Αν παρακολουθείτε τις ειδήσεις που αφορούν τις έρευνες για την υγεία, υπάρχουν πολλές πιθανότητες να εκπλαγείτε δυσάρεστα. Αρχικά το σκόρδο θεωρούνταν ότι μειώνει την κακή χοληστερίνη, αλλά περισσότερες μελέτες έδειξαν ότι τελικά αυτό δεν ισχύει. Η ορμονική υποκατάσταση υποτίθεται ότι μειώνει τον κίνδυνο των καρδιαγγειακών παθήσεων στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, όμως μια τεράστια μελέτη διαπίστωσε ότι αυτό δεν συμβαίνει (κι επίσης ότι αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού). Αν τρώτε πλούσιο πρωινό μειώνονται οι συνολικές ημερήσιες θερμίδες, αλλά μπορεί και όχι, όπως διαπιστώθηκε σε μια μελέτη που κυκλοφόρησε προσφάτως. Ωστόσο, ακόμη κι αν βιοϊατρική έρευνα μπορεί να αποτελεί ευμετάβλητο οδηγό, βασιζόμαστε σε αυτή.
Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που οι λανθασμένες απαντήσεις δεν αποτελούν την εξαίρεση αλλά τον κανόνα; Όλο και περισσότεροι επιστήμονες που εξετάζουν λεπτομερώς τις έρευνες που αφορούν την υγεία κάνουν πλέον τον συγκεκριμένο ισχυρισμό. Δεν πρόκειται απλώς για μεμονωμένες μελέτες που είναι λανθασμένες. Αντιθέτως, το ίδιο το πλαίσιο της ιατρικής έρευνας μπορεί να έχει προβλήματα οδηγώντας συνεχώς σε ευρήματα που στην καλύτερη περίπτωση είναι αναπόδεικτα και στη χειρότερη επικίνδυνα. Τα αποτελέσματα οδηγούν τους ασθενείς και τους γιατρούς σε λάθος κατεύθυνση και στη σύσταση δαπανηρών αγωγών που όχι μόνο δεν βοηθούν αλλά μπορεί και να βλάψουν.
Advertisment
Πρόκειται για μια ανησυχητική άποψη με τεράστιες συνέπειες για τους γιατρούς, τους φορείς χάραξης πολιτικής και τους συνειδητοποιημένους καταναλωτές. Ένας από τους σημαντικότερους υποστηρικτές, ο δρ Γιάννης Π.Α. Ιωαννίδης, μόλις κατέληξε σε ένα καινούριο, διακεκριμένο σύστημα μετά από χρόνια σταυροφοριών εναντίον του αβάσιμων ιατρικών ισχυρισμών. Ως καινούριος επικεφαλής του Κέντρου Προληπτικής Έρευνας του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, ο δρ Ιωαννίδης επιβεβαιώνει τον ρόλο του ως ένας από τους κορυφαίους υποστηρικτές της κατάρριψης του μύθου της ιατρικής.
«Οι άνθρωποι τραυματίζονται ή μπορεί ακόμη και να πεθάνουν λόγω των λανθασμένων ιατρικών ισχυρισμών», λέει. “Δεν πρόκειται για ανεντιμότητα, αλλά για λάθη στην ιατρική έρευνα.”
Αυτή είναι η μεγάλη στιγμή του δρος Ιωαννίδη. Καθώς οι ιατρικές δαπάνες επιβαρύνουν τις οικονομία των κρατών, οι φορείς χάραξης πολιτικής και οι επιχειρήσεις κάνουν απελπισμένες κινήσεις για περικοπές χωρίς αυτό να αποβεί εις βάρος των ασθενών. Μια λύση που δεν χρειάζεται δεύτερη σκέψη είναι η εφαρμογή και η χρηματοδότηση μόνο των θεραπειών που έχουν αποτελέσματα. Αλλά αν ο Ιωαννίδης έχει δίκιο, οι περισσότερες βιοϊατρικές μελέτες είναι λανθασμένες.
Advertisment
Μέσα στους 2 μόλις τελευταίους μήνες κατέρρευσαν 2 πυλώνες της προληπτικής ιατρικής. Μια σημαντική μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν αρκετές αποδείξεις ότι οι στατίνες (φάρμακα όπως το Lipitor και το Crestor) βοηθούν τους ανθρώπους που δεν έχουν ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου. Η μελέτη, η οποία πραγματοποιήθηκε από την παγκόσμια οργάνωση εμπειρογνωμόνων της βιοϊατρικής Cochrane Collaboration, βασίστηκε στην αξιολόγηση 14 ξεχωριστών μελετών με 34.272 ασθενείς. Το κόστος των στατινών ξεπερνά τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως στις ΗΠΑ, εκ των οποίων τα μισά ίσως είναι περιττά έξοδα (η φαρμακευτική εταιρεία Pfizer, η οποία παράγει το Lipitor, απαντά εν μέρει ότι «ο έλεγχος των παραγόντων κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου είναι ένα πολύπλοκο ζήτημα»).
