Ζούμε σε περίεργους και πρωτόγνωρους καιρούς. Από τη μία πλευρά, τα πράγματα είναι καλύτερα από πριν. Τα συνολικά ποσοστά της βίας, της φτώχειας και των ασθενειών έχουν μειωθεί. Υπάρχει αύξηση ευκαιριών στην εκπαίδευση, αυξημένα επίπεδα μακροζωίας, ελεύθερου χρόνου και ασφάλειας. Από την άλλη πλευρά, είμαστε πιο διαιρεμένοι από ποτέ ως είδος. Ο ρατσισμός και η προκατάληψη είναι παρούσες συνθήκες σε όλες τις πλευρές.
Ο Steven Pinker και άλλοι διανοούμενοι πιστεύουν ότι η απάντηση είναι η επιστροφή στις αξίες του Διαφωτισμού – στη λογική, στον ατομικισμό και στην ελεύθερη έκφραση ιδεών, αλλά και στην ύπαρξη μιας αποτελεσματικής μεθόδου αξιολόγησης της αλήθειάς τους. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτό είναι ένα μέρος της λύσης, αλλά το ζήτημα που συχνά παραβλέπεται και υποτιμάται είναι ένα: τα εγώ μας παραείναι θορυβώδη.
Advertisment
Βλέποντας συζητήσεις στα μέσα επικοινωνίας τελευταία έχουν κάνει το μυαλό μας να θέλει να εκραγεί. Φαίνεται να υπάρχει μια ολοένα και αυξανόμενη πεποίθηση ότι ο στόχος είναι πάντα να κερδίζουμε. Όχι να έχουμε μια διαλεκτική, αμοιβαία και καλοπροαίρετη αναζήτηση πρωταρχικών αρχών και παραγωγικών τρόπων που θα βελτιώσουν την ανθρωπότητα – αλλά πάντα να κερδίζουμε και να καταστρέφουμε.
Υπάρχει λοιπόν ένα σημαντικό παράδοξο εδώ: όσο πιο ήσυχα είναι τα εγώ μας, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να πετύχουμε τους στόχους μας. Πιστεύω ότι τείνουμε να υπερτιμούμε το ποσοστό στο οποίο η επιθυμία μας για αυτο-ενδυνάμωση μπαίνει στο δρόμο προς τους στόχους μας. Εδώ προσδιορίζω το εγώ ως εκείνη την πλευρά του εαυτού που έχει την αδιάκοπη και αχόρταγη ανάγκη να βλέπει τον εαυτό του υπό θετικό φως.
Μην αμφιβάλλετε: το εγώ μπορεί να είναι η σπουδαιότερη πηγή δύναμής μας, αλλά μπορεί επίσης να γίνει και ο σκοτεινότερος εχθρός μας. Από τη μία πλευρά, οι θεμελιωδώς ανθρώπινες ικανότητές μας για αυτογνωσία και αυτοέλεγχο είναι απαραίτητες για να πετύχουμε τους στόχους μας. Από την άλλη πλευρά, ο εαυτός θα κάνει τα πάντα για να απαρνηθεί την ευθύνη για κάθε αρνητικό αποτέλεσμα στο οποίο μπορεί να έπαιξε κάποιο ρόλο. Ένα θορυβώδες εγώ ξοδεύει τόσο χρόνο στο να υπερασπιστεί τον εαυτό του και ύστερα κάνει ό,τι χρειάζεται για να επιβεβαιωθεί, που συχνά μας απομακρύνει ο ίδιος από τους προσωπικούς μας στόχους.
Advertisment
Τα τελευταία χρόνια, η Heidi Wayment και οι συνάδελφοί της έχουν αναπτύξει ένα ερευνητικό πρόγραμμα με θέμα το «ήσυχο εγώ» που βασίζεται στη Βουδιστική φιλοσοφία και στην ανθρωπιστική ψυχολογία και στηρίζεται από εμπειρικές έρευνες στον τομέα της θετικής ψυχολογίας. Παραδόξως, φαίνεται ότι το ήσυχο εγώ είναι πολύ πιο αποτελεσματικό στην καλλιέργεια της ψυχικής ευεξίας, της ανάπτυξης, της υγείας, της παραγωγικότητας και της υγιούς, παραγωγικής αυτοεκτίμησης, παρά της θορυβώδους αυτοενδυνάμωσης.
