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ, που τα έργα τους αποτελούν σημείο αναφοράς της σύγχρονης λογοτεχνίας για οποιονδήποτε διαβάζει, σε όλον τον κόσμο. Ή άλλοι να “πουλάνε” μόνο ένα από τα έργα τους».
Παράδειγμα τρανό ο Ναμπόκοφ. Με εξαίρεση τη δημοφιλέστατη Λολίτα, τα υπόλοιπα έργα του, όπως το αριστούργημά του Ο αξιοπρεπής κύριος Πνιν ή η Χλωμή φωτιά (και τα δύο στις εκδόσεις Καστανιώτη) δεν είχαν τύχη, κάτι που σημαίνει ότι το σκάνδαλο της Λολίτας και όχι η λογοτεχνική αξία τράβηξαν τους αναγνώστες-καταναλωτές. «Δυστυχώς, δεν υπάρχει παιδεία, ο έλληνας αναγνώστης επηρεάζεται από τα μπεστ σέλερ. Αυτούς δεν τους θεωρώ αναγνώστες, είναι ευκαιριακοί. Οι καλοί αναγνώστες είναι τελικά λίγοι στη χώρα μας» λέει ο Ανταίος Χρυσοστομίδης.
Στο ότι οι αναγνώστες επηρεάζονται από τα φτηνά μυθιστορήματα θα επιμείνει και ο Γιώργος Δαρδανός, ο οποίος έχει δημιουργήσει τη σειρά με μεγάλα έργα που έχουν επηρεάσει την παγκόσμια λογοτεχνία, όπως των Τόμας Μαν, Μέλβιλ, Ντίκενς κ.ά.: «Εμείς οι εκδότες κατασκευάσαμε “διεφθαρμένους” αναγνώστες. Ο έλληνας αναγνώστης συνήθισε να διαβάζει εύκολη, ροζ λογοτεχνία, αυτή που κάποτε πουλιόταν μόνο στα περίπτερα και κανένα βιβλιοπωλείο δεν καταδεχόταν να τη βάλει στις προθήκες του. Τα ντύσαμε με ωραία χαρτιά, βάλαμε γυαλιστερές φωτογραφίες και τα πουλήσαμε για λογοτεχνία. Πήγα προχθές στα Γιάννενα και σε βιβλιοπωλείο που επισκέφθηκα είδα ντάνες με το βιβλίο της Τζέιμς “Πενήντα αποχρώσεις του γκρι”, αλλά υπήρχε ένα μόνον αντίτυπο Μέλβιλ, ένα αντίτυπο Ουίλκινς κ.λπ. Παρ’ όλα αυτά εγώ θα επιμείνω, θα εξακολουθήσω να βγάζω καλά βιβλία. Είναι η μόνη μας ελπίδα. Αλλά έτσι δικαιώνομαι και απέναντι στον εαυτό μου ως εκδότη».
Επιμονή στους κλασικούς δείχνει και ο Ανδρέας Καρτάκης των εκδόσεων Ροές, με μια σειρά την οποία φροντίζει να ανανεώνει συχνά, διακινδυνεύοντας ακόμη και άγνωστους τίτλους. Ετσι η Ηδονή του Ντ΄Ανούτσιο μπορεί να σημείωσε κάποια επιτυχία – «έπαιξε, ίσως, ρόλο και ο τίτλος» λέει ο εκδότης – αλλά ο σημαντικός εκπρόσωπος του βερισμού, ο Σικελός Λουίτζι Καπουάνα, με το σπουδαίο έργο του Μαρκήσιος της Ροκαβερντίνα δεν συγκίνησε τους έλληνες αναγνώστες.
Ο κ. Καρτάκης τονίζει ότι «στην Ελλάδα δεν υπάρχει παιδεία αλλά ούτε σοβαρή εκπροσώπηση του βιβλίου από στελέχη υπουργείων, από καθηγητές ή διανοούμενους με δημόσια παρέμβαση, που θα ταρακουνούσε τα πράγματα, όπως παλαιότερα, στη δεκαετία του ’50». Επιπλέον, «η μη ύπαρξη βιβλιοθηκών και καλλιέργειας αναγνωστικής συμπεριφοράς στα σχολεία διαμορφώνουν αναγνώστες χωρίς κουλτούρα, που έλκονται από το ευτελές βιβλίο».
