Το διαζύγιο είναι ένα σύνθετο γεγονός που αφορά την κοινωνική μας ζωή αλλά έχει και ψυχολογικές προεκτάσεις. Τα συναισθήματα που δημιουργούνται από ένα χωρισμό – διαζύγιο επηρεάζονται άμεσα από τον τρόπο που αντιλαμβάνεται το άτομο τα γεγονότα και η θλίψη αποτελεί μια απάντηση στο αίσθημα της απώλειας. Τι γίνεται όμως όταν υπάρχουν και παιδιά στην οικογένεια, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να τους ανακοινώσουμε το διαζύγιο και πως ενδέχεται να τα επηρεάσει;
Η ανακοίνωση του χωρισμού της μαμάς και του μπαμπά, πιθανόν να αντιπροσωπεύει την πρώτη φορά που ουσιαστικά δεν καταφέραμε να προστατέψουμε το παιδί μας από ένα τόσο λυπηρό γεγονός. Για πολλούς γονείς η ανακοίνωση του διαζυγίου θεωρείται πολύ δύσκολο ή ίσως και το δυσκολότερο πράγμα που καλούνται να κάνουν. Πιθανόν να το σκέφτονται ως μια παραδοχή της αποτυχίας τους να κρατήσουν την οικογένειά τους μαζί , συναισθήματα όπως ντροπή, ενοχές, φόβος και αγωνία είναι αναμενόμενο να εμφανιστούν και βέβαια σίγουρα δεν μπορούν να ελέγξουν τις αντιδράσεις του/των παιδιών και τις επιπτώσεις που θα προκληθούν μελλοντικά.
Advertisment
Είναι πολύ πιθανόν τα παιδιά να βιώσουν άγχος εγκατάλειψης και ειδικά αν δεν είναι καθόλου προετοιμασμένα για το επικείμενο διαζύγιο ή οι γονείς δεν το διαχειριστούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, δεδομένων των συνθηκών. Αν για παράδειγμα, ο ένας από τους δυο γονείς φύγει ξαφνικά από το σπίτι χωρίς κάποια ενημέρωση πριν, είναι πολύ λογικό το/τα παιδιά να υποστούν σοκ και άγχος, επειδή δεν κατανοούν τι έχει συμβεί, αν θα ξαναδούν τον γονέα που έφυγε και ποια θα είναι πλέον η σχέση μαζί του.
Ποιος είναι όμως ο καλύτερος τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά;
Γενικά η απόφαση ενός διαζυγίου και το πόσο θα επηρεάσει τα παιδιά, εξαρτάται πολύ από το αν έχουμε ενημερώσει από πριν τα παιδιά ότι υπάρχουν προβλήματα και ενδέχεται να υπάρξει και διαζύγιο. Ο τρόπος που θα προσεγγίσουμε τα παιδιά έχει να κάνει με πολλούς παράγοντες όπως η ηλικία τους, οι συνθήκες του χωρισμού, η σχέση μεταξύ των γονιών και θέματα που χρειάζεται να έχουν προαποφασιστεί όπως τι θα αλλάξει πρακτικά στην καθημερινότητά τους (με ποιον θα μείνουνε, που θα μείνουνε κα). «Κοινωνικοί επιστήμονες έχουν δείξει πως αν ο βαθμός συγκρούσεων και εντάσεων μεταξύ των γονέων ήταν υψηλός μέσα στο γάμο, τα παιδιά μπορούν να τα βγάλουν πέρα καλύτερα μετά τον χωρισμό σε σχέση με πριν» (Hetherington, 1989).
Πότε ενημερώνουμε τα παιδιά για το διαζύγιο;
Ιδανικά θα πρέπει να έχουμε προειδοποιήσει τα παιδιά σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το ζευγάρι στο γάμο και να έχουμε απαντήσει με ειλικρίνεια αν ερωτηθούμε σχετικά με το διαζύγιο. Προφανώς και δεν χρειάζεται τα παιδιά να το γνωρίζουν από την πρώτη στιγμή γιατί α) χρειαζόμαστε χρόνο να διαχειριστούμε όλα αυτά τα προσωπικά συναισθήματα που αναδύονται από τον επικείμενο χωρισμό, β) να σιγουρευτούμε όσο γίνεται για το αμετάκλητο της απόφασης μας, γ) να συζητηθούν και να διευθετηθούν τα πρακτικά ζητήματα του χωρισμού (ποιος φεύγει, με ποιον μένουν τα παιδιά κτλ) και δ) τα παιδιά έχουν τελείως διαφορετική αντίληψη του χρόνου από ότι οι ενήλικες.
Advertisment
Ένα με δύο μήνες πριν είναι αρκετά καλό διάστημα για να μιλήσουμε στα παιδιά όπως οι έφηβοι και συγκεκριμένα σε παιδιά προσχολικής ηλικίας ή μικρότερα, το ιδανικό χρονικό διάστημα είναι να μιλήσουμε 1-2 εβδομάδες πριν και σε παιδιά σχολικής ηλικίας μερικές εβδομάδες πριν (3-5 συνήθως).
