Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις γυναίκες και τις πεθερές τους φαίνεται ότι ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες που οδήγησαν στην εμφάνιση της εμμηνόπαυσης -αυτού του μεγάλου εξελικτικού μυστηρίου. Το συμπέρασμα προκύπτει από μια σπάνια μελέτη που βασίστηκε στην ανάλυση δημογραφικών στοιχείων στη Φινλανδία.
Δεδομένου ότι η απόκτηση απογόνων είναι ο βασικός στόχος κάθε ζωντανού οργανισμού, η επιβίωση πέρα από την αναπαραγωγική ηλικία δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά να έχει νόημα. Η εμμηνόπαυση, εξάλλου, δεν έχει παρατηρηθεί σε κανένα άλλο ζώο πέρα από τον άνθρωπο, την όρκα και το μαυροδέλφινο.
Advertisment
Το θέμα περιπλέκεται από το γεγονός ότι οι διάφορες θεωρίες που έχουν προταθεί είναι δύσκολο να μελετηθούν πειραματικά, αφού αυτό απαιτεί λεπτομερή στοιχεία για την αναπαραγωγική επιτυχία πολλών γενιών γυναικών.
Ένα σπάνιο τέτοιο σετ δεδομένων βρέθηκε τελικά στη Φινλανδία, όπου η λουθηρανική εκκλησία τηρούσε λεπτομερές αρχείο για τους γάμους, τις γεννήσεις και τους θανάτους από το 1702 έως το 1908.
Τα στοιχεία αναλύθηκαν από ερευνητές στη Φινλανδία, τη Βρετανία και τις ΗΠΑ, οι οποίοι αντιλήφθηκαν μια ιδιαίτερα σημαντική τάση: όταν μια γυναίκα αποκτούσε παιδί ταυτόχρονα με την πεθερά της, η πιθανότητα επιβίωσης των απογόνων τους μειωνόταν κατά 50%.
Advertisment
Αντίθετα, η πιθανότητα επιβίωσης των απογόνων δεν μειωνόταν όταν μια γυναίκα αποκτούσε παιδί ταυτόχρονα με τη μητέρα της. Η διαφορά αυτή δείχνει να έχει νόημα, καθώς μια οποιοδήποτε γυναίκα μοιράζεται το 50% των γονιδίων της με τη μητέρα της και έχει εξελικτικό συμφέρον να συνεργάζεται μαζί της. Αυτό όμως δεν ισχύει στην περίπτωση μιας γυναίκας και της πεθεράς της: οι δύο γυναίκες δεν έχουν κοινά γονίδια και επομένως έχουν συμφέρον να ανταγωνιστούν για τροφή και άλλους πόρους.
Η ανάλυση αποκάλυψε επίσης ότι η μέση γυναίκα έχει εξελικτικό συμφέρον να σταματήσει να τεκνοποιεί στην ηλικία των 51 ετών, εάν υπάρχει κίνδυνος να αποκτήσει παιδί ταυτόχρονα με την πεθερά της: ένα παιδί που γεννιέται σε μια οικογένεια στην οποία η πεθερά και η νύφη της αποκτούν παιδιά ταυτόχρονα αντιμετώπιζε διπλάσιο κίνδυνο να πεθάνει πριν από την ηλικία των 15 ετών.
Η μελέτη δείχνει ότι η μέση γυναίκα αποκτά περισσότερα εγγόνια (στα οποία κληροδοτεί τα γονίδιά της) αν σταματήσει να τεκνοποιεί στα 51. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτό οφείλεται στον μειωμένο ανταγωνισμό με την πεθερά.
Η διεθνής ερευνητική ομάδα αναγνωρίζει πάντως ότι ο ανταγωνισμός νύφης-πεθεράς δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας στην εξέλιξη της εμμηνόπαυσης. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η φροντίδα που προσφέρει η πεθερά στα εγγόνια της.
Για την ακρίβεια, η συνεισφορά της γιαγιάς στην ανατροφή των παιδιών έχει προταθεί ως ανεξάρτητη θεωρία για την εξέλιξη της εμμηνόπαυσης στον άνθρωπο. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, οι γυναίκες ζουν πέρα από την αναπαραγωγική τους ηλικία προκειμένου να αυξήσουν την πιθανότητα επιβίωσης των εγγονιών τους, και επομένως την πιθανότητα να διαιωνιστούν τα γονίδιά της.
Φαίνεται λοιπόν ότι τουλάχιστον δύο παράγοντες -ο ανταγωνισμός μεταξύ νύφης-πεθεράς και η προσφορά της γιαγιάς στα εγγόνια- οδήγησαν στην εμφάνιση της εμμηνόπαυσης.
Οι βιολόγοι έχουν προτείνει και μια τρίτη θεωρία, η οποία όμως δείχνει να διαψεύδεται από την τελευταία μελέτη. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου κατά τον τοκετό και επομένως έχουν συμφέρον να πάψουν να αναπαράγονται.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν όμως ότι η πιθανότητα θανάτου κατά τον τοκετό για τις ηλικίες άνω των 40 ετών ήταν μόνο 2%, υπερβολικά μικρή για να θεωρηθεί σημαντικός παράγοντας.
Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα, ο Δρ Άντι Ράσελ του Πανεπιστημίου του Έξετερ, μέλος της ερευνητικής ομάδας, δήλωσε: «Είμαστε τόσο συνηθισμένοι στο γεγονός της εμμηνόπαυσης ώστε τείνουμε να ξεχνάμε πόσο παράξενο είναι. Η εξελικτική θεωρία προβλέπει ότι τα ζώα αναπαράγονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, και αυτό ακριβώς είναι που συμβαίνει σε σχεδόν όλα τα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των ανδρών».
»Η έρευνά μας δείχνει για πρώτη φορά ότι η απάντηση ίσως βρίσκεται στη σχέση ανάμεσα σε πεθερά και νύφη».
