Φαίνεται ότι η ενσυναίσθηση και η συμπόνια δεν θα είναι ποτέ αρκετά στον κόσμο μας. Ωστόσο, έχουμε αρχίσει να ανακαλύπτουμε ότι η ικανότητά μας να μοιραζόμαστε τα συναισθήματα των άλλων και να βλέπουμε τα πράγματα από τη δική τους οπτική μπορεί να αποτελέσει πρόβλημα, αν δεν είμαστε προσεκτικοί. Αν βυθιστούμε στη δυστυχία των άλλων χωρίς να κατανοούμε τις διαδικασίες της ζωής, μπορεί να αρχίσουμε κι εμείς να νιώθουμε θυμωμένοι και δυστυχισμένοι. Ποια είναι λοιπόν η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην ενσυναίσθηση και την εύρεση λύσεων έτσι ώστε όλοι στο τέλος να νιώθουν πιο δυνατοί;
Ευτυχώς, οι έρευνες για τον εντοπισμό της ρίζας της ενσυναίσθησης στον εγκέφαλο οδήγησαν επίσης στην ανακάλυψη ότι με τη σωστή εκπαίδευση μπορούμε να καθορίσουμε το πόσο θα αφήνουμε τα συναισθήματα των άλλων να μας επηρεάζουν. Αυτό είναι ωφέλιμο και για τις 2 περιπτώσεις, αφού θα είμαστε σε θέση να φροντίζουμε τους άλλους χωρίς όμως να νιώθουμε δυσάρεστα και οι ίδιοι. Παρόλο που ο πολιτισμός μας τείνει να κάνει τους ανθρώπους ολοένα και περισσότερο και πιο ατομικιστικές χωρίς ενσυναίσθηση, έρευνες έχουν αποκαλύψει την ύπαρξη «κατοπτρικών νευρώνων», οι οποίοι αντιδρούν στα συναισθήματα που εκφράζονται από τους άλλους και στη συνέχεια τα αναπαράγουν.
Advertisment
Διαβάστε ακόμη: Η δύναμη της ενσυναίσθησης
Η κατανόηση του τρόπου που αισθάνονται οι άλλοι είναι ένας μηχανισμός σύνδεσης με τους άλλους και υπάρχει σε πολλά ζώα. Όσον αφορά τους ανθρώπους, ο ερευνητής Frans de Waal από το Πανεπιστήμιο Έμορι στην Ατλάντα που μελετά τα πρωτεύοντα θηλαστικά ισχυρίζεται ότι ο επηρεασμός από τη συναισθηματική κατάσταση των άλλων ήταν το πρώτη βήμα στην εξέλιξή μας ως συλλογικό είδος.
Η φύση της ενσυναίσθησης περιλαμβάνει την υιοθέτηση της οπτικής κάποιου άλλου ατόμου σε κάθε δεδομένη κατάσταση και την κατανόηση των αναγκών και των εμπειριών του όσο το δυνατόν καλύτερα. Οι άνθρωποι που διαθέτουν ενσυναίσθηση συνήθως καθοδηγούνται από τους στόχους τους και πετυχαίνουν σκόπιμα στις εξετάσεις τους όχι επειδή θέλουν να παίρνουν καλούς βαθμούς, αλλά επειδή θέλουν είναι να κατανοήσουν το θεματικό υλικό και να αξιοποιήσουν τη γνώση τους ως ένα χρήσιμο εργαλείο.
