Η μαθημένη αβοηθησία, με λίγα λόγια, συμβαίνει όταν παραιτούμαστε της διαφυγής από μια κακή ή ανεπιθύμητη κατάσταση, παρόλο που αυτή είναι πραγματικά δυνατή. Σύμφωνα με τη θεωρία για την μαθημένη αβοηθησία, αν αναγκάζεστε επανειλημμένα να υπομείνετε επώδυνα ή στρεσογόνα ερεθίσματα χωρίς την ευκαιρία να ξεφύγετε, τελικά μαθαίνετε ότι οι ενέργειές σας δεν μπορούν να αποτρέψουν τα αρνητικά αποτελέσματα.
Στη συνέχεια, όταν αντιμετωπίζετε παρόμοια στρεσογόνα ερεθίσματα στο μέλλον, πιστεύετε ότι είστε αβοήθητοι και σε αυτές τις νέες συνθήκες. Αντί να αναζητάτε τρόπους για να αποτρέψετε ή να σταματήσετε τον πόνο και την αγωνία, μπορεί να ξοδεύετε την ενέργειά σας προσπαθώντας να υπομείνετε ή να μην κάνετε τίποτα απολύτως.
Advertisment
Η πραγματικότητα μπορεί βέβαια να είναι λίγο πιο διαφοροποιημένη από ό,τι υποδηλώνει η αρχική θεωρία. Λίγοι άνθρωποι παραμένουν εντελώς ενεργοί ή εντελώς παθητικοί μπροστά στις δυσκολίες. Συνήθως, η αίσθηση της ενεργητικότητας κάποιου θα βρίσκεται στη μέση. Παρ’ όλα αυτά, η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο συμβαίνει η μαθημένη αβοηθησία και η εξοικείωση με τα σημάδια μπορεί να σας βοηθήσει να αναγνωρίσετε αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς στη δική σας ζωή.
Πώς να αναγνωρίζουμε τη μαθημένη αβοηθησία
Αν ένα κακό αποτέλεσμα φαίνεται αναπόφευκτο, το να μην κάνουμε τίποτα μπορεί να φαίνεται ότι είναι ασφαλέστερη επιλογή από το να αγωνιστούμε. Ας πούμε, για παράδειγμα, ότι μια αρκούδα γκρίζλι σας στριμώχνει στη γωνία κατά τη διάρκεια μιας εκδρομής για κάμπινγκ. Η περιοχή είναι απομακρυσμένη, οπότε δεν μπορείτε να καλέσετε κανέναν για βοήθεια. Γνωρίζετε επίσης ότι το να προσπαθήσετε να παλέψετε με την αρκούδα πιθανότατα θα την κάνει να θυμώσει περισσότερο.
Το να ξαπλώσουμε και να κάνουμε τους νεκρούς είναι, στην πραγματικότητα, το πιο χρήσιμο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε αν συναντήσουμε μια αρκούδα στην άγρια φύση. Το να μείνουμε ξαπλωμένοι μπορεί να δυσκολέψει την αρκούδα στο να μας πετάξει, γεγονός που μειώνει τον κίνδυνο πιθανών τραυματισμών. Μας βοηθά επίσης να διατηρήσουμε την ενέργεια και την αντοχή μας, ώστε να μπορέσουμε να αναζητήσουμε έναν δασοφύλακα και να λάβουμε ιατρική φροντίδα, αν χρειαστεί, μόλις η αρκούδα φύγει.
Advertisment
Κατά τη διάρκεια αυτής της αρχικής επίθεσης γκρίζας αρκούδας, μπορεί, στην πραγματικότητα, να είστε αρκετά αβοήθητοι. Αν όμως συναντήσετε έναν θυμωμένο σκύλο μια εβδομάδα αργότερα, πιθανόν να έχετε και άλλες επιλογές εκτός από το να παριστάνετε τον νεκρό. Ωστόσο, ίσως, λόγω της εμπειρίας σας με την αρκούδα, να πιστεύετε ότι δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα άλλο από το να υπομείνετε ένα δάγκωμα σκύλου.
