Όπως είναι γνωστό στον περισσότερο κόσμο, όταν γίνεται λόγος σχετικά με το φαινόμενο του «Ναρκισσισμού», ορολογία που εισηγήθηκε ο S. Freud στις αρχές του 20ου αιώνα, αφορά κατά κύριο λόγο σε αυτήν την έντονη αίσθηση μεγαλείου και σπουδαιότητας, επιφανειακά τουλάχιστον, που διακατέχει ορισμένους ανθρώπους για τον ίδιο τους τον εαυτό. Η περίφημη ιστορία του Νάρκισσου από την ελληνική μυθολογία, άλλωστε, καταμαρτυρά αυτό ακριβώς: την τάση δηλαδή του ανθρώπου προς τον αυτοερωτισμό και τον αυτοθαυμασμό.
Κάνοντας μια συνοπτική αλλά γενική παράθεση των πλέον συνηθισμένων χαρακτηριστικών της ναρκισσιστικής προσωπικότητας, πρέπει να αναφερθούν ως τέτοια τα παρακάτω: α) εμφάνιση υπεροπτικής – αλαζονικής συμπεριφοράς, β) απουσία ενσυναίσθησης, γ) έντονη αίσθηση σπουδαιότητας, δ) διάθεση επίδειξης ατομικών χαρακτηριστικών με κάθε ευκαιρία, ε) αδυναμία αναγνώρισης και παραδοχής σφαλμάτων, ζ) φαντασιώσεις επιτυχίας, η) έντονη ανάγκη επιβεβαίωσης και θαυμασμού από το κοντινό περιβάλλον και θ) τάση προς εκμετάλλευση των ανθρώπων γύρω του με σκοπό την ατομική επιτυχία.
Advertisment
Τα παραπάνω που αναφέρθηκαν σύντομα είναι τα πιο συνηθισμένα χαρακτηριστικά που αναγνωρίζονται στην περίπτωση ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας. Αξίζει να αναφερθεί εδώ, ωστόσο, ότι ο ναρκισσισμός ως μέρος της ψυχολογικής ανάπτυξης δεν παρουσιάζεται κατ’ ανάγκην ως παθολογικό γεγονός. Απεναντίας, γίνεται να εμφανιστεί ως σημαντικό μέρος της ψυχοσύνθεσης ενός ατόμου στη συγκρότηση αλλά και τη σταθεροποίηση της αίσθησης του για τον εαυτό του. Βάσει αυτών, είναι δυνατόν να συναντήσει κανείς αρκετούς και διαφορετικούς τύπους ναρκισσιστή στην καθημερινότητά του.
Πριν γίνει αναφορά σε συγκεκριμένους τύπους ναρκισσιστικής προσωπικότητας, αξίζει να υπογραμμιστεί ότι η κληρονομικότητα, η συναναστροφή με ναρκισσιστικούς τύπους συμπεριφοράς, η έλλειψη ενσυναίσθησης, η συναισθηματική κακοποίηση, η συναισθηματική παραμέληση από τους γονείς καθώς και η επιβράβευση των γονιών προς το παιδί, όταν αυτή εστιάζει μόνο στην εξωτερική εμφάνιση και τις επιδόσεις, αποτελούν δυνητικά αιτίες ανάπτυξης ναρκισσιστικής προσωπικότητας στην ενήλικη ζωή.
Κατά γενική ομολογία, οι συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν έναν ναρκισσιστή άνθρωπο συνήθως είναι αρκετά τοξικές, αρνητικές και γενικώς προβληματικές για τους γύρω του, τόσο για την ψυχική υγεία τους όσο και για τη σωματική. Για παράδειγμα, όταν γίνεται λόγος για «συμπεριφορές», αυτές αφορούν συγκεκριμένα σε συστηματική αγνόηση κανόνων, χειριστική αντιμετώπιση στους κοντινούς τους ανθρώπους, να «κλέψουν», να απατήσουν και να αδιαφορήσουν παντελώς για τις επιθυμίες και τις ανάγκες των άλλων, ενώ σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζουν έντονη έλλειψη συναισθηματικής αυτογνωσίας για τον εαυτό τους.
Advertisment
Πιο αναλυτικά, όσον αφορά τους βασικούς τρείς (3) τύπους ναρκισσιστών, πρωταρχικά είναι ο εμφανής ναρκισσιστής. Στην πρώτη αυτή περίπτωση ο άνθρωπος αυτός χαρακτηρίζεται από επιδειξιμανία, έντονη υπερηφάνεια και μεγαλοστομία, ενώ από τις τρείς περιπτώσεις αυτή μπορεί να εντοπιστεί και να αναγνωριστεί πιο εύκολα. Συνήθως έχουν την πεποίθηση ότι με ό,τι κι αν ασχοληθούν είναι πάντα οι καλύτεροι και η αίσθηση που τους διακατέχει για τον εαυτό τους τις περισσότερες φορές δεν είναι καν ρεαλιστική.