Πώς μιλάμε στα παιδιά;
Βασικός στόχος είναι να απλοποιήσουμε όσο γίνεται τα πράγματα σε μια πολύπλοκη διαδικασία που είναι το διαζύγιο. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από μία εξήγηση του γιατί χωρίζουν οι γονείς τους αλλά προσαρμοσμένη σε αυτά που μπορούν βάση ηλικίας, νοητικής και συναισθηματικής κατάστασης να αντιληφθούν.
Απαραίτητο είναι πρώτον να τα διαβεβαιώσουμε ότι και οι δύο γονείς τα αγαπάνε και δεύτερον ότι τα ίδια τα παιδιά μπορούν να αγαπούν και τους δυο τους γονείς ανεξάρτητα από το αν αποφάσισαν ότι δεν θέλουν να μένουν πια μαζί. Αυτό αν και αυτονόητο για τα παιδιά πολλές φορές είναι δύσκολο να το κατανοήσουν εξαιτίας των πολλών και διαφορετικών συναισθημάτων που νιώθουν (πχ ταυτόχρονα και αγαπάω και θυμώνω με τον γονέα που φεύγει ή θέλω να υποστηρίξω τον γονέα που μένει άρα πως μπορώ να αγαπάω τον άλλον που «μας εγκαταλείπει»).
Επίσης πολύ σημαντικό είναι να τονιστεί ότι οι γονείς έχουν πάρει την απόφαση να χωρίσουν αλλά τα παιδιά δεν φέρουν καμία ευθύνη σε αυτό (πολλές φορές τα παιδιά αισθάνονται ότι φταίνε για το διαζύγιο και ιδιαίτερα τα μικρότερα νιώθουν ότι δεν κατάφεραν να τους κρατήσουν μαζί και τα μεγαλύτερα ότι η δική τους κακή συμπεριφορά ίσως οδήγησε στον χωρισμό τους γονείς). Τέλος θα ήταν πολύ χρήσιμο να μιλήσουμε οι ίδιοι στα παιδιά για τα δικά μας συναισθήματα για τον χωρισμό και έτσι να τα βοηθήσουμε και να τους επιτρέψουμε να μιλήσουν και τα ίδια για το τι σκέφτονται και νιώθουν.
Σημαντικό να θυμόμαστε ότι πέρα από το πώς μιλάμε και στα παιδιά, δηλαδή με ειλικρίνεια και σαφήνεια, παίζει ρόλο και το τι λέμε. Όταν δεν προσφέρουμε μια εξήγηση, τα παιδιά θα δημιουργήσουν μια δική τους για να κατανοήσουν τι συμβαίνει.
Τι λέμε ανάλογα την ηλικία του παιδιού
Το τι ακριβώς θα πούμε είναι σε πλήρη συνάρτηση με την ηλικία του παιδιού που απευθυνόμαστε και το επίπεδο συναισθηματικής ωριμότητας του.
Σε παιδιά 0-3 ετών
Tα παιδιά σε αυτές της ηλικίες δεν μπορούν γνωσιακά να αντιληφθούν τι σημαίνει χωρισμός άρα μια απλή εξήγηση είναι αρκετή, όπως «η μαμά και ο μπαμπάς θα ζούνε σε διαφορετικά σπίτια». Θα χρειαστεί πιθανόν να το επαναλάβουμε αρκετές φορές και ερωτήσεις του τύπου «γιατί» δεν σημαίνουν απαραίτητα κάποιο βαθύτερο ψυχολογικό πρόβλημα ή δυσκολία στην αποδοχή του γεγονότος, ουσιαστικά δεν διαφέρει από τα δεκάδες «γιατί» που θέτουν συνεχώς για οποιοδήποτε θέμα.
Για να το κατανοήσουν λόγω της ηλικίας τους, χρειάζεται να βιώσουν τις αλλαγές που επιφέρει ο χωρισμός στην καθημερινότητά τους. Καλό θα ήταν να υπάρχει μια σταθερή κύρια κατοικία, η επαφή και με τους δύο γονείς να είναι τακτική και σύντομη και να έχουν πιο ιδιαίτερα προγράμματα στις μετακινήσεις τους από το ένα σπίτι στο άλλο.
Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας 3-5 ετών
Τα παιδιά σε αυτές της ηλικίες χρειάζονται περισσότερες εξηγήσεις και λεπτομέρειες για τον χωρισμό και τις συνέπειες στη ζωή τους. Η εξήγηση θα πρέπει να εστιάζει κυρίως στις πρακτικές αλλαγές της ζωής του και να τονιστεί ιδιαίτερα ότι το παιδί δεν ευθύνεται για τον χωρισμό σας, διότι τα παιδιά στις ηλικίες 3-4 ετών κυρίως περνάνε μια έντονη φάση εγωκεντρισμού – δηλαδή ότι όλος ο κόσμος περιστρέφεται γύρω από αυτά- άρα δεν είναι απίθανο, ειδικά αν είχαν υπάρξει τσακωμοί και εντάσεις μπροστά στο παιδί λόγω κάποιας συμπεριφοράς του, να θεωρήσουν ότι έχουν ευθύνη για τον χωρισμό.