Advertisment
Οι παγίδες όμως της ενσυναίσθησης είναι εμφανείς σε όποιον έχει μπει σε ένα δωμάτιο γεμάτο μωρά. Αν κάποιο από αυτά αρχίσει να κλαίει, πολύ σύντομα αρχίζουν όλα. Τα μωρά δεν μπορούν να καταλάβουν τη διαφορά ανάμεσα στα δικά τους συναισθήματα και των άλλων κι έτσι ό,τι νιώθει ένα από αυτά το νιώθουν όλα. Τόσο τα αρνητικά όσο και τα θετικά συναισθήματα εξαπλώνονται σαν ιός. Καθώς η αίσθηση του εαυτού μας εξελίσσεται, μαθαίνουμε να διακρίνουμε τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων από τα δικά μας, αν και διάφορα πρόσφατα πειράματα σχετικά με τη συμπεριφορά μας στα κοινωνικά δίκτυα δείχνουν ότι δεν είμαστε εντελώς απαλλαγμένοι από τον κίνδυνο της μετάδοσης των συναισθημάτων.
Πολλές μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι το δίκτυο «ενσυναίσθησης για τον πόνο» υπάρχει και ότι δεν μπορεί να κάνει διάκριση αν ο πόνος που παρατηρεί είναι σωματικός ή ψυχικός. Η Tania Singer από το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ στον τομέα της Ανθρώπινης Νόησης και των Επιστημών του Εγκεφάλου στη Λειψία της Γερμανίας αναφέρει: «Η βασική αρχή είναι η ίδια».
Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια έχει γίνει φανερό ότι δεν νιώθουμε μόνο τον πόνο των δικών μας ανθρώπων. Τα πρώτα στοιχεία προήλθαν από ανθρώπους που εργάζονταν στον τομέα της φροντίδας της υγείας, οι οποίοι συχνά έρχονται αντιμέτωποι με το άγχος και τον πόνο των άλλων, όπως συμβαίνει με το προσωπικό στα άσυλα ανιάτων, τους νοσηλευτές, τους ψυχοθεραπευτές και τους παιδιάτρους. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, ένα είδος ψυχικής εξάντλησης εξαιτίας της ενσυναίσθησης άρχισε να αποκτά ολοένα και περισσότερες αποδείξεις για την ύπαρξή της ενώ το φαινόμενο περιελάμβανε ονομασίες όπως «δευτερεύον μετατραυματικό στρες» και «έμμεσα τραύματα».
Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν μειωμένη ικανότητα να νιώσει κάποιος ενσυναίσθηση και συμπαράσταση, αυξημένο θυμό και άγχος και αποστασιοποίηση. Διάφορες μελέτες συνδέουν αυτά τα συμπτώματα με μια αδιάφορη στάση απέναντι στους ασθενείς, αποπροσωποποίηση και μειωμένο ποσοστό φροντίδας.
Είναι ίσως αναμενόμενο το γεγονός ότι η ψυχική εξάντληση λόγω ενσυναίσθησης μπορεί να επηρεάσει τα άτομα που έρχονται αντιμέτωπα με τον πόνο των άλλων και ειδικά όσους εργάζονται σε άσυλα ανιάτων. Αν ψάχνετε κάποιον για να σας συμπαρασταθεί, μιλήστε με κάποια γυναίκα στα 50 της. Αν και ο εγκέφαλος των περισσοτέρων ανθρώπων είναι προγραμματισμένος να διαθέτει ενσυναίσθηση, οι γυναίκες ηλικίας πάνω από 50 ετών είναι σε θέση να την εκφράσουν περισσότερο από τους άλλους ανθρώπους. Είναι λοιπόν μια υποομάδα του πληθυσμού η οποία αρχίζει να βιώνει το στρες της ενσυναίσθησης περισσότερο από άλλες.
Οι φροντιστές υγείας πρέπει να διαθέτουν ενσυναίσθηση, αλλά αυτό το χαρακτηριστικό δεν σημαίνει μόνο ένα πράγμα. Τόσο η Νευροεπιστήμη όσο και η Ψυχολογία έχουν αποκαλύψει μια σημαντική διάκριση ανάμεσα σε 2 πτυχές της ενσυναίσθησης: η συναισθηματική μεταδοτικότητα, η οποία σημαίνει ότι μοιραζόμαστε τα συναισθήματα του άλλου ατόμου και η ενσυναίσθητη ανησυχία, η οποία συνεπάγεται τη δημιουργία ενός στόχου προκειμένου να απαλύνουμε τον πόνο αυτού του ατόμου.
