00:04
Το 2014 ήταν μια μεγάλη χρονιά για μένα. Σας έτυχε ποτέ να έχετε μια σπουδαία χρονιά, μια χρονιά ορόσημο; Για μένα, ήταν κάπως έτσι: Στις 3 Οκτωβρίου απέβαλα για δεύτερη φορά. Στις 8 Οκτωβρίου ο πατέρας μου πέθανε από καρκίνο. Και μετά, στις 25 Νοεμβρίου πέθανε ο άντρας μου ο Άαρων μετά από τρία χρόνια με γλοιοβλάστωμα τετάρτου σταδίου, που ένας πιο ήπιος όρος για τον καρκίνο εγκέφαλου.
00:28
Ναι, είμαι διασκεδαστική.
Advertisment
00:30
(Γέλια)
00:31
Οι άνθρωποι θέλουν να με προσκαλούν σε εξόδους όλη την ώρα. Έχω μια γεμάτη κοινωνική ζωή. Συνήθως, όταν μιλάω για αυτή την περίοδο της ζωής μου, η αντίδραση των άλλων είναι ουσιαστικά:
00:43
(Αναστεναγμός)
Advertisment
00:45
«Δεν μπορώ, δεν μπορώ να το φανταστώ!» Αλλά νομίζω ότι μπορείτε. Μπορείτε να το κάνετε. Και νομίζω ότι θα πρέπει γιατί κάποια μέρα θα συμβεί και σε εσάς. Ίσως όχι ακριβώς με αυτές τις απώλειες, με αυτή τη σειρά ή με αυτή την ταχύτητα, αλλά όπως σας είπα είμαι πολύ αστεία και η έρευνα που έχω κάνει θα σας σοκάρει: όλοι όσοι αγαπάτε έχουν 100% πιθανότητα να πεθάνουν.
01:09
(Γέλια)
01:12
Και γι’ αυτό ήρθατε στο TED.
01:14
(Γέλια)
01:16
(Χειροκρότημα)
01:19
Από τότε που βίωσα αυτή την απώλεια, το έκανα έργο ζωής να δίνω ομιλίες για τον θάνατο και την απώλεια, όχι μόνο τη δική μου, γιατί αυτή εύκολα συνοψίζεται, αλλά για τις απώλειες και τις τραγωδίες που βίωσαν άλλοι άνθρωποι. Είναι μια μικρή αγορά, πρέπει να το πω.
01:34
(Γέλια)
01:36
Είναι μια μικρή αγορά, και εύχομαι να έβγαζα περισσότερα, αλλά…
01:39
(Γέλια)
01:40
Έχω γράψει μερικά πολύ εμψυχωτικά βιβλία, κάνω ένα εμψυχωτικό podcast, ίδρυσα μια μικρή μη κερδοσκοπική επιχείρηση. Γενικά, κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ ώστε να κάνω τους ανθρώπους να αισθάνονται βολικά με το άβολο, και η θλίψη είναι τόσο άβολη. Είναι πολύ άβολο, ιδίως αν πρόκειται για το θρήνο κάποιου άλλου. Μέρος της δουλειάς αυτού του γκρουπ που άρχισα με τη φίλη μου τη Μόε, που είναι επίσης χήρα. Την ονομάζουμε Λέσχη των Νεαρών Σέξι Χήρων.
02:08
(Γέλια)
02:10
Και είναι αλήθεια, πραγματικά έχουμε κάρτες μελών και μπλουζάκια της ομάδας. Όταν πεθάνει κάποιος δικός σου, -ο άνδρας, η γυναίκα σου, ο φίλος, η φίλη- δεν έχει σημασία αν είχατε παντρευτεί, οι φίλοι και η οικογένειά σου θα αναζητούν γύρω τους μέσα από φίλους φίλων μέχρι να βρουν κάποιον που έχει περάσει κάτι παρόμοιο, και θα σας φέρουν σε επαφή έτσι ώστε να τα πείτε μεταξύ σας και να μην επιβαρύνετε άλλους με τη θλίψη σας.