Κλασικοί και νέοι …αγνοούμενοι
Υπάρχει επίσης η ζώνη των κλασικών: γνωστοί συγγραφείς που κάποια βιβλία τους γνώρισαν αποδοχή και κάποια άλλα, για ανεξήγητους λόγους, έμειναν στα ράφια. Επρεπε να έρθει, το 1989, η προκήρυξη της «17ης Νοέμβρη» με τσιτάτα του Μπαλζάκ – ο γάλλος συγγραφέας αποκαλούσε τις εφημερίδες «χαμαιτυπείο της σκέψης», «αποθήκες δηλητηρίου» που «ξεπερνούν το πιο βρώμικο εμπόριο όσον αφορά την κερδοσκοπία και τη συναλλαγή» – για να ψάξουν όλοι πού βρίσκονταν αυτές οι δηλητηριώδεις σκέψεις και να ανακαλύψουν το περίφημο έργο του Χαμένες ψευδαισθήσεις (εκδ. Εξάντας), το οποίο ως τότε δεν είχε κυκλοφορήσει ολόκληρο.
Οταν κυκλοφόρησε, το 1993, είχε πάψει να υφίσταται ενδιαφέρον. Ομοίως, ενώ ο μύθος της φάλαινας Μόμπι Ντικ είναι πολύ ισχυρός και στη χώρα μας καθώς όλοι τον γνωρίζουν από τα Κλασικά Εικονογραφημένα ή από τον κινηματογράφο, όταν κυκλοφόρησε η πλήρης έκδοση, με σημειώσεις και πολλά παράπλευρα στοιχεία, το έργο του Χέρμαν Μέλβιλ Μόμπι Ντικ, η φάλαινα (εκδ. Gutenberg) πούλησε αναλογικά πολύ λίγα.
Επίσης, ενώ η Αισθηματική αγωγή του Γκυστάβ Φλομπέρ γνώρισε περισσότερες από μία εκδόσεις στην Ελλάδα, το πρόπλασμά της, η Πρώτη αισθηματική αγωγή (εκδ. Νεφέλη) δεν είχε τύχη. Ενα από τα πιο ωραία ιστορικά μυθιστορήματα του Ρόμπερτ Γκρέιβς, το Εγώ ο Κλαύδιος (εκδ. Κέδρος), μετά βίας ξεπέρασε την πρώτη έκδοση ενώ, αν και γραμμένο το 1934, παραμένει φωτεινός οδηγός για το πώς η συμπεριφέρεται η αρχηγική εξουσία και το πώς η απληστία ή/και το σεξ κυριαρχούν στις επιλογές των εκάστοτε αρχηγών.
Αλλά και συγγραφείς του 20ού αιώνα εμφανίζουν έργα στα οποία το κοινό δεν ανταποκρίνεται, όπως Το δέρμα (εκδ. Μεταίχμιο) του Κούρτσιο Μαλαπάρτε – αν και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Ούτε ο Ουίλιαμ Φόκνερ συγκίνησε με το πυκνό μυθιστόρημά του Ιερό (εκδ. Μεταίχμιο) τους έλληνες αναγνώστες.
Η φήμη και οι διακρίσεις δεν μετράνε
Πολλοί και από τους πολύ νεότερους συγγραφείς δεν είχαν τύχη. Ο Τζόναθαν Λίτελ με τις Ευμενίδες (εκδ. Λιβάνης), βιβλίο που ξεσήκωσε τη διανόηση της Ευρώπης με το προκλητικό θέμα του, τη διολίσθηση ενός διανοουμένου προς τον ναζισμό, πουλώντας εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, στη χώρα μας σημείωσε εκκωφαντική αποτυχία. Την ίδια τύχη είχε και το ογκώδες έργο Κεντρική Ευρώπη (εκδ. Κέδρος) του Ουίλιαμ Βόλμαν, ένα μυθιστόρημα για την πορεία της χιτλερικής και ναζιστικής Ευρώπης, βραβευμένο με το National Book Award 2005.
Το ότι η φήμη ή ο θόρυβος δεν μετράει το αποδεικνύει και το παράδειγμα του Φόστερ Ουάλας. Οταν ο αμερικανός συγγραφέας αυτοκτόνησε, γράφτηκαν χιλιάδες λέξεις και έκλαψαν πολλοί από τους πιστούς του στην Ελλάδα. Η κυκλοφορία, λίγο αργότερα, της πολύ καλής συλλογής διηγημάτων του Αμερικάνικη λήθη (εκδ. Κέδρος) δεν κατάφερε να εξαντλήσει ούτε την πρώτη έκδοση. Τι είχε συμβεί; Ο μιντιακός θόρυβος από τον θάνατο του Ουάλας απευθύνθηκε σε αυτούς που καταναλώνουν πληροφορίες και κουτσομπολιά, ενώ οι συνεπείς αναγνώστες δεν τον ανακάλυψαν.