Διαβάστε επίσης: Πως η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης αλλάζει τον εγκέφαλο
Η μεν πρώτη σημαίνει ότι τα όρια ανάμεσα στον εαυτό μας και τους άλλους είναι ασαφή, ενώ η δεύτερη απαιτεί τη διατήρηση ή ακόμη και την ενίσχυση αυτών των ορίων. Μαθαίνοντας να εφαρμόζουμε το ένα αλλά όχι το άλλο αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα για το πώς οι φροντιστές υγείας μπορούν ταυτόχρονα να φροντίζουν τους ασθενείς τους αλλά και τον εαυτό τους.
Οι γιατροί μπορεί να βιώσουν ιδιαιτέρως την ψυχική εξάντληση λόγω ενσυναίσθησης στην αρχή της πρακτικής τους και στη συνέχεια να μην δίνουν σημασία στα παράπονα των ασθενών τους. Μια σχέση γιατρού-ασθενή που βασίζεται στην εμπιστοσύνη και την ενσυναίσθηση δεν ανακουφίζει απλώς τους ασθενείς – στην πραγματικότητα αλλάζει την αντίδραση του εγκεφάλου στο στρες και αυξάνει την αντοχή στον πόνο και μάλιστα ακόμη περισσότερο απ’ ό,τι το ίδιο το φάρμακο.
Η ψυχολόγος Sophia Tranter αναφέρει τα εξής: «Η σύνδεση και οι στατιστικοί συσχετισμοί των σχέσεων με επίκεντρο τον ασθενή και τα αποτελέσματα για την υγεία τους αποτελούν πλέον μέρος του προγράμματος ιατρικών σπουδών σε πολλά Πανεπιστήμια. Αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι η σχέση και η στάση ενός γιατρού απέναντι στον ασθενή του και η καλή κατάσταση της υγείας του σχετίζονται σε πιο σημαντικό βαθμό ακόμη και από την ίδια τη φαρμακευτική αγωγή».
Η υπερβολική ενσυναίσθηση
Για όσους είναι λιγότερο επιρρεπείς στο να βιώνουν το «στρες της ενσυναίσθησης», ίσως είναι δελεαστικό να το απορρίπτουν ως το πρόβλημα κάποιου άλλου. Αυτή η αντίληψη είναι κοντόφθαλμη, λέει η Olga Klimeck από το Πανεπιστήμιο της Γενεύης. «Οι άνθρωποι που βιώνουν πιο έντονο το στρες της ενσυναίσθησης στην καθημερινή τους ζωή έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν επιθετικοί όταν τους προκαλέσουν, ακόμη και απέναντι σε κάποιον που δεν τους έφταιξε».
Η ειρωνεία είναι ότι οι επιδράσεις της υπερβολικής ενσυναίσθησης μπορεί να υποσκάπτουν τα οφέλη της, όπως για παράδειγμα την αμοιβαία συνεργασία. «Ακόμη και η βραχυπρόθεσμη δυσφορία που προκαλείται εξαιτίας της ενσυναίσθησης οδηγεί στην επιθυμία να δραπετεύσει κάποιος από μια κατάσταση και ταυτοχρόνως γεννά την επιθυμία να βοηθήσει», λέει ο Michael Poulin από το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
Αν έτσι είναι τα πράγματα, μπορούμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό; Ίσως μπορούμε, ισχυρίζεται ο Christian Keysers από το Ολλανδικό Ινστιτούτο Νευροεπιστημών του Άμστερνταμ: «Όπως ακριβώς μερικοί άνθρωποι καταφέρνουν να ρυθμίζουν καλύτερα τα δικά τους συναισθήματα, κάποιοι άλλοι ρυθμίζουν αποτελεσματικότερα την ενσυναίσθηση». Η έρευνά του δείχνει ότι δεν παραμένουμε με το ίδιο ποσοστό ενσυναίσθησης με το οποίο γεννιόμαστε, αλλά υιοθετούμε και τις στρατηγικές των άλλων. Το 2014, ο Keysers και οι συνεργάτες του εξέτασαν τον τρόπο που αντιδρούσαν οι άνθρωποι που είχαν διαγνωστεί με ψυχοπάθεια και που συνήθως θεωρείται ότι δεν έχουν την ικανότητα ενσυναίσθησης, όταν έβλεπαν εικόνες ανθρώπων που υποφέρουν.