Σε παιδιά σχολικής ηλικίας 6-8 ετών
Τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες μπορούν να κατανοήσουν γνωσιακά περισσότερα πράγματα άρα χρειάζονται μια ξεκάθαρη εξήγηση σχετικά με τον χωρισμό και τις πρακτικές αλλαγές που θα επιφέρει, μιας και η φαντασία τους μπορεί να τα κάνει να πιστέψουν ότι θα εγκαταλειφθούν από τον ένα γονιό. Σκοπός είναι να τα καθησυχάσετε και να νιώσουν ασφαλή παρόλο την μεγάλη αλλαγή που θα ακολουθήσει. Ένα πρόβλημα που μπορεί να προκύψει στα παιδιά αυτών των ηλικιών είναι «με ποιανού το μέρος πρέπει να πάνε», διότι αν και νιώθουν κοντά και με τους δύο γονείς συνήθως έχουν μεγαλύτερη αδυναμία στον έναν από τους δύο και εκεί ίσως νιώσουν ότι πρέπει να επιλέξουν κάποιον.
Σε παιδιά σχολικής ηλικίας 9-12 ετών
Τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες και θέλουν να ξέρουν και πιθανόν να κάνουν υποθέσεις για το ποιος «φταίει» για τον χωρισμό, μιας και διαθέτουν πιο σύνθετη σκέψη. Είναι φυσιολογικό σε αυτήν την ηλικία να έχουν αναπτύξει μια πιο αυστηρή αίσθηση δικαίου, σωστού ή λάθους και να ασκούν κριτική προς τους γονείς. Επίσης είναι αναμενόμενο να πάρουν το μέρος ενός από τους δύο γονείς και ιδιαίτερα αυτού που νιώθουν ότι έχει πληγωθεί, επιπλέον αργά ή γρήγορα θα αντιληφθούν ποιανού απόφαση ήταν το διαζύγιο ή ποιος ώθησε τα πράγματα ως εκεί, για αυτό ιδανικά θα πρέπει να είστε ειλικρινής και να αναλάβετε την ευθύνη σας για αυτό, χωρίς βεβαία να σημαίνει ότι χρειάζεται να αναφερθείτε σε λεπτομέρειες.
Εφηβεία
Τα παιδιά στις ηλικίες 13-18 ετών, δηλαδή οι έφηβοι, χρειάζονται μια σαφή εξήγηση για τον χωρισμό και για το ποιος ευθύνεται για την απόφαση αυτή. Επίσης ιδανικά θα πρέπει να έχουν ενημερωθεί για την πιθανότητα του διαζυγίου τουλάχιστον 2 μήνες πριν για να έχουν τον χρόνο να επεξεργαστούν τις επικείμενες αλλαγές. Ενώ θα υποθέταμε ότι λόγω ηλικίας και ιδιαίτερα κάποιοι έφηβοι που δείχνουν πιο συναισθηματικά ώριμοι από την ηλικία τους, θα χρειάζονταν περισσότερες λεπτομέρειες για το διαζύγιο, αυτό εντούτοις δεν ισχύει.
Οι γονείς οφείλουν να διατηρήσουν τα όρια ανάμεσα σε αυτούς και στα παιδιά τους και να είναι προετοιμασμένοι για πιθανές αντιδράσεις του τύπου «πως μου το κάνατε αυτό» ή σε πολύ πιο ήπιες αντιδράσεις ως και αδιαφορία. Στην εφηβεία επίσης χρειάζεται να ληφθεί υπόψιν και η γνώμη του παιδιού ως προς τα πρακτικά ζητήματα του διαζυγίου πχ με ποιον θα μείνει, τι πράγματα θέλει να ακολουθήσει κτλ.
Σίγουρα η διαδικασία ενός διαζυγίου δεν αποτελεί για κανένα μέλος της οικογένειας μια ευχάριστη διαδικασία, δύσκολα συναισθήματα θα χρειαστεί να διαχειριστούν από όλους, προσωπικές ματαιώσεις και θλίψη θα κυριαρχήσουν αλλά είναι μια διαδικασία που αν προσπαθήσουμε να γίνει με πιο σωστό τρόπο θα είναι και λιγότερο τραυματική. Αν αντιμετωπίζετε δυσκολίες στη διαχείριση μην διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας και μην ξεχνάτε ότι με το να αποκαλύψετε την δική σας θλίψη, δίνουμε στα παιδιά την άδεια να βιώσουν και τα δικά τους συναισθήματα!
Κριτζαλάκη Ευαγγελία, MSc, κοινωνιολόγος, Σύμβουλος ψυχικής υγείας Συμβουλευτική εφήβων και ενηλίκων
- Εγκυμοσύνη και απώλεια ελέγχου - 1 Φεβρουαρίου 2018
- Πώς μιλάμε στα παιδιά για το διαζύγιο - 18 Ιανουαρίου 2018
- Διαζύγιο: Κάτι τόσο μακρινό αλλά και τόσο κοντινό - 10 Οκτωβρίου 2017