Οπως δεν ανακάλυψαν ούτε τον Τζούνο Ντιάζ και το έργο του Η σύντομη θαυμαστή ζωή του Οσκαρ Γουάο (εκδ. Λιβάνης), το οποίο δέχτηκε εξαιρετικές κριτικές, τιμήθηκε με το βραβείο Πούλιτζερ 2008 και πολλές ακόμη σημαντικές διακρίσεις. Ούτε ο Θεός των μικρών πραγμάτων (εκδ. Ψυχογιός) της βραβευμένης με Μπούκερ Αρουντάτι Ρόι σημείωσε υποδοχή ανάλογη αυτής που έτυχε στο εξωτερικό.
Η άποψη του Νίκου Καρατζά των βιβλιοπωλείων Ιανός δημιουργεί θετικές προσδοκίες καθώς τα στοιχεία πωλήσεων των βιβλιοπωλείων του δείχνουν μια επιστροφή στους κλασικούς. «Αν και υπάρχουν κάποιοι που συγκυριακά δεν ζητούνται, όπως ο Κάφκα ή ο Ζολά, με την πρώτη ευκαιρία – μια επανέκδοση ή μια ταινία – μπορεί να επανέλθουν στο προσκήνιο» σημειώνει.
Βιβλιοπώλες, εκδότες και συγγραφείς συμφωνούν ότι σε μια τέτοια περίοδο κρίσης χρειάζεται οι προσφορές να επικεντρωθούν στα καλά βιβλία, κλασικών και σύγχρονων συγγραφέων. Οχι μόνο ως αντίδοτο στην ευτέλεια της εποχής αλλά και ως θεμελιώδες συστατικό για τη διαμόρφωση μιας καλής βάσης αναγνωστών για τους μετέπειτα καιρούς.
Τα 100 βιβλία που δεν αγάπησαν οι έλληνες σύμφωνα με τη σειρά που παρουσιάστηκαν στο ΒΗΜΑFM στην εκπομπή του Μάκη Προβατά
1ο 3/9 Εγώ ο Κλαύδιος ROBERT GRAVES ΚΕΔΡΟΣ
2ο 4/9 Η μπαλάντα του λυπημένου καφενείου CARSON Mc CULLERS ΚΕΔΡΟΣ
3ο 5/9 Τα απομεινάρια μιας μέρας KAZUO ISHIGURO ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
4ο 6/9 Έμφυτο Ελάτωμα THOMAS PYNCHON ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
5ο 7/9 Για ποιον χτυπά η καμπάνα ERNEST HEMINGWAY ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
6ο 10/9 Τα τυφλά ηλιοτρόπια ALBERTO MENDEZ ΠΑΠΥΡΟΣ
7ο 11/9 Ο απρόθυμος φονταμενταλιστής MOHSIN HAMID ΠΑΠΥΡΟΣ
8o 12/9 Αμερικάνικη λήθη DAVID FOSTER WALLACE ΚΕΔΡΟΣ
9o 14/9 Ο Οδοιπόρος FERNANDO PESSOA ΝΕΦΕΛΗ
10o 17/9 H πρώτη αισθηματική αγωγή GUSTAVE FLAUBERT ΝΕΦΕΛΗ
11o 18/9 Ιωάννα της Λωραίνης MARK TWAIN ΝΕΦΕΛΗ
12o 19/9 Mεσσιας GORE VIDAL Εικοστου Πρωτου
13o 21/9 Πολιτισμός και Βαρβαρότητα EDGAR MORIN Εικοστου Πρωτου
14o 25/9 Ανθρώπινο, πάρα πολύ ανθρώπινο FRIEDRICH NIETZSCHE Πανοπτικόν
15o 26/9 Πραγματεία περι Εθελοδουλείας ETIENNE DE LA BOETIE Πανοπτικον
16o 28/9 Ultimatum FERNANDO PESSOA AΡΜΟΣ
17ο 1/10 Πως να αλλάξουμε τον κόσμο Eric Hobsbawm Θεμέλιο
18o 2/10 Το δέρμα CURZIO MALAPARTE Μεταίχμιο
19ο 3/10 Ιερό William Faulkner Μεταίχμιο
20o 5/10 Η εποχή των άκρων Eric Hobsbawm Θεμέλιο
21ο 8/10 Αρετή και τρομοκρατία Ροβεσπιέρος Εικοστού Πρώτου
