«Όλη η ιστορία του ανθρώπου είναι μια προσπάθεια να θρυμματίσει την μοναξιά του» – Norman Cousins
Στον σημερινό κόσμο, με την τεχνολογία να μας συνδέει, η μοναξιά, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί, μπορεί εύκολα να αποφευχθεί. Αλλά όσο περισσότερο απορροφόμαστε στον ψηφιακό μας κόσμο, τόσο χειρότερα τείνουμε να νιώθουμε. Μήπως το μέσον είναι το πρόβλημα;
Advertisment
Έχουμε γίνει υπερ- εξαρτημένοι από τις συσκευές μας εις βάρος των πιο παραδοσιακών τρόπων κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Αλλά ενώ υπάρχει μια δόση αλήθειας σε αυτόν τον ισχυρισμό, εδώ θα αναλύσουμε το επιχείρημα ότι είναι το εσωτερικό κενό, ή η έλλειψη μιας καλά προσδιορισμένης και αποτελεσματικής αίσθησης εαυτού, που αποτελεί τη ρίζα της μοναξιάς που βιώνουμε τόσοι άνθρωποι στις μέρες μας.
Μπορούμε να φανταστούμε ότι η αίσθηση εαυτού είναι σαν ένα σημείο σε ένα φάσμα. Από τη μία πλευρά αυτού του φάσματος βρίσκονται εκείνοι που έχουν μια ισχυρή αίσθηση εαυτού• αυτοί οι άνθρωποι μάλιστα νιώθουν πως έχουν βρει τη θέση τους μέσα στον κόσμο, ξέρουν τι θέλουν στη ζωή τους και προχωρούν στις απαραίτητες ενέργειες για να προσεγγίσουν τους στόχους τους.
Διαβάστε επίσης: Περνώντας από τη μοναξιά στη μοναχικότητα
Advertisment
Από την άλλη πλευρά του φάσματος βρίσκονται εκείνοι που έχουν μια αδύναμη αίσθηση εαυτού, οι «κενοί» άνδρες και γυναίκες. Τέτοια άτομα δεν έχουν καμία καθαρή εικόνα για το τι θέλουν να κάνουν στη ζωή τους, ούτε μακροπρόθεσμους στόχους και έτσι νιώθουν ανίκανοι να επηρεάσουν θετικά μια κατάσταση. Αυτοί οι άνθρωποι τείνουν να πορεύονται παθητικά μέσα στη ζωή, ακολουθούν το μονοπάτι της ελάχιστης αντίστασης και συχνά τρομοκρατούνται από υπαρξιακές αμφιβολίες.
Το πρόβλημα της κενότητας, που τώρα επηρεάζει τόσο πολύ τη Δύση, είναι ένα σύμπτωμα μιας κοινωνίας σε μια περίοδο συνεχών αλλαγών. Γιατί η αίσθηση του εαυτού επηρεάζεται από τις κοινωνικές δομές της εποχής στην οποία ζούμε. Πολλοί από τους θεσμούς που στο παρελθόν βοηθούσαν τους ανθρώπους να βρουν τη θέση τους στον κόσμο έχουν καταρρεύσει.
Η πτώση του Χριστιανισμού, για παράδειγμα, έχει στερήσει από τη Δύση έναν θρησκευτικό ή πολιτισμικό μύθο στον οποίο οι άνθρωποι να μπορούν να στραφούν για να βρουν έναν νόημα στη ζωή τους. Η ανάπτυξη του κράτους αποτελεί επίσης μια δύναμη που έχει συνεισφέρει σε αυτή την παθολογία της κενότητας. Καθώς η ανάδυση του κράτους έχει οδηγήσει στην καταστροφή των μικρότερων κοινοτήτων και στην υποβάθμιση της οικογένειας.
