Στην ψυχολογία, ο αντιδραστικός σχηματισμός αποτελεί μια άμυνα κατά την οποία το άτομο αντικαθιστά ασυνείδητα μια ανεπιθύμητη ή αγχωτική παρόρμηση με την αντίθετή της, η οποία συχνά εκφράζεται με υπερβολικό ή επιδεικτικό τρόπο.
Ένα κλασικό παράδειγμα είναι ένα νεαρό αγόρι που εκφοβίζει ένα νεαρό κορίτσι επειδή, σε υποσυνείδητο επίπεδο, τον ελκύει. Συνειδητά, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα των ρομαντικών του συναισθημάτων, οπότε εκφράζει απέχθεια προς αυτήν αντί για εκτίμηση.
Advertisment
Ποια είναι η ιστορία αυτού του αμυντικού μηχανισμού
Η έννοια των μηχανισμών άμυνας προτάθηκε αρχικά στα τέλη της δεκαετίας του 1800 από τον Σίγκμουντ Φρόιντ ως μέρος της ψυχαναλυτικής του θεωρίας. Αν και ο Φρόιντ ξεκίνησε τη συζήτηση για τους μηχανισμούς άμυνας, η κόρη του Άννα Φρόιντ προώθησε την ιδέα περαιτέρω προτείνοντας 10 σημαντικούς μηχανισμούς άμυνας στο θεμελιώδες βιβλίο της «Το Εγώ και οι μηχανισμοί άμυνας», που δημοσιεύτηκε το 1936. Ένας από αυτούς τους 10 αμυντικούς μηχανισμούς ήταν ο αντιδραστικός μηχανισμός.
Πώς να τον αναγνωρίσουμε
Ο αντιδραστικός μηχανισμός είναι ένας τρόπος για το εγώ να αμυνθεί απέναντι σε οποιεσδήποτε σκέψεις ή συναισθήματα το άτομο θεωρεί απαράδεκτα λόγω προσωπικών, οικογενειακών, κοινοτικών ή κοινωνικών προτύπων. Ενώ αυτό μπορεί να προστατεύει την αυτοεκτίμηση του ατόμου προς το παρόν, μπορεί να γίνει προβληματικό με την πάροδο του χρόνου. Καταπιέζει τον αυθεντικό εαυτό του ατόμου, γεγονός που βλάπτει την ευημερία του.
Δυστυχώς, ο αντιδραστικός μηχανισμός μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αναγνωριστεί στην καθημερινή ζωή. Κάποιος που υπερασπίζεται το εγώ του με αυτόν τον τρόπο μπορεί να είναι εξαιρετικά παθιασμένος με τις πεποιθήσεις και τις προτιμήσεις που εκφράζει εξωτερικά, ενώ οι πραγματικές του πεποιθήσεις παραμένουν θαμμένες στο υποσυνείδητο.
Advertisment
Η εκμάθηση των μηχανισμών άμυνας και η εξέταση της συμπεριφοράς σας μπορεί να σας βοηθήσει να προσδιορίσετε αν μπορεί να χρησιμοποιείτε αυτή την άμυνα για να προστατεύσετε τον εαυτό σας από ανεπιθύμητες σκέψεις ή συναισθήματα. Ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να σας καθοδηγήσει καλύτερα σε αυτή τη διαδικασία, δεδομένου ότι μπορεί να διερευνήσει μαζί σας τη συμπεριφορά σας και να σας προσφέρει μια πιο αντικειμενική οπτική γωνία.
Ορισμένα παραδείγματα αντιδραστικού μηχανισμού
Αν και ο αντιδραστικός μηχανισμός μπορεί να φαίνεται αντιφατικός, υπάρχουν πολλά σενάρια στα οποία ένα άτομο μπορεί να υποστηρίζει εξωτερικά μια άποψη ενώ ασυνείδητα αισθάνεται το ακριβώς αντίθετο:
– Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, όταν οι άνθρωποι θέλουν να διαχωριστούν ψυχολογικά από τους γονείς τους, ένας έφηβος εκφράζει περιφρόνηση για τους γονείς του για να αποφύγει να αναγνωρίσει οποιοδήποτε συναίσθημα αγάπης ή στοργής προς αυτούς.
– Η αυτοεκτίμηση ενός άνδρα απειλείται από την πιθανότητα να μην είναι αρκετά αρρενωπός, οπότε υπεραντισταθμίζει συμπεριφερόμενος επιθετικά.
– Ένας τοξικομανής τάσσεται ισχυρά κατά της κατάχρησης ουσιών και υπέρ της αποχής από αυτές.
– Τα άτομα που δεν μπορούν να αποδεχτούν συνειδητά το θυμό και τις επιθετικές τους επιθυμίες ενεργούν με ήρεμο, παθητικό τρόπο.
– Ένας νεαρός άνδρας που λαχταρά τον ρομαντισμό, αλλά δεν φαίνεται να μπορεί να βρει μια γυναίκα που θα ανταποδώσει τη στοργή του, προστατεύει τον εγωισμό του εκφράζοντας σεξιστικές και μισογυνικές πεποιθήσεις.
– Μια γυναίκα διακηρύσσει ότι εκείνη και η μητέρα της έχουν την τέλεια σχέση, ενώ στην πραγματικότητα έχουν μεταξύ τους έντονο ιστορικό διαμάχης και συγκρούσεων.
Πώς να αντιμετωπίσουμε αυτή την άμυνα
Η συνεργασία με έναν σύμβουλο ή ψυχοθεραπευτή για τον εντοπισμό της σημαίνει ότι θα πρέπει να αναγνωρίσετε σκέψεις και παρορμήσεις που πιθανόν να σας φαίνονται δυσάρεστες. Ο σκοπός είναι να διερευνήσετε και τελικά να αποδεχτείτε τις υποκείμενες σκέψεις ή παρορμήσεις που προκάλεσαν το άγχος το οποίο οδήγησε εξαρχής στον αντιδραστικό μηχανισμό. Αυτή μπορεί να είναι μια επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία.
Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να φαίνεται φιλικό και χαλαρό, αλλά στην πραγματικότητα να αντιπαθεί τους περισσότερους φίλους του. Ένας σύμβουλος θα βοηθήσει το άτομο να εντοπίσει την ασυμφωνία μεταξύ των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς του, να διερευνήσει γιατί η αντιπάθεια για τους φίλους του προκαλεί άγχος και στη συνέχεια να το βοηθήσει να αποδεχτεί τα πραγματικά του συναισθήματα.
