Το παρακάτω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το εξαιρετικό βιβλίο της Ιουλίας Πιτσούλη «Ηρακλής ο Ήρωας μέσα μας – Ένα ταξίδι αυτογνωσίας με οδηγό τον μύθο του Ηρακλή» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα
Η εκπαίδευση του Ηρακλή, ο φόνος του δασκάλου του – Η Ανάγκη για Έλεγχο των Παρορμήσεων
Ο Μύθος
Advertisment
Μεγαλώνοντας ο Ηρακλής έλαβε εξαιρετική εκπαίδευση μαθητεύοντας κοντά στους πιο καλούς δασκάλους. Έμαθε γράμματα και κιθάρα από τον Λίνο. Διδάχθηκε ακόμα μουσική, πυγμή, πάλη, ιππασία, αρματοδρομία, πώς να πολεμά με διάφορα όπλα, πώς να τοξεύει με ακρίβεια. Ανάμεσα στους δασκάλους του ήταν ξακουστοί σοφοί, όπως ο Ραδάμανθυς και ο κένταυρος Χείρωνας. Όμως ο νεαρός Ηρακλής ήταν ευέξαπτος και δεν ανεχόταν εύκολα την κριτική.
Μια μέρα που ο δάσκαλος του Αίνος του έκανε παρατήρηση ότι δεν έπαιζε καλά κιθάρα, εκείνος θύμωσε, τον χτύπησε με την κιθάρα στο κεφάλι και τον σκότωσε. Τότε ο Αμφιτρύωνας, φοβούμενος την οξυθυμία του Ηρακλή, τον απομάκρυνε και τον έστειλε να φυλά τα κοπάδια με τα βόδια του.Έτσι, απομονωμένος από τους ανθρώπους, ο Ηρακλής πέρασε ένα μέρος της εφηβείας του στη μοναξιά και μεγάλωνε γινόμενος όλο και πιο ρωμαλέος.
Η Ανεξέλεγκτη Δύναμη
Advertisment
Η πλούσια εκπαίδευση του Ηρακλή μαρτυρά την ανάπτυξη πολυεπίπεδων ικανοτήτων. Όμως είχε «μια δόση ζωής παραπάνω» και ήταν ακόμη πολύ νέος, δεν μπορούσε επομένως να συνταιριάξει όλες τις δυνάμεις του αρμονικά – όπως υποδηλώνεται και από την παρατήρηση του Λίνου ότι παίζει άτεχνα κιθάρα. Ο επακόλουθος ανεξέλεγκτος θυμός του, ο οποίος οδήγησε στον φόνο του δασκάλου, επιβεβαιώνει την αδυναμία του Ηρακλή σε αυτή τη φάση της ζωής του να δαμάσει και να ελέγξει τις κολοσσιαίες δυνάμεις που κρύβονταν μέσα του.
Πολλές φορές η περίσσια δύναμη και οι ικανότητες που υπερβαίνουν κατά πολύ τον μέσο όρο εμπεριέχουν ένα συντριπτικό στοιχείο μέσα στην πληθωρικότητά τους. Είναι το τίμημα που πληρώνουν όσοι είναι υπερβολικά προικισμένοι. Ο Μότσαρντ, για παράδειγμα, είχε επίσης δεχθεί τη χάρη ενός ξεχωριστού ταλέντου, το οποίο εκδηλώθηκε από τα τρία του χρόνια και εκφράστηκε στη σύντομη ζωή του με τόση υπερπαραγωγικότητα που ξεπερνούσε τις ανθρώπινες αντοχές του.
Ο Μότσαρντ εργαζόταν με τόση ταχύτητα και τόση προσήλωση που μερικές φορές ξεχνούσε οτιδήποτε ήταν ξένο προς την τέχνη του. Συχνά, στο κορύφωμα του ενθουσιασμού του, οι δυνάμεις του τον εγκατέλειπαν, έχανε τις αισθήσεις του και έπρεπε να τον μεταφέρουν σηκωτό στο κρεβάτι του. Η ένταση των ξεχωριστών ικανοτήτων δύσκολα αντέχεται. Στην περίπτωση του Ηρακλή πάλι, το κακότεχνο παίξιμο της κιθάρας ήταν δηλωτικό της ανωριμότητας του και του νεαρού της ηλικίας του, που δεν του είχαν επιτρέψει ακόμα να γνωρίζει πώς να διαφεντεύει τις υπεράνθρωπες δυνάμεις του, κατάσταση που υποδηλώνεται από την αδυναμία του στη μουσική.