Η μαθημένη αβοηθησία μπορεί να εμφανιστεί και σε πιο καθημερινά πλαίσια. Ας πούμε ότι καταβάλλετε όλη σας την προσπάθεια για να διαβάσετε για την τελική εξέταση της γεωμετρίας στο τέλος του τριμήνου. Νομίζετε ότι γνωρίζετε την ύλη και τελειώνετε το τεστ με ένα αρκετά καλό συναίσθημα. Αλλά όταν παίρνετε πίσω τον βαθμό σας, συνειδητοποιείτε με απογοήτευση ότι καταφέρατε μόνο ένα Γ μετά από τόση δουλειά. Στο τέλος του επόμενου τριμήνου, δεν μπαίνετε καν στον κόπο να διαβάσετε. Γιατί να το κάνετε, αφού δεν είχε καμία απολύτως διαφορά;
Πώς μπορείτε λοιπόν να ξέρετε αν επιδεικνύετε μαθημένη αβοηθησία ή αν αντιμετωπίζετε μια πραγματικά αδύνατη κατάσταση; Μπορεί να σας βοηθήσει να εξετάσετε πώς αισθάνεστε για την ικανότητά σας να ελέγχετε τη ζωή σας γενικά. Για αρχή, σκεφτείτε αν ταυτίζεστε με κάποιες από αυτές τις δηλώσεις:
– Αποφεύγετε να θέτετε τον εαυτό σας σε καταστάσεις που δεν έχουν εγγυημένη έκβαση.
– Όταν αποδίδετε άσχημα, υποψιάζεστε ότι αυτό οφείλεται στο ότι δεν είχατε ποτέ την ικανότητα να αποδώσετε καλά εξ αρχής.
– Όταν δεν πετυχαίνετε σε μια εργασία, αποφεύγετε να επιχειρήσετε παρόμοιες εργασίες επειδή πιστεύετε ότι θα αποτύχετε και σε αυτές.
– Όσο σκληρά κι αν προσπαθείτε, τα πράγματα δεν φαίνεται να πηγαίνουν ποτέ όπως τα θέλετε.
– Ενώ μπορεί να μην είστε αβοήθητοι στην πραγματικότητα, μπορεί να πιστεύετε πραγματικά ότι δεν έχετε καμία επιρροή σε ό,τι συμβαίνει. Αυτή η νοοτροπία μπορεί να σας δυσκολεύει να βρείτε λύσεις στα προβλήματά σας.
Πώς να την αντιμετωπίσουμε
Αν θέλετε να αισθάνεστε ότι έχετε περισσότερο τον έλεγχο της ζωής σας και να γίνετε πιο προνοητικοί, μπορείτε οπωσδήποτε να λάβετε μέτρα για να το πετύχετε. Αυτές οι στρατηγικές προσφέρουν ένα μέρος για να ξεκινήσετε.
Γνωστική εκτόνωση
Σε μια κρίση, ο φόβος και η απελπισία μπορεί να γίνουν συντριπτικά. Σε μια προσπάθεια να ανακτήσουμε την ελπίδα, μπορεί να έχουμε το ένστικτο να ξορκίσουμε τις αμφιβολίες μας. Αντί για «Δεν μπορώ να το κάνω αυτό», μπορεί να πούμε: «Είμαι ανίκητος».
Αλλά η αποφυγή ανεπιθύμητων ή αρνητικών συναισθημάτων δεν τα κάνει να εξαφανιστούν. Κατά βάθος, ξέρουμε ότι δεν είστε ανίκητοι. Η αποτυχία σπάνια είναι εγγυημένη, αλλά ούτε και η επιτυχία.