02:35
(Γέλια)
02:37
Αυτό είναι που κάνουμε. Είναι μια σειρά από μικρές ομάδες, όπου άνδρες, γυναίκες, γκέι, ετεροφυλόφιλοι, παντρεμένοι, ζευγάρια, μπορούν να μιλήσουν για αυτόν που έχασαν, και να πούνε όλα εκείνα που οι άλλοι άνθρωποι γύρω τους δεν είναι έτοιμοι ή πρόθυμοι να ακούσουν. Τεράστιο εύρος συζητήσεων. Όπως «Ο άνδρας μου πέθανε προ 2 εβδομάδων, δεν μπορώ να μην σκέφτομαι το σεξ, είναι φυσιολογικό;
03:02
Ναι.
03:03
«Και αν είναι μια τηλεπερσόνα;»
03:05
Λιγότερο φυσιολογικό, αλλά δεκτό.
03:06
(Γέλια)
03:10
Πράγματα όπως, «Όταν βλέπω ηλικιωμένους να κρατιούνται χέρι-χέρι δημοσίως, ζευγάρια που προφανώς είναι μαζί για δεκαετίες, και τους κοιτάζω και φαντάζομαι όλα όσα έχουν περάσει μαζί, και τα καλά, και τα άσχημα, τους καυγάδες που θα είχαν για το ποιος θα βγάζει τα σκουπίδια, η καρδιά μου γεμίζει με οργή».
03:29
(Γέλια)
03:30
Κι αυτό είναι προσωπικό παράδειγμα.
03:33
Τα περισσότερα από όσα συζητάμε στην ομάδα μπορούν και όντως μένουν μεταξύ μας, αλλά μιλάμε και για πράγματα που ο υπόλοιπος κόσμος που είναι μεν κοντά στη θλίψη αλλά δεν έχουν ακόμα πληγεί από αυτήν, πραγματικά θα βοηθούνταν να τα ακούσουν. Και αν δεν το καταλάβατε, ενδιαφέρομαι μόνο για μη επιστημονικές μελέτες, πήγα λοιπόν στη Λέσχη των Νεαρών Σέξι Χήρων και ρώτησα, «Γεια σας, θυμάστε την περίοδο που πέθανε ο άνθρωπός σας;» Και θυμούνταν.
04:00
«Θυμάστε όλα όσα σας έλεγαν τότε οι άνθρωποι;»
04:02
«Ω, βέβαια».
04:03
«Και ποια απεχθανόσασταν πιο πολύ;»
04:05
Έλαβα πολλά σχόλια, πολλές απαντήσεις, οι άνθρωποι λένε πολλά, αλλά κάποια απάντηση ξεχώρισε γρήγορα. «Προχώρα».
04:15
Από το 2014, ξαναπαντρεύτηκα έναν πολύ όμορφο άνδρα που ονομάζεται Μάθιου, έχουμε τέσσερα παιδιά στη μικτή μας οικογένεια, μένουμε στα προάστια της Μινεάπολις, στη Μινεσότα της Αμερικής. Έχουμε ένα σκύλο διασώστη.
04:29
(Γέλια)
04:31
Οδηγώ ένα μινιβάν, ένα από αυτά που ανοίγουν οι πόρτες αυτόματα.
04:35
(Γέλια)
04:36
Και με οιονδήποτε τρόπο το δω, η ζωή μου είναι καλή. Ποτέ δεν έχω χρησιμοποιήσει τη λέξη «οιονδήποτε».
04:42
(Γέλια)
04:48
Δεν ξέρω από πού μου ήλθε.
04:49
(Γέλια)
04:51
Σπανίως θα ακούσετε να χρησιμοποιείται. Θα μπορούσε όμως να ειπωθεί κι έτσι, αν και η καθαρεύουσα είναι κάπως…
04:58
(Γέλια)
04:59
Εντυπωσιάζομαι με όποιον μπορεί να τη χρησιμοποιήσει εύστοχα, μπράβο!