Το Νοέμβριο η ομάδα του Ινστιτούτου Ιατρικής κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εξέταση αίματος για τη μέτρηση της βιταμίνης D είναι άσκοπη: σχεδόν όλοι διαθέτουν αρκετή για την υγεία των οστών (20 νανογραμμάρια ανά χιλιοστόλιτρο) χωρίς να λαμβάνουν συμπληρώματα ή χάπια ασβεστίου. Το κόστος της βιταμίνης D φτάνει τα 425 εκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Ο δρ Ιωαννίδης, 45 ετών, δεν είχε σκοπό να καταρρίψει τους ιατρικούς μύθους. Υπήρξε παιδί-θαύμα (μπορούσε να υπολογίσει δεκαδικούς αριθμούς σε ηλικία 3 ετών και έγραψε βιβλίο ποίησης στην ηλικία των 8), αποφοίτησε πρώτος από την Ιατρική Σχολή Αθηνών, πήρε την ειδικότητά του στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ήταν επιτηρητής στις κλινικές δοκιμές για το AIDS στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και υπήρξε πρόεδρος του τμήματος επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Αλλά στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας ο δρ Ιωαννίδης έκανε μια πολύ σημαντική αποκάλυψη.
Οι «θετικές» δοκιμές φαρμάκων, στις οποίες διαπιστώνεται ότι μια θεραπεία είναι αποτελεσματική και οι «αρνητικές», στις οποίες κάποιο φάρμακο είναι αναποτελεσματικό, χρειάζονται το ίδιο χρονικό διάστημα για να διεξαχθούν. Επίσης παρατήρησε το εξής: «Οι αρνητικές δοκιμές χρειάζονται επιπλέον 2 ως 4 χρόνια για να δημοσιευτούν. Τα αρνητικά αποτελέσματα είτε βρίσκονται φυλαγμένα σε ένα συρτάρι είτε συνεχίζονται οι δοκιμές ελπίζοντας ότι θα γίνουν θετικά». Με δισεκατομμύρια δολάρια να διακυβεύονται, οι εταιρείες είναι απρόθυμες να δηλώσουν ότι ένα καινούριο φάρμακο είναι αναποτελεσματικό.
Ως αποτέλεσμα της καθυστέρησης στην έκδοση αρνητικών μελετών, οι ασθενείς λαμβάνουν μια θεραπεία που είναι στην πραγματικότητα αναποτελεσματική. Αυτό έκανε τον Ιωαννίδη να αναρωτηθεί πόσες βιοϊατρικές μελέτες είναι λανθασμένες.
Η απάντησή του υπάρχει σε ένα έγγραφο του 2005: «η πλειοψηφία τους». Από τις κλινικές δοκιμές καινούριων φαρμάκων μέχρι τη γενετική, η βιοϊατρική έρευνα είναι γεμάτη με εσφαλμένες διαπιστώσεις. Ο δρ Ιωαννίδης ανέπτυξε ένα δυσνόητο μαθηματικό επιχείρημα για να το αποδείξει αυτό, αλλά ορισμένοι επικριτές του το έχουν αμφισβητήσει. Ο Steven Goodman, ο οποίος είναι βιοστατιστικολόγος στο νοσοκομείο Johns Hopkins, φοβάται ότι ο ισχυρισμός πως οι περισσότερες έρευνες είναι λανθασμένες μπορεί να δημιουργήσει έναν νοσηρό σκεπτικισμό σχετικά με την ιατρική έρευνα που θα χρησιμοποιηθεί για να τροφοδοτήσει αντιεπιστημονικές πεποιθήσεις.
Ο ίδιος αναφέρει τα εξής: «Συμφωνώ με το γεγονός ότι πολλοί ισχυρισμοί είναι πολύ πιο αδύναμοι από τη γενική εκτίμηση, αλλά για να αποδείξει κάποιος ότι οι περισσότεροι είναι λανθασμένοι σε όλους τους τομείς της ιατρικής χρειάζεται ένα διαφορετικό στατιστικό μοντέλο και περισσότερα εμπειρικά στοιχεία από αυτά που χρησιμοποιεί ο Ιωαννίδης».