22ο 9/10 Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων Dostoyevsky Γκοβόστη
23ο10/10 Ταπεινοι και Καταφρονεμενοι Fyodor Dostoyevsky Γκοβόστη
24o 12/10 Το τέλος μιας σχέσης Greene Graham Μεταίχμιο
25o 15/10 Το ασήμαντο αιώνια επαινούν Arthur Schopenhauer Κάκτος
26ο 16/10 Ο δρομος για την αποβαθρα του Γουιγκαν George Orwell, Κακτος
27ο 18/10 Μεγάλες Προσδοκίες Charles Dickens Κέδρος
28ο 19/10 «Ο αξιοπρεπής κύριος Πνιν» Vladimir Nabokov Καστανιωτη
29ο 22/10 Θαυμαστός καινούργιος κόσμος Aldous Huxley Κάκτος
30o 23/10 Σατανικοί στίχοι Salman Rushdie Ψυχογιός
31o 24/10 Ο Πύργος FRANZ KAFKA Κέδρος
32o 26/10 Ο κόσμος του χθες Stefan Zweig Printa
33ο 29/10 Καθώς Ψυχορραγώ WILLIAM FAULKNER Κέδρος
34o 30/10 Η ανθρωπινότητα της ανθρωπότητας E. ORIN Εικοστου Πρωτου
35o 2/11 Η ανθρώπινη μοίρα Andre Malraux Εξάντας
36o 6/11 Χαμένες ψευδαισθήσεις Honoré de Balzac Εξάντας
37ο 7/11 Ο μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας Leo Perutz Κίχλη
38ο 9/11 Η πτώση Albert Camus Καστανιώτη
39ο 12/11 Το υπόγειο FYODOR DOSTOYEVSKY Γκοβόστη
40ο 13/11 Το άλικο γράμμα NATHANIEL HAWTHORNE ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
41o 14/11 Η μεγάλη λογική G. W. Fr. Hegel Παπαζήση
42o 15/11 Ρέκβιεμ Anna Akhmatova AΡΜΟΣ
43o 16/11 Το θαλασσινό κοιμητήριο PAUL VALERY AΡΜΟΣ
44ο 19/11 Οι ελεγείες του Ντουινο RAINER-MARIA RILKE AΡΜΟΣ
45o 20/11 Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα Mikhail Bulgakov ΘΕΜΕΛΙΟ
46o 21/11 Moμπι Ντικ η Φαλαινα Herman Melville Gutenberg
47o 23/11 Ο Zοφερός Oίκος Charles Dickens Gutenberg
48o 26/11 Μέλμοθ ο περιπλανώμενος CHARLES MATURIN Gutenberg
49ο 27/11 Εκείνοι που πυρπόλησαν το ρύζι ΜΑΡΕΚ ΧΟΥΑΣΚΟ Mελάνι
50ο 28/11 Στην κόψη του ξυραφιού SOMERSET MAUGHAM Mελάνι
51ο 30/11 Ο αόρατος George Wells Κίχλη
52ο 3/12 Η καρδιά του σκότους Joseph Conrad Πατάκη
53ο 4/12 Κισμέτ Rainer Maria Rilke Νεφέλη
54ο 5/12 Οι μεγάλες στιγμές της ανθρωπότητας Stefan Zweig Πατάκη
55ο 6/12 Χάος- Διηγήματα Luigi Pirandello Καστανιώτη
56ο 7/12 Το Όνειρο ενός γελοίου ανθρώπου Fyodor Dostoyevsky AΡΜΟΣ
57o 10/12 O τοίχος Jean-Paul Sartre Πατάκη
58o 11/12 Η Ζωή και οι Απόψεις του Τριστάμ Σάντι Laurence Sterne Gutenberg
59o 17/12 Λεβιάθαν Paul Auster Σ. Ι.Ζαχαρόπουλος
60o 18/12 Ανήλικος Δολοφόνος Graham Greene Σ. Ι.Ζαχαρόπουλος
61o 19/12 Στη χώρα των κηφήνων Heinrich Mann Σ. Ι.Ζαχαρόπουλος
62ο 21/12 Μια εποχή στη Κόλαση Arthur Rimbaud Γαβριηλίδης
63o 27/12 Ο καλόγερος Matthew Lewis Gutenberg
64o 28/12 Επιτήρηση και Τιμωρία Michel Foucault Κέδρος