Ο Ηρακλής θα χρειαστεί ακόμα πολλά για να κατακτήσει τα μυστικά της αρμονίας. Σε αυτή την κατάσταση ακόμα κι ένα μουσικό όργανο μπορεί να μετατραπεί σε φονικό. Ο Ηρακλής χρησιμοποίησε το εργαλείο που του δόθηκε για εναρμόνιση με λάθος τρόπο, για να σκοτώσει κι όχι για να φέρει αρμονία. Αντίστοιχα, όταν ο άνθρωπος βρίσκεται στα πρώτα βήματα της εξέλιξης του μπορεί να έρθει σε επαφή με μεγαλειώδεις δυνάμεις, αν όμως δεν τις κατανοεί τις χρησιμοποιεί με λανθασμένους και διαστρεβλωμένους τρόπους. Στον εξωτερικό κόσμο ένα αντίστοιχο παράδειγμα είναι η χρήση της ατομικής ενέργειας για επιθετικούς σκοπούς.
Στον εσωτερικό κόσμο του πνευματικού αναζητητή η αντιστοιχία είναι η λανθασμένη χρήση των γνώσεων και των υψηλών ιδεών, τις οποίες προσεγγίζει αλλά δεν έχει κάνει κτήμα του ακόμη. Έτσι, αντί να παράγει αρμονία γύρω του χρησιμοποιεί τις γνώσεις του επιθετικά, επιχειρώντας να νουθετήσει, να «διαφωτίσει» ή να επικρίνει τους άλλους, θεωρώντας τους ανεξέλικτους, βάρβαρους και αδαείς, επειδή νιώθει τον εαυτό του ανώτερο. Με αυτόν τον τρόπο σκοτώνει το βαθύτερο νόημα των ιδεών και των γνώσεων που του μετέδωσε ο δικός του δάσκαλος. Καθώς σκοτώνει το πνεύμα της διδασκαλίας του, ακυρώνει -θανατώνει συμβολικά- και τον ίδιο τον δάσκαλο. Αυτή η κατάσταση ακολουθείται από μια περίοδο εσωτερικής μοναξιάς. Ο αναζητητής αναγκάζεται να μείνει με τις σκέψεις του και να στραφεί εντός.
Πρόκειται για μια γεμάτη μεταμέλεια και βαθιά ενδοσκόπηση, η οποία οδηγεί σταδιακά στην αυτογνωσία. Η διαδικασία αυτή συμβολίζεται με τον Ηρακλή να αποχωρεί από τη ζωή της κοινότητας και την οικογενειακή εστία και να πηγαίνει στα βουνά, όπου γίνεται βοσκός. Συμβολικά, αναλαμβάνει να ποιμάνει τα πρόβατα-σκέψεις του. Μένει μόνος με τις σκέψεις του προκειμένου να τις βάλει σε τάξη, να τις εποπτεύσει. Στα Μαθήματα Θαυμάτων επισημαίνεται πως δεν είμαστε ποτέ ταραγμένοι για τον λόγο για τον οποίο νομίζουμε πως είμαστε, αλλά επειδή βλέπουμε κάτι που δεν υπάρχει.
Πράγματι, συνήθως δεν βλέπουμε τους άλλους όπως πραγματικά είναι, επειδή δεν βλέπουμε καν το τώρα. Πίσω από αυτούς κοιτάμε το παρελθόν, δικά μας πρόσωπα, τους γονείς μας για παράδειγμα, ή κομμάτια της δικής μας ιστορίας και της σκιάς μας, και αυτό γίνεται φανερό από την υπερβολή και την ένταση των συναισθημάτων και των αντιδράσεων μας. Η φόρτιση που νιώθουμε έχει βαθιά τις ρίζες της στο παρελθόν μας. Υπάρχει όμως κάτι σημαντικό που χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε: μολονότι φαίνεται ότι τα εξωτερικά γεγονότα, ο κόσμος και οι άλλοι μας ωθούν σε συμπεριφορές και αντιδράσεις, στην πραγματικότητα εμείς έχουμε στα χέρια μας τη δυνατότητα να καθορίσουμε τις σκέψεις μας.