Αλλά αυτό που έχει επιδεινώσει το πρόβλημα είναι οι αφιλόξενες οικονομικές συνθήκες. Γιατί αν κάποιος ήθελε να βρει το νόημα της ζωής του κατά τον 20ο αιώνα, θα μπορούσε αυτό να είναι ένα είδος Αμερικάνικου ονείρου (μια σταθερή καριέρα, ένα σπιτικό, μια δεμένη ευτυχισμένη οικογένεια) και έτσι να οικοδομηθεί μια συμπαγής αίσθηση εαυτού. Αλλά τώρα έως ένα βαθμό αυτό το όνειρο είναι νεκρό και η συμβολή όλων αυτών των δυνάμεων έχει δημιουργήσει μια κοινωνία κενών ανδρών και γυναικών.
Μια κοινωνία κυριευμένη από την παθολογία της κενότητας είναι επίσης μια κοινωνία βυθισμένη στο άγχος. Γιατί αν νιώσουμε ανίκανοι να ελέγξουμε τη ζωή μας και αβέβαιοι να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες του περιβάλλοντός μας, τότε το άγχος είναι η φυσική απόκριση.
Και για τον κενό άνθρωπο, αυτό το άγχος είναι πολύ έντονο κατά τη διάρκεια των περιόδων μοναξιάς. Αν δεν έχουμε άλλον άνθρωπο να βασιστούμε, ή να μας αποσπάσει την προσοχή, τότε οι σκέψεις μας στρέφονται εντός μας και αυτό προκαλεί ένα εσωτερικό κενό. Γι’ αυτό, σε αντίθεση με έναν ισχυρό και εξατομικευμένο εαυτό, για τον οποίο οι περίοδοι της μοναξιάς μπορεί να αποδειχθούν εξαιρετικά αναζωογονητικές, η μοναξιά για έναν κενό άνθρωπο βιώνεται σαν μια επώδυνη μοναχικότητα από την οποία πρέπει να ξεφύγει.
Στις προηγούμενες γενιές, ο κενός άνθρωπος θα στρεφόταν στην ασφάλεια των φίλων και της οικογένειας, ή θα έπαιρνε μέρος σε κοινωνικά γεγονότα, για να αποφύγει το άγχος της μοναξιάς. Αλλά σήμερα δεν χρειάζεται καν να αφήσουμε την άνεση του σπιτιού μας για να βρούμε τις απαραίτητες συνδέσεις για να μπλοκάρουμε την επίγνωση του κενού μας.
Αντιθέτως, χρειάζεται μόνο να στραφούμε στην άνετη χρήση των τηλεφώνων μας και να βυθιστούμε στον ψηφιακό κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Μπορούμε να κατασκευάσουμε μέχρι και έναν ψευδο-εαυτό για να κρύψουμε την άδεια φύση μας. Επιλέγοντας κομμάτια πληροφοριών για τη ζωή μας, μπορούμε να υποκριθούμε ότι είμαστε κάποιος άλλος και να τραφούμε από την κοινωνική επιβεβαίωση όσων συμμετέχουν σε αυτό το παιχνίδι.
Αυτός ο αμυντικός μηχανισμός που χρησιμοποιείται για να αποδράσουμε από το άγχος της μοναξιάς χρησιμοποιείται επίσης από τους προ-ψυχωτικούς σε μια προσπάθεια να αποφύγουν μια κρίση. Στο magnus opus του ο Silvano Arieti (Ερμηνεία της Σχιζοφρένειας) περιγράφει πώς αυτή η διαδικασία ξεδιπλώνεται στην περίπτωση των ψυχωτικών:
«Σε ορισμένες περιπτώσεις (η ψύχωση) ξεκινά με μια περίοδο σύγχυσης, ενθουσιασμού και εκνευρισμού. Ο ασθενής φαίνεται να ανυπομονεί να κάνει επαφές, να πλησιάσει όσους ξέρει, να ξανασυνδεθεί με αυτό που του φαίνεται ένας κόσμος απόδρασης. Αναζητά κάτι που δεν μπορεί να βρει»
Αυτό που ο σχιζοφρενής ψάχνει είναι επίσης αυτό που λείπει στον κενό άνθρωπο – μια ασφαλή αίσθηση εαυτού. «Στην ακραία μορφή του», γράφει ο ψυχολόγος Rollo May, «αυτός ο φόβος απώλειας του εαυτού είναι ο φόβος της ψύχωσης».