Οι έρευνες δείχνουν ότι είναι γενικά πιο αποτελεσματικό να «εκτονώνετε» τις σκέψεις σας αντιμετωπίζοντάς τες κατά μέτωπο αντί να προσποιείστε ότι οι αμφιβολίες σας δεν υπάρχουν. Θα μπορούσατε, για παράδειγμα, να πείτε στον εαυτό σας πράγματα όπως: «Το δεν μπορώ να το κάνω είναι μια σκέψη, τίποτα περισσότερο», «Επειδή σκέφτομαι κάτι, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι αλήθεια»., «Αυτές οι σκέψεις είναι ενοχλητικές, αλλά δεν με ελέγχουν».
Προσανατολισμός στην απόκτηση γνώσεων
Ένας άλλος τρόπος για να ξεπεράσουμε τη μαθημένη αβοηθησία είναι να μετατοπίσουμε τις σκέψεις μας προς έναν προσανατολισμό κυριαρχίας. Αυτό σημαίνει να αποδέχεστε τα λάθη σας ως μέρος μιας μαθησιακής διαδικασίας και όχι ως αντανάκλαση των δυνατοτήτων σας. Για παράδειγμα, ας πούμε ότι χάνετε έναν αγώνα. Η απογοήτευση που νιώθετε μπορεί να σας καταβάλει σε σημείο που δεν αντέχετε να το ξαναζήσετε. Μπορεί να καταλήξετε στο συμπέρασμα ότι είστε κακοί στο τάδε άθλημα, ότι η εξάσκηση είναι χάσιμο χρόνου.
Αλλά αφού ηρεμήσετε, ίσως να επωφεληθείτε από την επανεξέταση του αγώνα σας. Γιατί χάσατε; Ήταν αργή η κίνηση των ποδιών σας; Μήπως οι γροθιές σου δεν βρήκαν στόχο; Μόλις καταλάβετε πού υστερούσε η απόδοσή σας, μπορείτε να εστιάσετε την προπόνησή σας στην ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων. Αν δεν είχατε χάσει, δεν θα γνωρίζατε ότι αυτές οι δεξιότητες χρειάζονται βελτίωση. Με την προπόνηση μπορείτε να γίνετε καλύτεροι.
Εξωτερική στήριξη
Αν αισθάνεστε ότι δεν μπορείτε να λύσετε ένα πρόβλημα μόνοι σας, δεν είναι ντροπή να ζητήσετε βοήθεια. Άλλοι άνθρωποι μπορεί να εντοπίσουν ευκαιρίες που έχετε χάσει. Οι φίλοι και τα αγαπημένα πρόσωπα μπορούν επίσης να προσφέρουν πιο άμεση υποστήριξη, δουλεύοντας μαζί σας για να πετύχετε αυτό που δεν μπορούσατε να κάνετε μόνοι σας.
Να θυμάστε ότι η αναζήτηση και η αποδοχή στήριξης δεν υποδηλώνει αδυναμία. Αντίθετα, δείχνει γνώση των δικών σας ορίων, και αυτό δεν είναι ποτέ κακό. Ενώ τα αγαπημένα πρόσωπα μπορούν να προσφέρουν παρηγοριά και ενθάρρυνση, η επαγγελματική υποστήριξη μπορεί πάντα να έχει όφελος όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση της μαθημένης αβοηθησίας.
Ένας θεραπευτής μπορεί να προσφέρει περισσότερη καθοδήγηση για τον εντοπισμό μοτίβων σκέψης και συμπεριφοράς που σας κρατούν πίσω και να σας βοηθήσει να εξερευνήσετε πιο χρήσιμες στρατηγικές για την επίλυση προβλημάτων στη ζωή σας. Η λήψη στήριξης μπορεί να είναι ακόμη πιο ουσιαστική όταν:
– αυτή η νοοτροπία προέρχεται από επώδυνες ή τραυματικές εμπειρίες στο παρελθόν
– εμφανίζετε συμπτώματα ψυχολογικών δυσκολιών, όπως κατάθλιψη ή άγχος
– τα συναισθήματα αδυναμίας επηρεάζουν επανειλημμένα τις προσωπικές σας σχέσεις ή τους στόχους της ζωής σας.
Πηγή:
healthline.com/health/mental-health/learned-helplessness