Ακόμη και μια βιαστική ματιά σε ιατρικά περιοδικά δείχνει ότι διάφορες μελέτες που είχαν προαναγγείλει οι επιστήμονες συνέχισαν να αποτυγχάνουν. Το 1993, δύο μελέτες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η βιταμίνη Ε προλαμβάνει τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Αυτός ο ισχυρισμός ανατράπηκε από αυστηρότερα πειράματα το 1996 και το 2000. Μια μελέτη του 1996 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η θεραπεία με οιστρογόνα μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης Αλτσχάιμερ σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, ανατράπηκε όμως το 2004.
Πολυάριθμες μελέτες που κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι γνωστά αντικαταθλιπτικά λειτουργούν μεταβάλλοντας τη χημεία του εγκεφάλου έρχονται πλέον σε σύγκρουση (τα φάρμακα βοηθούν στην ήπια και μέτρια κατάθλιψη, αν υποθέσουμε ότι όντως βοηθούν, μέσω του φαινομένου πλασέμπο). Σε σύγκρουση έρχονται και οι έρευνες που υποστηρίζουν ότι η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου (μέσω, για παράδειγμα, της εξέτασης PSA) πάντοτε σώζει ζωές. Και ο κατάλογος συνεχίζεται.
Παρά την εκρηκτική φύση των κατηγοριών του, ο δρ Ιωαννίδης έχει συνεργαστεί με περίπου 1.500 άλλους επιστήμονες, ενώ το πανεπιστήμιο του Στάνφορντ που αποτελεί την επιτομή του κατεστημένου τον προσέλαβε τον Αύγουστο για να διευθύνει το Κέντρο Προληπτικής Ιατρικής. «Ο βασικός στόχος της ιατρικής είναι να βρει αποδείξεις που θα καθοδηγήσουν τη λήψη αποφάσεων για τους ασθενείς και τους γιατρούς», λέει ο Ralph Horwitz, πρόεδρος του Τμήματος Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. «Ο δρ Ιωαννίδης ήταν ο κύριος καινοτόμος στοχαστής των βιοϊατρικών αποδείξεων, κι έτσι η απόφασή μας ήταν κάτι φυσικό».
Ο πρώτος στόχος του Ιωαννίδη ήταν τα κακής ποιότητας στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται στις αρχικές μελέτες του γονιδιώματος. Οι επιστήμονες δοκιμάζουν ένα ή ελάχιστα γονίδια κάθε φορά για να τα συνδέσουν με σχεδόν κάθε ασθένεια που μπορούν να σκεφτούν. Αυτό απλώς εξασφαλίζει το γεγονός ότι θα βρουν αποδεικτικά στοιχεία από τύχη και μόνο. Όταν άρχισε να προχωρά μέσω της βιβλιογραφίας της γενετικής, το αποτέλεσμα ήταν εμφανές: τα περισσότερα από αυτά τα υποψήφια γονίδια δεν ήταν δυνατόν να επαληθευτούν. Ο ισχυρισμός ότι οι παραλλαγές του γονιδίου του υποδοχέα της βιταμίνης D εξηγούν τα 3/4 του κινδύνου εμφάνισης οστεοπόρωσης αποδείχτηκε λανθασμένος από τον ίδιο και τους συνεργάτες του το 2006: οι παραλλαγές δεν έχουν καμία επίδραση στην οστεοπόρωση.
Τα αποτελέσματα των γονιδίων που προσδιορίζονται από το Εθνικό Ινστιτούτο Έρευνας Ανθρώπινου Γονιδιώματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν με σκοπό να προβλεφθούν τα καρδιαγγειακά νοσήματα; Η απάντηση είναι όχι (2009). Αυτές οι 6 γονιδιακές παραλλαγές αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου του Πάρκινσον; Και πάλι η απάντηση είναι όχι (2010). Ωστόσο, οι ισχυρισμοί ότι το γονίδιο Χ αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου Υ γεμίζουν την επιστημονική βιβλιογραφία, γεγονός που επηρεάζει τις αποφάσεις που αφορούν την προσωπική υγεία και συμβάλλει στη διατήρηση της βιομηχανίας έρευνας του γονιδιώματος.
Οι τυχαίες στατιστικές επιτυχίες πλήττουν επίσης την επιδημιολογία, στην οποία οι ερευνητές αναζητούν σύνδεση ανάμεσα στην υγεία και το περιβάλλον συμπεριλαμβανομένου του πώς οι άνθρωποι συμπεριφέρονται και τι τρώνε. Μια μελέτη θα μπορούσε να έχει στόχο να ανακαλύψει αν ο καφές αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης πόνου στις αρθρώσεις, πονοκεφάλων, της νόσου της χοληδόχου κύστης ή εκατοντάδων άλλων παθήσεων. «Όταν κάνετε χιλιάδες δοκιμές, τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι θα έχετε κάποια ψευδή θετικά στοιχεία», λέει ο Ιωαννίδης.