Αυτή είναι η τεράστια δύναμη που βρίσκεται στη διάθεση μας, κι αν δεν την αξιοποιούμε είναι επειδή δεν την έχουμε συνειδητοποιήσει. Έτσι, καταλήγουμε να την αφήνουμε κυριολεκτικά έρμαιο των εξωτερικών συνθηκών, που δίνουν την εντύπωση πως τη διαμορφώνουν και τη διαφεντεύουν. Εκχωρούμε την προσωπική μας δύναμη δίχως καν να έχουμε επίγνωση αυτής της κατάστασης και, παρ’ όλα αυτά, ζούμε με την ψευδαίσθηση ότι εμείς είμαστε το αφεντικό της ζωής μας.
Η Παγίδα της Προσωπικής Προσβολής
Εν τούτοις, στις εσωτερικές παραδόσεις είναι αποδεκτό πως τίποτα από όσα συμβαίνουν γύρω μας και έρχονται στην επίγνωση μας δεν είναι άσχετο με μας. Αν βλέπουμε έναν επιθετικό κόσμο έξω, αυτός είναι μια προβολή της δικής μας εσωτερικής πραγματικότητας, των δικών μας επιθετικών σκέψεων και όσων έχουμε απωθήσει στη σκιά μας. Αιτία για τις εξωτερικές μας διαμάχες είναι πάντα οι εσωτερικές άλυτες καταστάσεις μας. Μα τα γεγονότα δεν συμβαίνουν; θα αναρωτηθεί κάποιος. Συμβαίνουν, ναι, όμως η αξία και το νόημα τους εξαρτώνται από εμάς. Το ίδιο γεγονός μπορεί καθένας να το δει από πολλές διαφορετικές γωνιές και να του δώσει διαφορετικά νοήματα.
Όπως έλεγε ο Επίκτητος: «Τον άνθρωπο δεν τον ταράζουν τα πράγματα αλλά οι γνώμες που έχει για τα πράγματα. Ευθύς λοιπόν όταν γεννηθεί κάποια δυσάρεστη εντύπωση, στοχάσου και λέγε: «Εσύ είσαι μια απλή φαντασία. Εσύ δεν είσαι ούτε εκείνο που φαίνεσαι, επειδή δεν έχεις καμιά υπόσταση εξ αντικειμένου, αλλά αυτό που δημιουργεί ο νους μου».
Αυτό ισχύει ακόμα και για τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου. Αν ο νους μας πηγαίνει στο προφανές είναι μόνο από συνήθεια και όχι γιατί τα πράγματα είναι μονοσήμαντα. Ένα πιστόλι, για παράδειγμα. Μολονότι στον νου μας είναι συνδεδεμένο με τη βία, αν προκαλέσουμε τη σκέψη μας μπορούμε να δώσουμε κι άλλο νόημα στην ύπαρξη του. Για έναν αφέτη αγώνων είναι το σήμα έναρξης. Για έναν γλύπτη μπορεί να γίνει αντικείμενο τέχνης, για έναν επιπλοποιό στοιχείο ενταγμένο στη δική του τέχνη, π.χ. χαμηλό πόδι επίπλου ή μέσον… για να ανοίξει οπές. Όσο παράδοξες κι αν φαίνονται αυτές οι εκδοχές, παραμένουν πάντα μέσα στα όρια του εφικτού και επιβεβαιώνουν πως το προφανές δεν είναι πάντα το αληθινό.