Η στροφή προς την ασφάλεια του εξωτερικού κόσμου συνήθως αποτυγχάνει να προστατεύσει από την ψυχωτική κρίση και το ίδιο κάνει και η στροφή προς τον κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης• αποτυγχάνει να προστατεύσει τον κενό άνθρωπο από το άγχος και την μοναξιά του.
Αυτή η λύση είναι σαν να βάζουμε έναν επίδεσμο σε μια πληγή από σφαίρα, αφού η κοινωνική επιβεβαίωση που κερδίζουμε μέσω των μέσων είναι τόσο άδεια όσο και οι άνθρωποι που την δίνουν. Γιατί όπως και ο Rollo May έχει γράψει οι κενοί άνθρωποι «θα νιώθουν πιο μόνοι τους ασχέτως του πόσο στρέφονται ο ένας στον άλλο• γιατί οι κενοί άνθρωποι δεν έχουν μια βάση από την οποία να μάθουν να αγαπούν. Αλλά αυτό που καθιστά αυτή την άμυνα ενάντια στην κενότητα ιδιαίτερα βλαβερή είναι ότι εμποδίζει τους ανθρώπους να λάβουν τα απαραίτητα βήματα για να αναγνωρίσουν την έλλειψη εαυτού.
«Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει σε συνθήκες κενότητας για πολύ καιρό: αν δεν εξελίσσεται σε κάτι, δεν βαλτώνει απλά• οι δυνατότητές του μετατρέπονται σε απόγνωση και νοσηρότητα και σύντομα σε καταστροφικές δραστηριότητες» (Rollo May)
Το πραγματικό αντίδοτο στο εσωτερικό κενό είναι να ανακαλύψουμε αυτό που θέλουμε πραγματικά από τη ζωή μας και να γεννήσουμε έναν συμπαγή, αληθινό εαυτό. Για να το πετύχουμε αυτό, πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να αντιμετωπίσουμε την μοναξιά και το άγχος που την συνοδεύει. Και είναι σε αυτές τις περιόδους της μοναχικότητας που μπορούμε να αρχίσουμε να μαθαίνουμε ποιοι είμαστε και τι θέλουμε.
Αντιμετωπίζοντας την μοναξιά μας και καλλιεργώντας τους χρυσούς σπόρους του είναι μας δεν αποτελεί μια εύκολη διεργασία, αφού απαιτεί να κάνουμε το βαρύ βήμα να μειώσουμε την ανάγκη μας για κοινωνική επιβεβαίωση. Επειδή για να αναπτύξουμε μια ισχυρή αίσθηση εαυτού πρέπει να διαχωριστούμε ψυχολογικά από τους άλλους. Ο καθένας μας είναι μοναδικός, έχουμε διαφορετικά έμφυτα ταλέντα, συμπάθειες και αντιπάθειες, κι έτσι καθώς ενδυναμώνουμε την αίσθηση εαυτού μας είναι αναπόφευκτο ότι θα γίνουμε κάτι που διαφοροποιείται από τους άλλους.
Αλλά δεν πρέπει να πιστεύουμε ότι αυτή η διαδικασία θα μας κάνει να απορρίψουμε τον κοινωνικό κόσμο. Το αντίθετο• όσοι καλλιεργούν μια ισχυρή αίσθηση εαυτού βελτιώνουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες και εμπλουτίζουν τις σχέσεις τους.
Αν τολμήσουμε να κάνουμε αυτό το ταξίδι, δεν θα το εγκρίνουν όλοι και ορισμένοι άνθρωποι που θεωρούμε φίλους μπορεί να μας μεταχειριστούν ακόμα και με περιφρόνηση. Γιατί όταν ένας κενός άνθρωπος βλέπει έναν άλλο να αφήνει πίσω του τις αλυσίδες της κενότητας, συνειδητοποιεί όλο και περισσότερο την άδεια, ανούσια φύση του.
[toggle title="Πηγές"]
https://academyofideas.com/2018/08/social-media-psychology-of-loneliness
[/toggle]