05:04
(Γέλια)
05:06
Αλλά με οιονδήποτε τρόπο…
05:08
(Γέλια)
05:09
Όπως και να το δει κανείς, η ζωή μου είναι καλή, αλλά δεν έχω «προχωρήσει». Δεν έχω προχωρήσει, και μισώ αυτή τη φράση τόσο πολύ, και κατανοώ γιατί κι άλλοι τη μισούν. Γιατί αυτό που υπονοεί είναι ότι η ζωή, ο θάνατος, και η αγάπη του Άαρον είναι απλώς στιγμές που μπορώ να αφήσω πίσω μου – και ότι ίσως θα έπρεπε να το κάνω. Αλλά όταν μιλάω για τον Άαρον, πολύ εύκολα χρησιμοποιώ τον ενεστώτα, και πάντα θεωρούσα ότι αυτό με έκανε παράξενη. Και μετά πρόσεξα ότι όλοι κάνουν το ίδιο. Και αυτό συμβαίνει όχι επειδή είμαστε σε άρνηση ή γιατί ξεχνιόμαστε, αλλά επειδή οι άνθρωποι που αγαπάμε, που χάσαμε, είναι τόσο παρόντες για εμάς. Λοιπόν, όταν λέω, «Ο Άαρον είναι…» Είναι επειδή ο Άαρον ακόμα είναι. Και δεν είναι με τον τρόπο που ήταν πριν, που ήταν πολύ καλύτερος, δεν είναι ούτε όπως οι θρησκόληπτοι άνθρωποι μου λένε πως θα έπρεπε να είναι. Είναι ότι απλά είναι ανεξίτηλος, και έτσι είναι πάντα παρών για μένα.
06:12
Εδώ, είναι παρών στη δουλειά που κάνω, στο παιδί που κάναμε μαζί, και στα άλλα τρία παιδιά μου που μεγαλώνω, που ποτέ δεν τον συνάντησαν, που δεν έχουν το δικό του DNA, αλλά που βρίσκονται στη ζωή μου επειδή είχα τον Άαρον, και επειδή έχασα τον Άαρον. Είναι παρών στον γάμο μου με τον Μάθιου, γιατί η ζωή, η αγάπη και ο θάνατος του Άαρον με έκανε τον άνθρωπο που ο Μάθιου ήθελε να παντρευτεί. Έτσι λοιπόν δεν ξεπέρασα τον Άαρον, προχώρησα μπροστά μαζί του.
06:48
(Χειροκρότημα)
06:54
Διασκορπίσαμε τις στάχτες του Άαρον στον αγαπημένο του ποταμό στη Μινεσότα, και όταν άδειασε η σακούλα -γιατί όταν σε αποτεφρώνουν, χωράς σε μια πλαστική σακούλα- υπήρχαν ακόμα στάχτες στα δάχτυλά μου. Θα μπορούσα απλά να ξεπλύνω τα χέρια μου στο νερό του ποταμού, αλλά αντίθετα, έγλυψα τα δάχτυλά μου μέχρι να καθαρίσουν, γιατί φοβόμουν τόσο πολύ να χάσω ακόμα πιο πολλά από όσα ήδη είχα χάσει, και ήμουν τόσο απεγνωσμένη να βεβαιωθώ ότι θα’ταν για πάντα ένα κομμάτι δικό μου. Φυσικά και θα ήταν.
07:26
Γιατί τρία χρόνια τον έβλεπες να γεμίζει τον εαυτό του με δηλητήριο απλώς για να μείνει ζωντανός λίγο ακόμα μαζί σου, και αυτό σου μένει για πάντα. Όταν τον βλέπεις να σβήνει, από το υγιές άτομο που ήταν τη νύχτα που συναντηθήκατε στο τίποτα, αυτό μένει μαζί σου. Όταν βλέπεις τον γιο σου, ούτε δύο χρονών τότε, να πηγαίνει στο κρεβάτι του πατέρα του τη τελευταία ημέρα του σα να ήξερε τι πρόκειται να συμβεί σε λίγες ώρες και να λέει, «Σε αγαπώ. Όλα τελείωσαν. Γεια σου, γεια». Αυτό μένει μαζί σου. Όπως όταν τελικά ερωτεύεσαι, όταν πραγματικά ερωτεύεσαι κάποιον που σε καταλαβαίνει πραγματικά, και νιώθεις ότι, «Ω,Θεέ μου, έκανα λάθος όλα αυτά τα χρόνια. Η αγάπη δεν είναι ένας διαγωνισμός ή ένα ριάλιτι – είναι τόσο ήσυχη, και είναι αυτή η αόρατο νήμα ηρεμίας που συνδέει τους δύο μας ακόμα και όταν όλα είναι χάος γύρω, όταν τα πράγματα καταρρέουν, ακόμη κι όταν έχει πια φύγει». Αυτό μένει μαζί σου. Είχαμε την εξής συνήθεια – επειδή τα χέρια μου είναι πάντα παγωμένα και εκείνος ζεστός, έχωνα τα παγωμένα χέρια μου μέσα από το πουκάμισό του, και τα πίεζα στο στήθος του.