Ο κόσμος και τα Γεγονότα μπορούν να έχουν διαφορετικά νοήματα από αυτά που από συνήθεια τους αποδίδουμε. Όμως, το γεγονός ότι ο Ηρακλής επέλεξε να θεωρήσει την παρατήρηση του Λίνου ως προσωπική προσβολή και μέγιστη επίθεση, στην οποία αντεπιτέθηκε, μας καλεί να σκεφτούμε: πόσο προσωπικά ταίρνουμε τα πράγματα; «Παίρνω κάτι προσωπικά» σημαίνει ότι το έχω ερμηνεύσει ως επίθεση που είχε ως ειδικό στόχο εμένα. Αυτή η θέση υποκινείται από ένα είδος εγωκεντρισμού, έντονης ανασφάλειας και αλαζονείας. Εκείνος που παίρνει τα πράγματα προσωπικά βρίσκεται σε κατάσταση μόνιμης απειλής, γι’ αυτό και αισθάνεται την ανάγκη να αμύνεται διαρκώς προκειμένου να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
Ζει υπό το συνεχές κράτος του φόβου, τον οποίο εντείνει καθώς αναγκάζεται να επιτίθεται. Αυτή η κατάσταση είναι απολύτως αδιέξοδη, γιατί αυξάνει την ανασφάλεια και κινητοποιεί μέσα μας την αρχέγονη ενοχή. Παράλληλα η αλαζονεία, η οποία προσπαθεί να κρύψει πίσω της την προσωπική αίσθηση απαξίας και ανεπάρκειας, εκφράζεται με τη συμπεριφορά του «μονίμως παρεξηγημένου», εκείνου που δεν τολμά κανείς να του πει κουβέντα γιατί την παίρνει στραβά, δηλαδή προσωπικά, και παρεξηγείται.
Κατά βάθος πιστεύει ότι είναι το σημαντικότερο πρόσωπο,το κέντρο του κόσμου, γι’ αυτό και θεωρεί ότι όσα συμβαίνουν έχουν αυτόν για στόχο. Αυτή η στάση προκαλεί δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις και συχνά αναγκάζει τους άλλους να αποφεύγουν τους «παρεξηγησιάρηδες» ή να είναι τόσο προσεκτικοί και συγκρατημένοι, ώστε οι σχέσεις μαζί τους δεν είναι αυθεντικές. Το αποτέλεσμα σε κάθε περίπτωση είναι η έλλειψη γνησιότητας και η μοναξιά. Ο Ηρακλής πράγματι καταλήγει μόνος, μακριά από τους άλλους, να βόσκει τα βόδια του Αμφιτρύωνα.
Η Υπέρβαση του Δασκάλου
Όσο ο νους είναι βυθισμένος στην άγνοια και στον φόβο θα έχει την τάση να επιτίθεται προς κάθε κατεύθυνση, νιώθοντας την απειλή από παντού, ακόμα και από εκείνους που ορίζονται να τον εκπαιδεύσουν και να γίνουν οι δάσκαλοι του. Όταν όμως ωριμάσει, όλα αλλάζουν. Τότε, ακόμα και ο φόνος του δασκάλου μπορεί να αποκτήσει μιαν άλλη σημασία. Γιατί, όταν η μαθητεία ολοκληρωθεί, ο δάσκαλος πρέπει να εκλείψει. Όσο υπάρχει ως μεσολαβητής προς τη γνώση δεν μπορούμε να την προσεγγίσουμε άμεσα. Κάθε δάσκαλος ή βιβλίο είναι δυνητικά μια πηγή έμπνευσης. Παρέχουν ερεθίσματα για να διευρύνουμε την κατανόηση μας, να θυμηθούμε αυτό που βρίσκεται βαθιά μέσα μας, να κάνουμε δουλειά με τον εαυτό μας, να τον ανακαλύψουμε και να επεκταθούμε.
