O συγγραφέας R.M. Rilke απευθυνόμενος κάποτε στον συνομιλητή του και επίδοξο συγγραφέα στο βιβλίο «Γράμματα σ΄ένα νέο ποιητή», είχε πει «αναρωτηθείτε αν θα μπορούσατε να ζήσετε εάν σας στερούσαν την δυνατότητα να γράφετε». Ας φανταστούμε να απευθύνουμε σ’ ένα παιδί και «επίδοξο υγιή» άνθρωπο τα λόγια αυτά παραφράζοντάς τα κάπως έτσι, «αναρωτήσου αν θα μπορούσες να ζήσεις εάν σου στερούσαν την δυνατότητα να παίζεις». Μέσα από τούτα τα λόγια, αναγνωρίζουμε ήδη την ζωτική σημασία του παιχνιδιού, απαραίτητο για την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού τόσο σε ψυχικό επίπεδο όσο και σωματικό.
Όμως, παρά την ραγδαία πρόοδο που έχουν παρουσιάσει τις τελευταίες δεκαετίες σε όλους τους τομείς οι κοινωνίες, υπάρχει μια σαφής τάση του σύγχρονου ανθρώπου να απομακρύνεται ή μάλλον να ξεχνάει αυτό που είναι φυσικό και να προσπαθεί να εντάσσει το παιδί σ’ ένα πλαίσιο που θα το ετοιμάζει ολοένα και περισσότερο να ανταπεξέλθει στην ανταγωνιστική κοινωνία και να πετύχει τους στόχους του όντας καταξιωμένο. Έτσι, λοιπόν, συχνά από την πρώιμη παιδική ηλικία και κυρίως μέσω του επίσημου προσχολικού εκπαιδευτικού συστήματος παρατηρείται μια προσπάθεια να κατευθύνουμε το παιδί κυρίως στο να αποκτήσει από νωρίς διάφορες δεξιότητές.
Advertisment
Παράλληλα εμένουμε στο να τις εξελίσσει και να καλλιεργεί διαρκώς τις διάφορες γνωστικές του ικανότητες όπως την μνήμη και την αντίληψη. Με αυτό τον τρόπο ίσως παρεμβαίνουμε αρκετά στην έμφυτη επιθυμία του να ανακαλύψει το καθετί μέσα από τους δικούς του ρυθμούς και το ατομικό του δυναμικό και σαν αποτέλεσμα αυτού ενίοτε μπλοκάρεται αυτή του η επιθυμία.
Παιχνίδι, βασική συνταγή για υγιή εξέλιξη
Κάπου στην πορεία λοιπόν, λόγω των απαιτήσεων για συνεχή πρόοδο ξεχνούμε ότι ο υγιής μετέπειτα ενήλικος δεν είναι απαραίτητα και ο πετυχημένος όπως αυτό ορίζεται από το σύνολο της κοινωνίας. Ο υγιής ψυχικά άνθρωπος θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι και εκείνος που καφέρνει να γίνει ο εαυτός του. Για να επιτευχθεί αυτό το τόσο δύσκολο έργο για το οποίο αρχικά γονείς και παιδαγωγοί αναλαμβάνουμε την ευθύνη, οφείλουμε να δώσουμε πρόσβαση στο παιδί (δεν υπάρχει συνταγή για το πώς θα το πετύχουμε αυτό, παρατηρώντας το κάθε παιδί προσπαθούμε να εντοπίσουμε τα ξεχωριστά του στοιχεία) σε αυτό που φέρει μέσα του.
Advertisment
Χωρίς να του το διδάξουμε , δίχως να το σχηματοποιήσουμε για χάρη του παρά βοηθώντας το να αποκτήσει εκείνα τα ψυχικά εργαλεία που θα του επιτρέψουν να το ελευθερώσει. Το παιχνίδι λοιπόν, είναι ένας από τους πιο θεμελιώδεις τρόπους στην προσπάθεια να επιτευχθούν όλα αυτά. Τι ποιο φυσικό από το να παίζει ένα παιδί;
Σύμφωνα με τον ψυχαναλυτή D.W. Winnicott το παιχνίδι είναι κάτι παγκόσμιο, βοηθάει την ανάπτυξη όπως προείπαμε και συμβάλει στην σωματική και νοητική υγεία. Το παιδί μέσα από το παιχνίδι οργανώνει τον ψυχικό του κόσμο, συνθέτει την ιδέα του εαυτού του σε σχέση με τον εξωτερικό του κόσμο και μέσα από αυτό εγκαθιδρύει σχέσεις με τους άλλους. Είναι ένας τρόπος να διαχειρίζεται τα άγχη και τις εσωτερικές εντάσεις του, τα οποία και σε ασυνείδητο επίπεδο είναι παρόντα στην ομαλή ψυχοκινητική ανάπτυξη. Μπορεί παίζοντας να δημιουργεί συμβολισμούς προκειμένου να «ερμηνεύσει» και κομμάτια του κόσμου των μεγάλων που είναι ούτως ή άλλως ακατανόητα για το ίδιο.
