Όλοι βρισκόμαστε σε άρνηση για κάτι. Η αυταπάτη ή τα ψέματα προς τον εαυτό μας είναι απλά μια ψευδής πεποίθηση που κρύβει κάποια κίνητρα από πίσω. Οι ψευδείς πεποιθήσεις μπορούν να ικανοποιήσουν σημαντικές ψυχολογικές ανάγκες του ατόμου (π.χ. πίστη στις ικανότητές του). Παρακάτω ακολουθούν κάποια από τα ψέματα που συνηθίζουμε να λέμε στον εαυτό μας.
Οι τρόποι με τους οποίους λέμε ψέματα στον εαυτό μας
1. Η άγνοια είναι ευτυχία
Ένα από τα πιο δύσκολα προβλήματα στη διατήρηση στόχων είναι η έλλειψη επιμονής, όταν υπάρξει αρνητική ανατροφοδότηση. Η στρατηγική άγνοια μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη της επιμονής. Πώς; Αποφεύγετε τις πηγές πληροφόρησης που ξέρετε ότι θα σας αποθαρρύνουν (Benabou and Tirole 2002). Για παράδειγμα, κάποιος που λέει «μέχρι ο θάνατος να μας χωρίσει» κατά τη διάρκεια ανταλλαγής όρκων γάμου δεν χρειάζεται να σκέφτεται τα στατιστικά των διαζυγίων.
Advertisment
2. Άρνηση της πραγματικότητας
Η άρνηση αποτελεί μια ψυχολογική άμυνα που όλοι χρησιμοποιούμε ενάντια στις εξωτερικές πραγματικότητες, για να δημιουργήσουμε μια ψευδαισθησιακή αίσθηση ασφάλειας. Η άρνηση μπορεί να είναι μια προστατευτική άμυνα κατά των πληροφοριών που είναι πολύ βαριές και δύσκολες για να τις αποδεχτούμε (π.χ. διάγνωση καρκίνου). Στην άρνηση, οι άνθρωποι λένε στον εαυτό τους: «Δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό». Για παράδειγμα, οι αλκοολικοί επιμένουν ότι δεν γίνεται αυτοί να έχουν πρόβλημα αλκοολισμού.
3. Υπερβολική αυτοπεποίθηση
Τα άτομα με υπέρμετρη αυτοπεποίθηση πιστεύουν ότι είναι ευλογημένοι, ότι όλοι τους συμπαθούν και ότι πάντα θα ξεχωρίζουν. Για παράδειγμα, το 90% των οδηγών νομίζουν ότι βρίσκονται πάνω από τον μέσο όρο και το 94% των καθηγητών πανεπιστημίου έχει βρεθεί ότι πιστεύουν πως είναι καλύτεροι στη δουλειά τους από τον μέσο καθηγητή. Η μη ρεαλιστική αισιοδοξία μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες στην υγεία. Ο Loren Nordgren (2009) όμως βρήκε μέσω έρευνας ότι σε μια ομάδα ανθρώπων που προσπαθούσαν να κόψουν το κάπνισμα, εκείνοι που θεωρούσαν ότι έχουν μεγάλη δύναμη και θέληση ήταν πιο πιθανό να αποτύχουν.
4. Απόλυτη έλλειψη αυτοπεποίθησης
Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να θεωρηθεί ως το αντίθετο της υπέρμετρης αυτοπεποίθησης. Αν ένα άτομο δεν είναι σίγουρο για τις πραγματικές του ικανότητες και φοβάται να τις μάθει κιόλας, μάλλον θα αποφεύγει να κάνει τη δουλειά που θα μπορούσε να του αποκαλύψει μια έλλειψη ικανότητας σε κάτι. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μια επιτυχία μπορεί να αποδοθεί σε εξωτερικούς παράγοντες, ενώ μια αποτυχία σε εσωτερικούς, προσωπικούς παράγοντες.
Advertisment
5. Πώς θέλουμε να μας βλέπουν οι άλλοι
Οι άνθρωποι θέλουμε να αρέσουμε στους άλλους, αλλά κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ειδικά, που φέρουν μεγάλη κοινωνική αξία (αλτρουισμός και αίσθηση δικαιοσύνης) δεν είναι άμεσα παρατηρήσιμα στους έξω. Ωστόσο, οι πράξεις μας προσφέρουν ένα παράθυρο της προσωπικότητας και των γούστων μας στους άλλους (Benabou and Tirole, 2004). Για παράδειγμα, αν δώσουμε χρήματα δημοσίως σε έναν άστεγο στο δρόμο ή αν αλλάξουμε τη φωτογραφία του προφίλ μας στο Facebook για να τιμήσουμε τα θύματα μιας τραγωδίας.
6. Επιλεκτικότητα δεδομένων
Ο κόσμος τείνει να δέχεται τις πληροφορίες εκείνες που στηρίζουν τις πεποιθήσεις τους και απορρίπτουν εκείνες που τις αμφισβητούν. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι αποζητούν πληροφορίες για να επιβεβαιώσουν μια επιθυμητή ιδέα, παρά μια ανεπιθύμητη.
7. «Όσα δεν φτάνει η αλεπού, τα κάνει κρεμαστάρια»
Στο μύθο του Αισώπου, η αλεπού προσπαθεί πολύ να φτάσει τα σταφύλια, αλλά αποτυγχάνει παρά τις προσπάθειές της. Γι’ αυτό και πείθει τον εαυτό της ότι τα σταφύλια έτσι κι αλλιώς δεν αξίζουν άλλη προσπάθεια, αφού είναι αγίνωτα. Σε περιπτώσεις ασυμφωνίας με τις πεποιθήσεις μας, τείνουμε να νιώθουμε ψυχολογικά άβολα και προσπαθούμε να μειώσουμε αυτή την αίσθηση. Ο στόχος είναι να διατηρήσουμε μια θετική αυτοεικόνα.
8. Εμείς και οι άλλοι
Αυτό είναι κατά κάποιο τρόπο το αντίθετο του 4, αλλά σε σχέση και με τους άλλους. Σε αυτές τις περιπτώσεις τείνουμε να αποδίδουμε την επιτυχία μας στα θετικά μας χαρακτηριστικά και τις αποτυχίες μας σε ατυχείς περιστάσεις. Για παράδειγμα, όταν λέμε: «Απέτυχες, επειδή δεν προσπάθησες αρκετά», για εμάς θα πούμε: «Απέτυχα, γιατί είχα έναν τρομερό πονοκέφαλο, που δεν με άφησε να συγκεντρωθώ».
Το βασικό χαρακτηριστικό αυτών των ψεμάτων είναι ότι οι άνθρωποι ψάχνουν για στοιχεία με έναν προκατειλημμένο τρόπο λόγω συγκεκριμένων κινήτρων. Η αυταπάτη μπορεί να λειτουργήσει σαν ναρκωτικό, μουδιάζοντάς μας και απομακρύνοντάς μας από την σκληρή πραγματικότητα, ή τυφλώνοντάς μας μπροστά σε προφανή δεδομένα (Churchland, 2013). Όπως ο Βολταίρος είχε σχολιάσει: «η ψευδαίσθηση είναι η πρώτη από τις απολαύσεις».
Photo: Author/Depositphotos