Η πολύτιμη συμβολή του εξωτερικού δασκάλου είναι το ότι μας οδηγεί τελικά στον εσωτερικό δάσκαλο. Ο δάσκαλος είναι ο οδηγός, το δάχτυλο που μας δείχνει το φεγγάρι. Όταν ο μαθητής προσκολληθεί στον δάσκαλο περισσότερο από όσο χρειάζεται για να αρχίσει να προσεγγίζει μόνος του τη σοφία, παύει η εξέλιξη του. Κοιτάζει το δάχτυλο και όχι το φεγγάρι. Καθηλώνεται. Έτσι δεν εκφράζει το δυναμικό του. Ο ίδιος ο Ιησούς είπε στους μαθητές του μετά την Ανάσταση ότι εκείνος φεύγει, αλλά «Ο παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιον ό πέμψει ο Πατήρ εν τω ονόματι μου, εκείνος διδάξει ομάς τα πάντα και υπομνήσει υμάς πάντα ά είπαν υμίν» (Ιωαν. 14, 26) -λόγια που σήμαιναν την έλευση του Αγίου Πνεύματος, την απευθείας φώτιση των ίδιων των μαθητών χωρίς τη μεσολάβηση Του.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ – Αντίδραση στην Κριτική
Ο Ηρακλής δεν ανέχθηκε καθόλου την κριτική του Λίνου. Εσύ πώς αντιμετωπίζεις την κριτική;
Α. Τι νιώθεις συνήθως εσωτερικά όταν σε κρίνουν;
Β. Τι εκφράζεις συνήθως εξωτερικά;
Γ. Τι θα προτιμούσες να νιώθεις και να κάνεις;
Δ. Πώς επικρίνεις εσύ τους άλλους; (π.χ. πλαγίως / έμμεσα, με παράπονα, με άμεση επίθεση, με γκρίνια, με ειρωνεία, με τη σιωπή και την απόσυρση σου;)
Ε. Ποιος είχε στην οικογένεια σου αυτή τη στάση (που υιοθέτησες κι εσύ);
ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1η Άσκηση: Οι 21 Εκδοχές
Άσκησε το νου σου στην αναζήτηση παράλληλων πιθανοτήτων: Με βάση το παράδειγμα για το πιστόλι που αναφέρθηκε προηγουμένως, διάλεγε ένα γεγονός κάθε μέρα -κατά προτίμηση κάτι που σε ενόχλησε, σε φόβισε, σε θύμωσε ή γενικά σου προκάλεσε δυσάρεστο συναίσθημα- και δώσε 21 διαφορετικές εκδοχές, οι οποίες όμως θεωρείς ότι βρίσκονται στα όρια του πιθανού.
Παράδειγμα:
Γεγονός: «Η φίλη μου δεν εμφανίστηκε στην καθορισμένη μας συνάντηση και δεν με ειδοποίησε».
21 Εκδοχές:
1. Δεν ήρθε γιατί το ξέχασε
2. Γιατί της συνέβη ατύχημα
3. Γιατί συνάντησε κάποιον γνωστό της και ξεχάστηκε
5. Για να μου ανταποδώσει ένα παλιότερο δικό μου στήσιμο
6. Για να μου κάνει πλάκα
7. Για να δει πώς θα αντιδράσω
8. Για να έχω την ευκαιρία να συνειδητοποιήσω πόσο σημαντική είναι για μένα
9. Γιατί καυγάδισε στον δρόμο κι έμπλεξε
10. Γιατί το μέσον που την έφερνε έπαθε βλάβη 1 1 . Γιατί συνάντησε τον έρωτα της ζωής της
12. Για να δω πόσο αντέχω να περιμένω
13. Για να συνειδητοποιήσω πόσα πολλά της έχω μαζεμένα
14. Γιατί όλα μου πάνε στραβά
15. Γιατί δεν με υπολογίζει
16. Γιατί, αν συναντιόμασταν, μπορεί να έρχονταν έτσι τα πράγματα που μια από τις δυο μας να πάθαινε κάτι κακό
17. Γιατί βαρέθηκε και δεν είχε το θάρρος να το πει στα ίσια
18. Γιατί άλλαξε γνώμη στον δρόμο και δεν μπορούσε να με ειδοποιήσει
19. Γιατί είχε και κάτι άλλο να κάνει και μπέρδεψε το πρόγραμμα της
20. Γιατί κλείστηκε στον ανελκυστήρα
21. Γιατί την απήγαγαν οι εξωγήινοι (!)