Η βασική διάθεση επίδειξης που τους χαρακτηρίζει εντοπίζεται σε επιφανειακά ζητήματα, όπως ο πλούτος, η ομορφιά και η ενδυμασία, καθώς επίσης και σε θέματα επαγγέλματος, εξουσίας και γενικότερα υπεροχής σε όλους τους τομείς. Έχουν την ανάγκη να εντυπωσιάσουν ακόμα και μέσα από το αυτοκίνητο που οδηγούν ή με τις διακοπές που κάνουν. Η συνεχής αυτή τάση για επιβεβαίωση συνεπάγεται πως στην περίπτωση που δε τη λάβουν δημιουργούνται μέσα τους αρνητικά συναισθήματα, όπως απογοήτευση, θλίψη ή ακόμα και θυμός.
Από την άλλη πλευρά, οι εμφανείς ναρκισσιστές συνήθως είναι εξωστρεφείς, παρορμητικοί. κοινωνικοί, διασκεδαστικοί στις παρέες τους αν και θέλουν να μονοπωλούν το ενδιαφέρον, εργατικοί με ζήλο και άρα επιτυχημένοι στον κλάδο τους, κυριαρχικοί, εγωκεντρικοί και με λόγο που κερδίζει τις εντυπώσεις. Κατά βάθος είναι άτομα με έντονη ανασφάλεια και εξαιτίας αυτού θίγονται εύκολα και συχνά παρεξηγούνται, ακόμα και αν δεν το δείξουν. Επιπλέον, συχνά στις σχέσεις τους παρουσιάζουν έντονα την έλλειψη ενσυναίσθησης, με αποτέλεσμα να συμπεριφέρονται πολύ ψυχρά απέναντι στα ζητήματα που απασχολούν τους άλλους, ενώ συγχρόνως επιδεικνύουν πλήρη αδιαφορία.
Στην περίπτωση που κατηγορηθούν για τέτοιες συμπεριφορές δεν διστάζουν να υποκριθούν διάφορα προβλήματα, ενώ στην πραγματικότητα το μόνο πρόβλημα είναι που η συζήτηση δεν περιστρέφεται γύρω από αυτούς. Ενδιαφέρονται να κερδίσουν τις εντυπώσεις και μόλις το πετύχουν μπορούν άμεσα να αδιαφορήσουν για τα ίδια πρόσωπα.
Εν συνεχεία, στη δεύτερη περίπτωση βρίσκεται κρυφός ναρκισσιστής. Σε αυτόν τον τύπο ανθρώπου συνήθως εντοπίζονται εσωστρεφείς και κλειστοί χαρακτήρες, ντροπαλοί, νηφάλιοι χωρίς την επιθυμία να βρεθούν στο κέντρο της προσοχής. Με μια πρώτη ματιά παρουσιάζουν το προφίλ ενός απόμακρου ανθρώπου, ανασφαλή και προσγειωμένου, ενώ στην πραγματικότητα είναι εξαιρετικά χειριστικοί άνθρωποι και συναισθηματικά ψυχροί.
Σε αντίθεση με την πρώτη περίπτωση, οι κρυφοί ναρκισσιστές δεν εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους ευθέως, και μέσω παράπλευρων συμπεριφορών στέλνουν το μήνυμα της συναισθηματικής τους κατάστασης, δηλαδή του θυμού ή της στεναχώριας, όπως για παράδειγμα με το να είναι απόμακροι με ένα οικείο τους πρόσωπο. Με τον τρόπο αυτό τιμωρούν συγχρόνως και το πρόσωπο που τους ενόχλησε.
Η συγκεκριμένη περίπτωση ναρκισσιστή συνήθως έχει βιώσει στο οικογενειακό του περιβάλλον συμπεριφορές από τύπο ναρκισσιστή της 1ης ή της 3ης περίπτωση, με αποτέλεσμα να απεχθάνεται τις ακραίες εκδηλώσεις αυτών, για αυτό και χρησιμοποιεί άλλες μεθόδους, αρνούμενος την πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, αντί να προσπαθούν άμεσα να είναι αυτοί επιτυχημένοι τείνουν να κάνουν παρέα με ανθρώπους που έχουν κύρος ή να ταυτίζονται με ιδέες, ώστε να αντλούν ασφάλεια και επιβεβαίωση μέσω αυτών.
Ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό, ακόμα, του τύπου αυτού, είναι η συνεχής αίσθηση του θύματος που τους χαρακτηρίζει. Αισθάνονται ότι όλοι θέλουν το κακό του και είναι καχύποπτος με όλο τον κόσμο που συναναστρέφεται, ενώ δεν διστάζουν να παρουσιάζουν μια ιστορία τέτοιου περιεχομένου, ώστε να εξασφαλίσουν τον οίκτο κάποιων ανθρώπων, ενώ μέσα τους γεννιούνται εύκολα συναισθήματα φθόνου και κακίας για την επιτυχία των άλλων, μολονότι οι ίδιοι δεν προσπάθησαν για την επιτυχία σε κάποιον τομέα της ζωής τους, απεναντίας την περίμεναν «ουρανοκατέβατη».
Τέλος, η τρίτη και τελευταία περίπτωση είναι εκείνη του τοξικού ναρκισσιστή. Σε αυτόν τον τύπο παρατηρούνται τα πιο ακραία χαρακτηριστικά. Με βάση την εξ ολοκλήρου έλλειψη ενσυναίσθησης που τους διακρίνει δεν έχουν ενδοιασμούς στο να προβούν σε πραγματικά ανήθικες και παράνομες πράξεις, ενώ δεν αισθάνονται ενοχές ποτέ. Χαρακτηρίζονται για μια εν γένει σκληρότητα και επιθετικότητα απέναντι σε άλλους ανθρώπους και παράλληλα συχνά παρουσιάζουν διάφορα ψυχοπαθητικά και σαδιστικά στοιχεία στον χαρακτήρα τους.
Έτσι, σε αντίθεση με τους δυο παραπάνω τύπους, ο τοξικό ή κακοήθης ναρκισσιστής όχι μόνο δεν ενδιαφέρεται για τον πόνο που μπορεί να προκαλέσει σε άλλους, απεναντίας συχνά τον απολαμβάνει κιόλας. Τόσο τις ερωτικές όσο και στις φιλικές σχέσεις τους η υποτίμηση και οι προσβολές είναι μέρος της καθημερινότητας. Δεν έχουν στόχο απλώς να κυριαρχούν απέναντι στους άλλους, αλλά και να τους υποβιβάζουν λεκτικά και πρακτικά, αν περνάει από το χέρι τους. Ακόμα, η τοξική επίδραση που ασκούν στους γύρω τους είναι άμεση και φανερή, καθώς οι κοντινοί τους άνθρωποι υποβάλλονται σε συναισθηματική και σωματική κακοποίηση με καταστροφικές συνέπειες για τον εαυτό τους και την ψυχική τους υγεία. Κατά βάθος θεωρούν ότι ο κόσμος τους ανήκει.
Εν κατακλείδι, είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι ένα βασικό στοιχείο που ξεχωρίζει έναν πραγματικό ναρκισσιστή από κάποιον που φέρει ορισμένα επιμέρους χαρακτηριστικά, είναι ότι η πραγματικά ναρκισσιστική προσωπικότητα δεν έχει καμία διάθεση για ενδοσκόπηση και αυτοβελτίωση. Πιστεύει ότι τα χαρακτηριστικά του είναι μια χαρά και δεν επιθυμεί να τα αλλάξει, πολλώ δε μάλλον να εμπιστευτεί έναν άλλον άνθρωπο και να ανοιχτεί πραγματικά και αληθινά.
Σύμφωνα με αυτά είναι, λοιπόν, εξαιρετικά δύσκολο να αναζητήσει και βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι είτε έχουμε φιλική, συγγενική ή ερωτική σχέση με έναν ναρκισσιστή, δεν μπορούμε να ‘παίξουμε’ το ρόλο του θεραπευτή. Ένα τέτοιο εγχείρημα εγκυμονεί κίνδυνους για την ψυχική μας υγεία και τη συναισθηματική μας ακεραιότητα. Το καλύτερο που έχει κάποιος να κάνει είναι σε πρώτη φάση να προφυλάξει τον εαυτό του από την έκθεση σε τέτοιες συμπεριφορές.
Ωστόσο, ακόμα και αν ο άνθρωπος με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας αποφασίσει να δουλέψει με τον εαυτό του και συγχρόνως με τη βοήθεια ειδικού, πρέπει να έχουμε υπόψιν ότι χρειάζεται αρκετός χρόνος και συνεχής ενασχόληση, ώστε να αποδώσει καρπούς η όλη διαδικασία.
- Τι είναι η αναβλητικότητα και πως να τη διαχειριστείς; - 29 Αυγούστου 2022
- Η φοβία της δέσμευσης: Βήματα προς την κατανόησή της - 24 Μαΐου 2022
- Πένθος και παιδική ηλικία: Απώλεια και διαχείριση του παιδιού - 8 Δεκεμβρίου 2021
