Έλεγε ο Έσσε πως ο άνθρωπος το μόνο που δεν μαθαίνει στα σχολικά θρανία είναι τον εαυτό του. Ανεβαίνουμε τις σχολικές βαθμίδες γεμίζοντας το μυαλό μας με λογής λογής γνώσεις ωστόσο δεν μαθαίνουμε τον εαυτό μας. Άραγε διδάσκεται το γνώθι σαυτόν; Η φράση «γνώθι σαυτόν» αποδίδεται στον Χίλωνα αλλά και στον Πλάτωνα και σημαίνει «γνώρισε τον εαυτό σου». Η φράση αυτή είναι χαραγμένη στο μαντείο των Δελφών και την χρησιμοποιούσε τακτικά ο Σωκράτης.
Οι γονείς μας και ο περίγυρος έχουν ήδη δημιουργήσει για εμάς αφηγήσεις από την προγεννητική και περιγεννητική περίοδο. Κάνουν όνειρα εκτρέφοντας δεκάδες προσδοκίες για το φύλο, την εμφάνιση, τον χαρακτήρα και το μέλλον μας. Κατά την διάρκεια του μεγαλώματος μας μαθαίνουμε να βλέπουμε και να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας μέσα από τα μάτια των άλλων, μαθαίνουμε ποιοι είμαστε συσχετίζοντας το Εγώ μας με το πολιτισμικό εμείς, το φύλο, τα γονεικά πρότυπα, την εμφάνιση, την κοινωνική μας εικονα, την εθνική μας ταυτότητα, τη σχολική μας επίδοση κ.ά.
Advertisment
Κι αυτό γίνεται γιατί ως άτομα δεν αφομοιώνουμε παθητικά τις ανατροφοδοτήσεις των άλλων. Ως άτομα αναζητούμε ενεργητικά και κατόπιν επεξεργασίας τις πληροφορίες από τον κοινωνικό κόσμο έχοντας ως υπόβαθρο την ίδια τη σχηματοποιημένη επιθυμητή εικόνα του εαυτού μας. Είναι όμως η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας πραγματική; Έρευνες γύρω από την έννοια του εαυτού αποδεικνύουν πως οι άνθρωποι μεροληπτούμε υπέρ της επιθυμητής εικόνας του εαυτού μας.
Θεωρούμε ότι είμαστε καλύτεροι από τους άλλους αλλά και συγκρινόμαστε συνήθως με ανθρώπους που έχουν κοινά στοιχεία με εμάς και μας δίνουν την αίσθηση ότι μπορούμε να είμαστε καλύτεροι από αυτούς. Ακόμη τείνουμε να συγκρινόμαστε με ανθρώπους που διαφέρουμε σε κάποια σημεία προκειμένου να κινητοποιούμαστε προς την βελτίωση μας. Αισθανόμαστε πιο άνετα και πιο ασφαλείς όταν μας βλέπουν όπως βλέπουμε τον εαυτό μας καθότι έτσι αποφεύγουμε τη σύγχυση και την συνεχή προσπάθεια οικοδόμησης-επαναοικοδόμησης ενός «νέου» εαυτού.
Η προσωπική μας ταυτότητα σε όλα σχεδόν τα χαρακτηριστικά συλλαμβάνεται συγκριτικά. Συνήθως τα άτομα δεν αφομοιώνουν ως ενήλικες παθητικά ανατροφοδοτήσεις από τους άλλους. Αναζητούν εκείνες τις πληροφορίες από το κοινωνικό γίγνεσθαι προκειμένου να εξωρραίσουν την ήδη διαμορφωμένη επιθυμητή εικόνα εαυτού. Ο Freud ανέφερε πως οι άνθρωποι δεν γνωρίζουμε πάντα γιατί νιώθουμε όπως νιώθουμε παρόλο που έχουμε εύλογες εξηγήσεις. Οι εύλογες εξηγήσεις υπαγορεύονται πολύ περισσότερο από κοινωνικούς κανόνες,τις κοινωνικές αναπαραστάσεις, τις συγκυριακές πιέσεις αλλά και τους διαπροσωπικούς κοινωνικούς στόχους παρά από τις πραγματικά ιδιωτικές και ιδιοσυγκρασιακές μας σκέψεις.
Advertisment
Γιατί όπως επισήμανε η Bem, οι άνθρωποι δεν γνωρίζουμε γιατί πράττουμε ό,τι πράττουμε απλά το συμπεραίνουμε παρατηρώντας και αναλύοντας τη συμπεριφορά μας όπως ακριβώς ένας εξωτερικός παρατηρητής. Συνδεόμαστε επιλεκτικά με ανθρώπους ώστε να έχουμε την κατάλληλη, επιθυμητή για μας θετική ανατροφοδότηση. Η πλειοψηφία των ανθρώπων συνδέεται με ανθρώπους που μας αρέσουν και τους αρέσουμε γενικά. Η πλειοψηφία των ανθρώπων συνδέεται με ανθρώπους που έχουν παρόμοια νοοτροπία και στάσεις ζωής με αυτούς. Ποιές είναι όμως οι Ψυχολογικές διεργασίες που προάγουν τη θετική αυτοεικόνα;
Δεχόμαστε χωρίς κριτική διάθεση τη θετική ανατροφοδότηση που σχετίζεται με τον εαυτό μας αλλά εξετάζουμε με σχολαστικότητα απορρίπτοντας την αρνητική ανατροφοδότηση. Ακόμη θυμόμαστε καλύτερα τη σχετική με τον εαυτό ανατροφοδότηση παρά την αρνητική. Ανακαλούμε το παρελθόν μας έτσι ώστε να μπορούμε να ισχυριστούμε ότι διαθέτουμε επιθυμητά χαρακτηριστικά και ικανότητες ενώ ενδοσκοπούμε κατά τρόπο που δίνουμε την ευκαιρία να μας επιβεβαιώνουν ότι έχουμε θετικά χαρακτηριστικά και δεν έχουμε τα όποια αρνητικά.
Και όλα αυτά πηγάζουν από το γεγονός του ότι ο εαυτός έχει κίνητρο να αυτοπαρουσιάζεται με τα καλύτερα δυνατά χαρακτηριστικά, με αυτά που φέρουν επιθυμητή κοινωνική επιδοκιμασία. Έχουμε δύο ανεξάρτητα και ταυτόχρονα λειτουργούντα κίνητρα αυτογνωσίας: την αυτοενισχυτική ανατροφοδότηση των θετικών μας χαρακτηριστικών και την επαληθευτική συνεπή ανατροφοδότηση των αρνητικών μας χαρακτηριστικών. Με λίγα λόγια μεροληπτούμε υπέρ μιας θετικής αυτοεικόνας αγνοώντας τα αρνητικά μας στοιχεία. Αυτή την τάση αν την γνωρίζουμε είναι πιο πιθανό να τολμήσουμε να ασχοληθούμε περισσοτερο με την αρνητική μας πλευρά και να εργαστούμε προς την επανόρθωση της.
Δρ Αριστονίκη Θεοδοσίου – Τρυφωνίδου MA, Msc, MAAT, PgP, PHD Ψυχολόγος Εξελικτικής-Σχολικής κατεύθυνσης – www.thessalonikiartsandculture.gr