Για να είμαστε ξεκάθαροι, το ήσυχο εγώ δεν είναι το ίδιο πράγμα με το σιωπηλό εγώ. Εξάλλου, η πλήρης καταπίεση του εγώ δεν ωφελεί καθόλου τον κόσμο. Αντιθέτως, το ήσυχο εγώ δίνει έμφαση στην ενσωμάτωση και στην ισορροπία. Όπως το θέτουν η Wayment και οι συνάδελφοί της: « Η ένταση του εγώ χαμηλώνει τόσο ώστε να μπορεί να ακούσει τους άλλους, αλλά και τον εαυτό του σε μια προσπάθεια να προσεγγίσει τη ζωή πιο ανθρώπινα και πιο ενσυναισθητικά».
Η προσέγγιση του ήσυχου εγώ εστιάζει στην εξισορρόπηση των ενδιαφερόντων του εγώ με των άλλων ανθρώπων, και την καλλιέργεια της ανάπτυξης του εαυτού και των άλλων με τον καιρό βασισμένη στην αυτογνωσία, την αλληλοεξαρτώμενη ταυτότητα και στην ενσυναισθητική εμπειρία. Ο στόχος της προσέγγισης του ήσυχου εγώ είναι να φτάσουμε σε μια λιγότερο αμυντική στάση με μεγαλύτερη δόση ενσωμάτωσης, αλλά όχι να χάσουμε την αίσθηση του εαυτού μας ή να αρνηθούμε τις ανάγκες μας.
Μπορούμε να καλλιεργήσουμε μια αυθεντική ταυτότητα που ενσωματώνει τους άλλους χωρίς να χάνουμε τον εαυτό ή να νιώθουμε την ανάγκη ναρκισσιστικής επιδίωξης της νίκης. Σύμφωνα με τους Bauer και Wayment, το “ήσυχο” εγώ συνίσταται σε τέσσερις βαθιά αλληλένδετους παράγοντες που μπορούν να καλλιεργηθούν:
1. Αποστασιοποιημένη επίγνωση
Όσοι έχουν αναπτύξει ένα ήσυχο εγώ έχουν διαμορφώσει και μια μη αμυντική στάση στη στιγμή, στο παρόν. Αυτό που προσπαθούν να κάνουν είναι να δουν την πραγματικότητα όσο πιο ξεκάθαρα γίνεται. Αυτό συνεπάγεται αποδοχή των θησαυρών που βρίσκουμε κατά την εξερεύνηση του εαυτού μας, πολύτιμων και μη, αλλά και την ευελιξία να κάνουμε τις σωστές προσαρμογές.
2. Ταυτότητα χωρίς αποκλεισμούς
Οι άνθρωποι με πιο “ήσυχο” εγώ έχουν μια πιο ισορροπημένη ερμηνεία του εαυτού και των άλλων. Καταλαβαίνουν τις οπτικές των άλλων με έναν τρόπο που τους επιτρέπει να ταυτίζονται με τις εμπειρίες τους, να σπάνε τα εμπόδια, όλα αυτά που τους χωρίζουν ειδικά κατά τη διάρκεια περιόδων σύγκρουσης.
3. Λήψη προοπτικής
Αναλογιζόμενοι τις απόψεις των άλλων, το ήσυχο εγώ εστιάζει και έξω από τον εαυτό μας, αυξάνοντας την ενσυναίσθηση και τη συμπόνια. Η λήψη προοπτικής και ταυτότητας χωρίς αποκλεισμούς είναι αλληλένδετα κομμάτια ενός “ήσυχου” εγώ.
4. Πνεύμα ανάπτυξης
Οι άνθρωποι με “ήσυχο” εγώ αμφισβητούν την μακροπρόθεσμη επίδραση των πράξεών τους και βλέπουν το παρόν ως μέρος ενός συνεχούς, ενός ταξιδιού. Το πνεύμα ανάπτυξης και η λήψη προοπτικής συμπληρώνουν το ένα το άλλο με έναν ενορχηστρωμένο τρόπο, αφού το τελευταίο φέρνει και την επιθυμία για εξέλιξη.