Οι φαρμακευτικές εταιρείες προσπαθούν να βγάλουν χρήματα από τέτοιες επικίνδυνες στατιστικές. Με τη δοκιμή ενός εγκεκριμένου φαρμάκου για άλλες χρήσεις έχουν αποτελέσματα κατά τύχη «και οι γιατροί χρησιμοποιούν αυτό το γεγονός ως κριτήριο για να συνταγογραφήσουν το συγκεκριμένο φάρμακο γι’ αυτόν τον λόγο. Θεωρώ ότι αυτό δεν είναι σωστό». Ακόμα και όταν ένας ισχυρισμός διαψευσθεί, συνεχίζει να τριγυρίζει σαν φάντασμα που έχει στοιχειώσει. Το 2007, ο Ιωαννίδης ανακάλυψε ότι χρόνια μετά την ανατροπή του ισχυρισμού ότι η βιταμίνη Ε προλαμβάνει τις καρδιαγγειακές παθήσεις, τα μισά από τα επιστημονικά άρθρα που παρέπεμπαν σε αυτή εξακολουθούσαν να υποστηρίζουν ότι ίσχυε.
Η κατάσταση δεν είναι απελπιστική. Οι γενετιστές έχουν ως επί το πλείστον διορθώσει τις μεθόδους τους υιοθετώντας πιο αυστηρά στατιστικά κριτήρια, αλλά τα άλλα πεδία πρέπει να αναλάβουν δράση, λέει ο Ιωαννίδης. για παράδειγμα, στον τομέα των χειρουργικών επεμβάσεων δεν έχουν γίνει τόσες δοκιμές όσες στα φάρμακα. Ο δρ Ιωαννίδης τονίζει: «Δεν θα μου φαινόταν περίεργο αν ένα μεγάλο ποσοστό της χειρουργικής πρακτικής βασίζεται στο τίποτα και οι ισχυρισμοί για την αποτελεσματικότητά της εξαφανιστούν αν εξεταστούν επισταμένως». Κάτι τέτοιο θα εξοικονομούσε επίσης δισεκατομμύρια δολάρια.
Ο George Lundberg, πρώην συντάκτης του περιοδικού «The Journal of the American Medical Association», εκτιμά ότι η εφαρμογή αυστηρών κριτηρίων, όπως υποστηρίζει ο Ιωαννίδης, θα εξοικονομουσε από 700 δισεκατομμύρια μέχρι 1 τρισεκατομμύριο δολάρια τον χρόνο από τις δαπάνες των ΗΠΑ στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης.
Φυσικά, δεν είναι τα πάντα στη συμβατική ιατρική λανθασμένα. Όντως το κάπνισμα σκοτώνει, τα παθολογικά παχύσαρκα ή σοβαρά λιποβαρή άτομα έχουν περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν πρόωρα, το επεξεργασμένο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου και ο έλεγχος της αρτηριακής πίεσης μειώνει τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου. Το αποτέλεσμα για τους καταναλωτές είναι το παρακάτω: η ιατρική γνώση που έχει αντέξει στο πέρασμα του χρόνου καθώς και οι μεγάλες, τυχαιοποιημένες κι ελεγχόμενες μελέτες είναι πιο πιθανό να αποδειχτούν σωστές από τα τελευταία νέα που αφορούν ένα μεμονωμένο τρόφιμο ή φάρμακο.
Η συμβουλή της Εναλλακτικής Δράσης είναι: Κρατάτε μικρό καλάθι όταν ακούτε για “επανστατικές θεραπείες” και ανακαλύψεις ή για “θαυματουργές τροφές” που θεραπεύουν τα πάντα. Λάβετε κι εσείς μέρος στην απόφαση για την αγωγή που θα ακολουθήσετε. Μην πιστεύετε απλά ό,τι λέει ο γιατρός σας απλά επειδή είναι γιατρός. Ερευνήστε, λάβετε και δεύτερη και τρίτη γνώμη αν χρειαστεί (και η περίσταση το επιτρέπει). Και φυσικά τα παραπάνω δεν ισχύουν μόνο για τη συμβατική ή την εναλλακτική ιατρική αλλά και για κάθε ειδικό τον οποίο επιφορτίζετε με την ευθύνη να λάβει μια απόφαση που αφορά τη ζωή σας. Η ανάπτυξη της διάκρισης, η ανάληψη της ευθύνης καθώς και η εμπιστοσύνη στην εσωτερική σας φωνή αποτελούν τα βασικά συστατικά μιας επιτυχημένης απόφασης.