08:40
(Γέλια)
08:42
Και το μισούσε τόσο πολύ,
08:45
(Γέλια)
08:46
αλλά με αγαπούσε, και αφού πέθανε, ξάπλωσα στο κρεβάτι με τον Άαρον, και έβαλα τα χέρια μου από κάτω του, και ένιωσα τη ζεστασιά του. Και δεν μπορώ ούτε να σας πω αν τα χέρια μου ήταν κρύα, αλλά αυτό που μπορώ να σας πω είναι ότι ήξερα ότι ήταν η τελευταία φορά που θα το έκανα. Κι αυτή η ανάμνηση πάντα θα είναι θλιβερή. Αυτή η ανάμνηση πάντα θα πονάει. Ακόμα και όταν θα είμαι 600 ετών και θα είμαι ένα ολόγραμμα.
09:20
(Γέλια)
09:23
Όπως η ανάμνηση της πρώτης μας συνάντησης πάντα θα με κάνει να γελάω. Η θλίψη δεν συμβαίνει σε ένα κενό, συμβαίνει παράλληλα και αναμεμιγμένη με πολλά άλλα συναισθήματα.
09:41
Λοιπόν, συνάντησα τον Μάθιου, τον τρέχοντα σύζυγό μου – δεν του αρέσει καθόλου αυτός ο τίτλος,
09:47
(Γέλια)
09:52
αλλά είναι τόσο ακριβής.
09:53
(Γέλια)
09:57
Συνάντησα τον Μάθιου, και… άκουγες ένα αναστεναγμό ανακούφισης σε όσους με αγαπούν, σαν να έλεγαν, «Τελείωσε! Τα κατάφερε. Τέλος καλό, μπορούμε να πάμε σπίτι μας. Και βοηθήσαμε». Και αυτή η αφήγηση είναι τόσο ελκυστική ακόμα και σε εμένα, και σκέφτηκα πως ίσως είχα φτάσει σε αυτό αλλά δεν ήταν έτσι. Ξεκίνησε ένα ακόμα κεφάλαιο. Είναι ένα πολύ καλό κεφάλαιο -σε αγαπώ, γλύκα μου- είναι ένα τόσο καλό κεφάλαιο. Αλλά ειδικά στην αρχή, ήταν σαν ένα παράλληλο σύμπαν, ή σαν ένα από τα παλιά βιβλία του ’80 «διαλέξτε την περιπέτειά σας» όπου υπήρχαν δύο παράλληλες πλοκές. Άνοιξα την καρδιά μου στο Μάθιου και ο εγκέφαλός μου έλεγε, «Θα ήθελες να σκεφτείς τον Άαρον; Το παρελθόν, το παρόν, το μέλλον; Απλά ζήσε το,» και το έκανα. Και ξαφνικά, αυτές οι δύο πλοκές ξετυλίγονταν παράλληλα, και το ότι ερωτεύτηκα τον Μάθιου με βοήθησε να καταλάβω το τεράστιο μέγεθος των όσων έχασα όταν ο Άαρον πέθανε. Και το ίδιο σημαντικά, με βοήθησε να καταλάβω ότι η αγάπη μου για τον Άαρον και η θλίψη μου για τον Άαρον, και η αγάπη μου για τον Μάθιου, δεν είναι αντίθετες δυνάμεις. Είναι κλωστές από το ίδιο νήμα. Είναι από το ίδιο υλικό.
11:21
Είμαι… πώς θα το έλεγαν οι γονείς μου; Δεν είμαι ξεχωριστή.
11:27
(Γέλια)
11:28
Είχαν τέσσερα παιδιά και ήταν… ειλικρινά.