65o 2/1 Το κόκκινο και το μαύρο Stendhal ΠΑΠΥΡΟΣ
66ο 7/1 Η πολιτική ως επάγγελμα Max Weber ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ
67o 8/1 Όπλα, μικρόβια και ατσάλι Jared Diamond ΚΑΤΟΠΤΡΟ
68o 9/1 Οι άνθρωποι της αβύσσου Jack London ΡΟΕΣ
69o 10/1 O θησαυρός των ταπεινών Maurice Maeterlinck PRINTA
70ο 11/1 Σκέψεις για την Τρομοκρατία Albert Camus Καστανιώτη
71o 14/1 Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας Richard Clogg Κάτοπτρο
72o 15/1 Αφορισμοί για τη πρακτική σοφία της ζωής Arthur Schopenhauer PRINTA
73o 16/1 Μαθήματα για την παιδεία FRIEDRICH NIETZSCHE PRINTA
74o 18/1 Η Ζωή του Αρσένιεφ IVAN BUNIN ΡΟΕΣ
75ο 21/1 Αόρατος Άνθρωπος RALPH ELLISON ΚΕΔΡΟΣ
76ο 22/1 Μικρή ιστορία του κόσμου ERNST GOMBRICH Πατάκη
77ο 23/1 Μοναστήρι της Πάρμας STENDHAL ΕΞΑΝΤΑΣ
78ο 25/1 Τυχαιότητα, ειρωνεία, αλληλεγγύη RICHARD RORTY ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
79ο 28/1 Walden HENRY-DAVID THOREAU ΚΕΔΡΟΣ
80o 29/1 Αποτυχημένες πολιτείες NOAM CHOMSKY Πατάκης
81ο 30/1 H ανατομία του φασισμού ROBERT PAXTON ΚΕΔΡΟΣ
82o 1/2 Οι αόρατες πόλεις Italo Calvino Καστανιώτη
83o 4/2 Περί αναρχισμού Noam Chomsky ΚΕΔΡΟΣ
84o 5/2 Η μνήμη της ανθρωποτητας-Οι μεγάλες εφευρέσεις Πάπυρος-Larousse
85ο 6/2 Ο ανηθικολόγος Andre Gide Πατάκης
86o 7/2 Βιργιλίου Θάνατος Hermann Broch Gutenberg
87o 8/2 Γαλάζιο τετράδιο Daniil Kharms Νεφέλη
88o 11/2 Ο άρχοντας των μυγών William Golding Καστανιώτη
89ο 13/2 Ο κλέφτης Georg Heym Νεφέλη
90o 14/2 Αρμαντέιλ WILKIE COLLINS Gutenberg
91o 18/2 Εν ψυχρώ Truman Capote Καστανιώτη
92ο 20/2 Τα μοιραία αυγά Michail Bulgakov AΡΜΟΣ
93o 21/2 Η ερμηνεία των πολιτισμών Clifford Geertz ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
94ο 22/2 Αλληλοβοήθεια Pyotr Kropotkin Καστανιώτη
95o 25/2 Tο τοτέμ του λύκου Jiang Rong Ψυχογιός
96o 26/2 Το σπίτι της Ματριόνα Aleksandr Solzhenitsyn Πάπυρος
97o 27/2 Η σύντομη θαυμαστή ζωή του Όσκαρ Γουάο Junot Díaz ΛΙΒΑΝΗ
98o 28/2 Ο Θεός των μικρών πραγμάτων Arundhati Roy Ψυχογιός
99, Βάλτερ ο χεροδύναμος Ανώνυμος Στοχαστής
100, Τζόναθαν Λίτελ Ευμενίδες Λιβάνης
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάποια δεν πούλησαν σε απόλυτους αριθμούς, άλλα δεν πούλησαν σχετικά με τις εκατοντάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια αντίτυπα που πουλήθηκαν σε όλο τον κόσμο και κάποια τέλος ενώ έχουν βγει σε αρκετές εκδόσεις εντούτοις δεν έκαναν επιτυχία σε καμία από αυτές. Τα στοιχεία δόθηκαν από τους ίδιους εκδοτικούς οίκους.