Μαζί με το συμβολικό και η φαντασία βρίσκει τον τρόπο να αναπτύσσεται και να μετατρέπεται σε δημιουργικότητα, σε κινήσεις σωματικές, λεκτικές, ψυχικές, νοητικές. Το παιχνίδι λοιπόν, είναι συνδεδεμένο με την «εκμάθηση» μιας ομιλίας με την έννοια της επαφής με τα συναισθήματα, τις συμπεριφορές, τους κανόνες, τις σχέσεις με τον ίδιο του τον εαυτό και τους άλλους. Καθώς επίσης και τόσες άλλες σημαντικότατες εμπειρίες που ενδοβάλλοντάς τα όλα τούτα σταθερά και συστηματικά μπαίνει ένα λιθαράκι για να γίνει κάποτε ένας ελεύθερος άνθρωπος, όντας ο αληθινός τους εαυτός και άρα πιο συνειδητός.
Επίσης, το παιχνίδι είναι μια «πρόβα» των καταστάσεων που απαρτίζουν την ζωή. Είμαι, έχω, κάνω, παίρνω, δίνω, αγαπώ, μισώ, ζω ,πεθαίνω, όλα αυτά τα ρήματα και άλλα τόσα αποκτούν νόημα μέσα από την διαδικασία του παιχνιδιού. Παίζοντας εσωτερικεύει έννοιες, τις βιώνει, τις δημιουργεί και μαθαίνει να τις συνδέει με το έμψυχο και άψυχο περιβάλλον του. Η διάσημη γαλλίδα ψυχαναλύτρια F. Dolto έγραφε ότι «το παιχνίδι είναι πάντα μια ελπίδα απόλαυσης». Στερούμενοι λοιπόν, αυτή την ελπίδα είναι σαν να στερούμαστε την επιθυμία για ζωή.
Η απαιτητική καθημερινότητα του γονιού είναι επιφορτισμένη με πολλές υποχρεώσεις η οποία μας εμποδίζει ενίοτε από το να βρούμε το κουράγιο για να κατανοούμε διαρκώς την ανάγκη του παιδιού να παίζει ακόμα και ακατάπαυστα ή να αφεθούμε εμείς στο να παίξουμε μαζί του και να είμαστε πλήρως ελεύθεροι στο να γίνουμε δημιουργικοί.
Έτσι, δίχως να παραβλέπουμε και τις παραπάνω συνθήκες, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι το παιχνίδι έστω και για λίγη ώρα και καθώς μπορεί να συντελεστεί οπουδήποτε ακόμα και χωρίς να δαπανήσουμε καθόλου χρήματα είναι κάτι που εν τέλει έχει απεριόριστα οφέλη για το παιδί. Αλλά και για εμάς τους ίδιους το παιχνίδι έχει θετική επίδραση αφού μας διευκολύνει στην σχέση μας με το παιδί, μπορούμε να το γνωρίσουμε ή να το παρατηρήσουμε καλύτερα μέσα από την διαδικασία του παιχνιδιού. Επιπλέον βρίσκοντας το κουράγιο να παίξουμε επωφελούμαστε ψυχικά καθώς αποβάλουμε το άγχος μας, ανανεωνόμαστε και «ξαναθυμόμαστε» το ποιοι είμαστε.
Τελικά, ας αναρωτηθούμε μήπως δίνεται τεράστια έμφαση και δαπανάται τεράστιος χρόνος και χρήμα στην σημασία της εκμάθησης και επιτυχίας του παιδιού και παραγκωνίζεται το παιχνίδι ως κάτι δευτερεύουσας σημασίας ενώ ουσιαστικά είναι η πιο αναγκαία εργασία του παιδιού. Άλλωστε υπάρχει μεγαλύτερη «επιτυχία» από ένα πραγματικά χαρούμενο παιδί;
Λήδα Πασαλή Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, M.Sc. UNIVERSITE AIX-MARSEILLE 1, Γαλλία-ledapas@gmail.com
