Υπάρχουν πολλές εκφράσεις που χρησιμοποιούμε στην καθομιλουμένη για να χαρακτηρίσουμε τις καλές ιδέες: τις ονομάζουμε φαεινές, πρωτότυπες, δημιουργικές, ευρηματικές. Συμμετέχουμε σε ομαδικές συσκέψεις και κάνουμε ανακαλύψεις, έχουμε στιγμές έμπνευσης τύπου «εύρηκα» και στιγμές θείας φώτισης ή αποκάλυψης. Κάτι υπάρχει σε αυτή την έννοια που ωθεί τη γλώσσα μας στην υπερβολή και το λεξιλόγιό μας αγωνίζεται να αναπαράγει την καινοτομία που περιγράφει.
Παρ’ όλα αυτά, μέσα στην υπερβολή τους, καμιά τους δεν συλλαμβάνει τι ακριβώς είναι μια ιδέα στο πιο στοιχειώδες επίπεδο. Μια καλή ιδέα είναι ένα δίκτυο. Ένας συγκεκριμένος αστερισμός νευρώνων – χιλιάδων νευρώνων – που πυροδοτούνται για πρώτη φορά συγχρόνως μέσα στον εγκέφαλο μας και μια ιδέα εμφανίζεται αίφνης στη συνείδησή μας.
Advertisment
Μια νέα ιδέα δεν είναι παρά ένα δίκτυο κυττάρων τα οποία εξερευνούν την παρακείμενη δυνατότητα των συνδέσεων που μπορούν να πραγματοποιηθούν στον εγκέφαλό μας. Αυτό ισχύει είτε η συγκεκριμένη ιδέα είναι ένας νέος τρόπος λύσης κάποιου σύνθετου προβλήματος φυσικής, η φράση με την οποία κλείνει ένα μυθιστόρημα ή το στοιχείο για μια λογιστική εφαρμογή. Αν πρόκειται να προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε το μυστήριο της γέννησης των καλών ιδεών, θα πρέπει κατ’ αρχάς να απαλλαγούμε από την εξής κοινή παρεξήγηση: μια ιδέα δεν είναι ένα μοναδικό πράγμα, είναι κυρίως συγκυρία.
Όταν σκεπτόμαστε τις ιδέες στην ενδημική τους κατάσταση των δικτύων νευρώνων, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τις ακόλουθες δυο βασικές προϋποθέσεις.
Πρώτον, το τεράστιο εύρος του δικτύου: δεν γίνεται αποκάλυψη με την πυροδότηση τριών μόνο νευρώνων. Το δίκτυο πρέπει να πυκνοκατοικείται. Ο εγκέφαλός μας διαθέτει γύρω στα 100 δισεκατομμύρια νευρώνες, που είναι ένας εντυπωσιακός αριθμός. Όλοι αυτοί οι νευρώνες όμως θα ήταν άχρηστοι στη δημιουργία ιδεών (καθώς και όλων των άλλων επιτευγμάτων του ανθρώπινου νου) αν δεν είχαν την ικανότητα να πραγματοποιούν τόσο σύνθετε συνδέσεις μεταξύ τους.
Advertisment
Ένας κοινός νευρώνας συνδέεται με χίλιους άλλους, οι οποίοι είναι σκορπισμένοι στον εγκέφαλο, πράγμα που σημαίνει ότι το μυαλό ενός ενήλικα περιέχει 100 τρισεκατομμύρια ξεχωριστές συνδέσεις νευρώνων, δηλαδή είναι το μεγαλύτερο και πιο σύνθετο δίκτυο στον κόσμο (…)
Δεύτερον, το δίκτυο πρέπει να είναι εύπλαστο, ικανό να υιοθετήσει νέες διαρθρωτικές δομές. Ένα πυκνό δίκτυο που δεν μπορεί να σχηματίσει νέα σχήματα είναι εκ των προτέρων ανίκανο να αλλάξει και εξίσου ανίκανο να ψηλαφίσει τα όρια της παρακείμενης δυνατότητας.
Όταν μια νέα ιδέα εμφανιστεί στο μυαλό μας, η αίσθηση της καινοτομίας που κάνει αυτή την εμπειρία τόσο καταπληκτική σχετίζεται άμεσα με τα κύτταρα του εγκεφάλου μας: μια ολοκαίνουρια συναρμογή νευρώνων έχει ενωθεί για να κάνει τη σκέψη δυνατή. Αυτές οι διαδικασίες γίνονται από τα γονίδια και από προσωπική πείρα: ορισμένες συναρμογές βοηθούν στη ρύθμιση των χτύπων της καρδιάς και προκαλούν ανακλαστικές αντιδράσεις, άλλες ζωντανεύουν αναμνήσεις των μπισκότων που τρώγαμε όταν είμαστε παιδιά, και άλλες μας βοηθούν να εφεύρουμε έναν υπολογιστή με δυνατότητες προγραμματισμού.
Οι συναρμογές είναι το κλειδί για τη σοφία, γι’ αυτό η όλη αντίληψη της απώλειας νευρώνων από τη στιγμή της ενηλικίωσής μας είναι παραπλανητική. Αυτό που μετράει δεν είναι απλώς ο αριθμός των νευρώνων μέσα στον εγκέφαλό μας, αλλά οι μυριάδες συνδέσεις που δημιουργήθηκαν μεταξύ τους.
Φυσικά, οτιδήποτε συμβαίνει στο μυαλό μας είναι κυριολεκτικά ένα δίκτυο. Το να θυμηθούμε να κόψουμε τα νύχια των ποδιών μας προϋποθέτει ένα δίκτυο από νευρώνες οι οποίοι ενεργούν κάπως συντεταγμένα. Αυτό όμως δεν συνιστά θεία φώτιση.
Φαίνεται ότι οι καλές ιδέες διαθέτουν ορισμένες πρότυπες υπογραφές, τις οποίες μπορούμε να διακρίνουμε στα δίκτυα που τις γεννούν. Το δημιουργικό μυαλό συμπεριφέρεται διαφορετικά από το μυαλό που εκτελεί ένα παλίλλογο έργο. Οι νευρώνες επικοινωνούν με διαφορετικούς τρόπους. Τα δίκτυα αποκτούν συγκεκριμένες μορφές.
Πώς όμως θα ωθήσουμε το μυαλό μας προς αυτά τα πιο δημιουργικά δίκτυα; Η απάντηση είναι, καθώς φαίνεται, απολαυστικά κλασματική: για να κάνουμε το μυαλό μας πιο καινοτόμο, πρέπει να το τοποθετήσουμε μέσα σε περιβάλλοντα που μοιράζονται τις ίδιες πρότυπες υπογραφές: δίκτυα ιδεών ή ανθρώπων που μιμούνται τα νευρικά δίκτυα ενός εγκεφάλου, ο οποίος ερευνά τα όρια της παρακείμενης δυνατότητας.
Ορισμένα περιβάλλοντα ενισχύουν τη φυσική ικανότητα του μυαλού να κάνει νέες συνδέσεις. Τέτοιες όμως συνδέσεις είναι πολύ παλαιότερες από τον ανθρώπινο εγκέφαλο, παλιότερες ακόμα κι από τους νευρώνες. Μας πηγαίνουν πίσω, για μια ακόμα φορά, στην αρχή της ίδιας της ζωής.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Steven Johnson με τίτλο «Από πού έρχονται οι καλές ιδέες» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο. Μπορείτε να το βρείτε εδώ