Όπως παρατηρείς, η ποικιλία των εκδοχών είναι μεγάλη και είναι όλες λίγο-πολύ στα όρια του εφικτού, με εξαίρεση ίσως την 21η (εκτός κι αν τη θεωρείς κι αυτή πιθανή). Ποια από όλες αυτές είναι η αληθινή; Ανάλογα με το ποια θα επιλέξεις θα νιώσεις διαφορετικά συναισθήματα και θα έχεις διαφορετικές αντιδράσεις.
Για παράδειγμα, στις εκδοχές 2, 9, 10, 20 όχι μόνο δεν μπορείς να θυμώσεις με τη φίλη σου αποδίδοντας της πρόθεση, αντίθετα θα νιώσεις ανησυχία και έγνοια για εκείνη. Στις εκδοχές 5, 13, 15, όπου της αποδίδεις πρόθεση, το συναίσθημα αλλάζει και νιώθεις θυμό. Αντίστοιχα, στις εκδοχές 8 και 12 χρησιμοποιείς το γεγονός ως αφορμή για αυτοπαρα-τήρηση, ενώ στην εκδοχή 16 μπορεί να νιώσεις ανακούφιση και ευγνωμοσύνη για το στήσιμο.
Είναι προφανές λοιπόν πως, μολονότι το γεγονός παραμένει το ίδιο, οι δυνατότητες αντίδρασης μας είναι πολλαπλές, επειδή μπορούμε να το ερμηνεύσουμε με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, καθένας από τους οποίους θα καθορίσει τελικά αυτό που θα νιώσουμε και τον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσουμε. Κάνοντας αυτή την άσκηση καθημερινά θα διαπιστώσεις ότι, σταδιακά, σε οδηγεί σε πιο ήπιες αντιδράσεις, λιγότερη αλαζονεία και μεγαλύτερη εσωτερική ειρήνη, αφού δεν θα παίρνεις υποχρεωτικά τα πράγματα «προσωπικά» και θα συνειδητοποιείς όλο και περισσότερο ότι τα πάντα εξαρτώνται όχι από τα εξωτερικά γεγονότα αλλά από τον τρόπο με τον οποίο εσύ θα αποφασίσεις να τα ερμηνεύσεις.
2η Άσκηση: Ο Ελιγμός Αποφυγής
Μια καλή άσκηση επίσης για να μην παίρνεις τα πράγματα προσωπικά και να βγεις από την παγίδα της προσωπικής προσβολής προέρχεται από τις πολεμικές τέχνες. Στο Κουνγκ Φου οι ασκούμενοι χρησιμοποιούν συχνά την αρχή της ελάχιστης κίνησης: μια μικρή μετατόπιση του σώματος αρκεί για να αποφύγουν ένα χτύπημα. Η προτεινομένη άσκηση είναι λοιπόν η ακόλουθη: για 24 ώρες αποφάσισε να μην παίρνεις τίποτα προσωπικά. Ό,τι κι αν συμβαίνει, κάνε μέσα σου έναν ελιγμό, αυτή τη μικρή μετακίνηση, σαν να μετατοπίζεις το νοητικό σώμα σου όπως ένας ασκούμενος στο Κουνγκ Φου που αποφεύγει ένα χτύπημα.
• Με λίγα λόγια, άφησε κάθε σχόλιο ή πράξη που σε άλλη περίπτωση θα έπαιρνες σαν προσωπική προσβολή ή επίθεση να γλιστρήσει και να φύγει «σαν νερό στο λουστρίνι σου».
• Συναγωνίσου τον εαυτό σου στο πόσο καλά θα το καταφέρνεις σε κάθε νέα επανάληψη και πρόσφερε του ευχαριστίες για κάθε στιγμή που το πετυχαίνει. Βλέπεις, είναι σημαντική όχι μόνο η επίτευξη αλλά και η ευγνωμοσύνη.
• Θυμήσου να επαναλαμβάνεις αυτή την άσκηση σε τακτά χρονικά διαστή¬ματα μέχρι να σου γίνει μια δεξιότητα που θα μπορείς να επιλέγεις κατά βούληση.