11:30
(Γέλια)
11:32
Αλλά, δεν είμαι, δεν είμαι ξεχωριστή. Το γνωρίζω αυτό, πλήρως, και πως όλο το 24ωρο, κάθε ημέρα, σε όλο τον κόσμο, φρικτά πράγματα συμβαίνουν. Συνεχώς. Όπως είπα, είμαι διασκεδαστική. Αλλά φρικτά πράγματα συμβαίνουν, οι άνθρωποι βιώνουν βαθιά τραυματικές και καθοριστικές απώλειες κάθε ημέρα. Και ως μέρος της δουλειάς μου, στο περίεργο podcast που έχω, μιλάω ενίοτε με τον κόσμο σχετικά με το χειρότερο πράγμα που τους έχει ποτέ συμβεί. Και κάποιες φορές, είναι η απώλεια κάποιου που αγαπούσαν, άλλες φορές ημέρες πριν ή εβδομάδες, άλλοτε χρόνια, ή ακόμα και δεκαετίες. Και όλοι αυτοί οι άνθρωποι που τους παίρνω συνέντευξη, δεν περιόρισαν τον εαυτό τους γύρω από την απώλεια, ούτε την έκαναν το κέντρο της ζωής τους. Έχουν επιβιώσει, ο κόσμος τους συνέχισε να γυρίζει. Αλλά μιλάνε σε μένα, σε μια εντελώς άγνωστη, για το αγαπημένο τους πρόσωπο που πέθανε, γιατί αυτές είναι οι εμπειρίες που μας σημαδεύουν και μας διαμορφώνουν όπως το ίδιο κάνουν και οι ευτυχισμένες. Και το ίδιο μόνιμα. Πολύ αργότερα αφού λάβεις την τελευταία συλλυπητήρια κάρτα ή το τελευταίο ζεστό γεύμα. Δεν κοιτάζουμε τους ανθρώπους γύρω μας που βιώνουν τις χαρές και θαύματα της ζωής και τους λέμε «προχωρήστε», σωστά; Δεν στέλνουμε μια κάρτα, «Συγχαρητήρια για το πανέμορφο μωρό σας,» και πέντε χρόνια αργότερα σκεφτόμαστε, «Κι άλλο πάρτι γενεθλίων; Ξεπεράστε το».
12:59
(Γέλια)
13:00
Ναι, το καταλάβαμε, είναι πέντε ετών.
13:02
(Γέλια)
13:03
Ουάου.
13:04
(Γέλια)
13:07
Αλλά το πένθος είναι ένα από τα πράγματα όπως, όταν ερωτεύεσαι ή αποκτάς ένα μωρό ή όταν βλέπεις το «The Wire» στο HBO όπου δεν καταλαβαίνεις τι γίνεται, μέχρι να καταλάβεις, μέχρι να το κάνεις. Και όταν το κάνεις, είτε πρόκειται για τον δικό σου έρωτα ή για το μωρό σου, όταν πρόκειται για τη δική σου θλίψη και είσαι στην πρώτη σειρά στην κηδεία, τότε το καταλαβαίνεις. Καταλαβαίνεις ότι αυτό που βιώνεις δεν είναι μια στιγμή στο χρόνο, δεν είναι μια πληγή που θα κλείσει, αλλά σε έχει αγγίξει κάτι χρόνιο. Κάτι που δεν θεραπεύεται. Δεν είναι θανάσιμη, αλλά κάποιες φορές έτσι νιώθουμε τη θλίψη. Και αν δεν μπορούμε να το αποτρέψουμε από το να συμβεί σε κάποιον, τι μπορούμε να κάνουμε;
13:54
Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε από το να προσπαθούμε να υπενθυμίσουμε στον άλλον ότι κάποια πράγματα δεν διορθώνονται, και πως όλες οι πληγές δεν κλείνουν; Χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλο για να θυμόμαστε, να βοηθάμε ο ένας τον άλλο να θυμάται ότι η θλίψη είναι αυτό το πολυδιάστατο συναίσθημα. Θα είσαι θλιμμένος, αλλά και χαρούμενος. Θα πενθείς, αλλά θα μπορείς να αγαπήσεις, την ίδια χρονιά ή εβδομάδα, στην ίδια αναπνοή. Πρέπει να θυμόμαστε ότι κάποιος που πενθεί θα γελάσει και θα χαμογελάσει ξανά. και αν είναι τυχεροί, θα ξαναβρούνε και την αγάπη. Αλλά ναι, σίγουρα, θα προχωρήσουν. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα το έχουν ξεπεράσει.
14:43
Σας ευχαριστώ.
14:44
(Χειροκρότημα)
Photo: Author/Depositphotos