Σε επιστημονικές μελέτες, οι συμμετέχοντες με υψηλό βαθμό ψυχοπάθειας παρουσίασαν σημαντικά μικρότερη ενεργοποίηση στον μεσοκοιλιακό προμετωπιαίο φλοιό, τον πλευρικό κογχομετωπιαίο φλοιό, την αμυγδαλή και την περιυδραγωγό φαιά ουσία του εγκεφάλου, αλλά περισσότερη δραστηριότητα στο ραβδωτό σώμα και τη νησίδα σε σύγκριση με την ομάδα έλεγχου.
Ένα από τα προβλήματα στη λειτουργία των εταιρικών οργανισμών που θεωρείται ότι ενισχύονται από τα άτομα με ψυχοπαθητικές τάσεις, είναι ότι δεν γίνεται φανερό άμεσα το κακό που προκαλούν στους άλλους. Μια νευρική αντίδραση στο στρες των άλλων, όπως ο πόνος, θεωρείται ότι προκαλεί αρνητική αντίδραση στον παρατηρητή και μπορεί να λειτουργήσει ως έναυσμα για την αναστολή της επιθετικότητας ή τη δημιουργία κινήτρου για προσφορά βοήθειας.
Διαβάστε: Η ενσυναίσθηση πηγάζει από την αυτεπίγνωση
Στην αρχή, η επιστημονική ομάδα παρουσίασε στους συμμετέχοντες εικόνες χωρίς καμιά οδηγία για το τι θα έπρεπε να αισθάνονται. Ο εγκέφαλος των εθελοντών έδειξε, όπως είχε προβλεφθεί, λιγότερη δραστηριότητα σε τομείς που σχετίζονται με την ενσυναίσθηση και τα συναισθήματα, καθώς και στη νησίδα, σε σύγκριση με τον εγκέφαλο των υγιών ανθρώπων.
Στη συνέχεια, ο Keysers ζήτησε από τους εθελοντές που έπασχαν από ψυχοπάθεια να δείξουν ενσυναίσθηση συνειδητά και τότε κάτι πολύ διαφορετικό συνέβη: η αντίδραση του εγκεφάλου τους ήταν όμοια με αυτήν της ομάδας ελέγχου («Trends in Cognitive Science», τόμος 18, σελ 163). Με άλλα λόγια, ακόμα κι αν η λειτουργία της ενσυναίσθησής σας είναι «απενεργοποιημένη», μπορείτε να την ενεργοποιήσετε όποτε το επιθυμείτε. Σύμφωνα με τον Keysers αυτό μας έδωσε χρήσιμες πληροφορίες: κατέστη σαφές ότι ένα εύρος ενσυναίσθησης θα μπορούσε να υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους.
5 μέθοδοι για να εμποδίσετε την ψυχική εξάντληση λόγω ενσυναίσθησης
Στο κατάλληλο ποσοστό, η ενσυναίσθηση είναι αναμφισβήτητα κάτι πολύ ωφέλιμο, αλλά πρέπει να λάβουμε υπόψη διάφορες μεθόδους προκειμένου να προστατέψουμε τον εαυτό μας σε περίπτωση που κάνουμε κάποιο επάγγελμα που απαιτεί υψηλό βαθμό ενσυναίσθησης.
1. Μάθετε ποια είναι τα ευαίσθητα σημεία σας
Όλοι έχουμε κάποιο σημείο στο σώμα μας που είναι πιο ευαίσθητο στην απορρόφηση του στρες των άλλων. Εξετάστε το σώμα σας για να προσδιορίσετε το δικό σας. Είναι ο αυχένας σας; Μήπως πάσχετε από πονόλαιμο, πονοκέφαλο ή λοιμώξεις της ουροδόχου κύστης; Μόλις ξεκινήσουν τα συμπτώματα, τοποθετήστε την παλάμη σας εκεί και αρχίστε να στέλνετε αγάπη και καλοσύνη στην περιοχή για να απαλύνετε τη δυσφορία. Για μακροχρόνια κατάθλιψη ή πόνο, εφαρμόστε αυτή τη μέθοδο καθημερινά για να ενισχύσετε τον εαυτό σας. Είναι ανακουφιστικό και δημιουργεί μια αίσθηση ασφάλειας και αισιοδοξίας. Να θυμάστε ότι ο πόνος των άλλων δεν είναι δικός σας.
2. Επικεντρωθείτε στην αναπνοή σας
Η συγκέντρωση στην αναπνοή σας για λίγα λεπτά μπορεί να σας ανακουφίσει σημαντικά από τον πόνο που εκδηλώνεται στο σώμα σας. Σας βοηθά στη συγκέντρωση και σας συνδέει με τη δύναμή σας. Η γιόγκα είναι επίσης μια εξαιρετική μέθοδος που θα διευκολύνει αυτή τη διαδικασία.
3. Βάλτε περιορισμούς και όρια
Δεν χρειάζεται να είστε συνεχώς σαν ανοιχτό βιβλίο. Ελέγξτε πόσο χρόνο περνάτε ασχολούμενοι με αγχώδεις ανθρώπους ή ανθρώπους που υποφέρουν και μάθετε να λέτε «όχι». Να θυμάστε ότι το «όχι» αποτελεί μια ολοκληρωμένη πρόταση. Αν κάνετε ένα επάγγελμα που δεν μπορείτε να το εφαρμόσετε αυτό, τότε δοκιμάστε προσαρμοστικές στρατηγικές που θα σας επιτρέψουν να θέτετε όρια ώστε να επέλθει ισορροπία ανάμεσα στα αρνητικά και τα θετικά.
4. Δημιουργήστε ένα σύστημα υποστήριξης
Κατασκευάστε ένα δίκτυο θετικής επιρροής από ανθρώπους γνωστούς σας αλλά και επαγγελματικές επαφές. Αποκτήστε συναισθηματική νοημοσύνη ώστε να αναγνωρίζετε πότε χρειάζεστε βοήθεια και πότε η ενσυναίσθησή σας μετατρέπεται σε τοξική για τον εαυτό σας. Όταν καταλάβετε ότι γίνεστε υπερβολικά συναισθηματικοί, τηλεφωνήστε σε έναν φίλο ή σύμβουλο και εξηγήστε του ήρεμα την κατάσταση. Συχνά ένα άτομο που θα είναι αντικειμενικό μπορεί να σας δώσει μια διαφορετική οπτική ή μια καινούρια προσέγγιση.
5. Υιοθετήστε τη φιλοσοφία ότι όλα τα πράγματα είναι έτσι όπως θα έπρεπε να είναι
Κάποιοι άνθρωποι πάντα θα υποφέρουν. Αυτή είναι η πορεία τους και δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να κάνει κάτι γι’ αυτό μέχρι να αποφασίσουν οι ίδιοι να δράσουν. Να ξέρετε ότι βρίσκονται ακριβώς εκεί όπου θα έπρεπε τη δεδομένη χρονική στιγμή. Μπορείτε να τους παρηγορήσετε, να τους καθοδηγήσετε και να τους επηρεάσετε, αλλά κανείς δεν θα αλλάξει ποτέ την κατάστασή τους παρά μόνο οι ίδιοι. Εσείς αποτελείτε τον αγωγό για την αλλαγή τους και τίποτα περισσότερο.
