«Αν είστε κάθε άλλο παρά εξωστρεφείς, έχετε μπει στη διαδικασία να πιστεύετε ότι έχετε κάποιο πρόβλημα… Αυτή είναι η ιστορία της ζωής μου… Ένιωσα πολύ πιο δυνατή όταν το συνειδητοποίησα αυτό για τον εαυτό μου, γιατί σκεφτόμουν, Ω Θεέ μου, σίγουρα έχω κάποιο πρόβλημα αφού δεν θέλω να βγαίνω έξω και να κάνω ό,τι κάνουν όλοι οι φίλοι μου».
| Έμμα Γουάτσον, ηθοποιός
Advertisment
Ξέρετε τι με ενοχλεί πραγματικά όσον αφορά τη συστολή μου; Ο τρόπος που μου συμπεριφέρονται ορισμένοι άνθρωποι, σαν να είμαι άρρωστη ή να πάσχω από κάποια τρομερή ασθένεια. Ευτυχώς, η υγεία μου είναι άριστη (χτυπήστε ξύλο), οπότε όταν ο κόσμος μού μιλάει έτσι, μπαίνω πραγματικά στον πειρασμό να τους ρίξω μπουνιά στα μούτρα.
Για παράδειγμα, χθες έδωσα μια συνέντευξη για το podcast μου. Μέχρι εδώ όλα καλά. Ώσπου στο τέλος, μετά τις καθορισμένες ερωτήσεις, υπήρξε μια πολύ αμήχανη παύση, την οποία διαδέχτηκε μια αδέξια αλλαγή ύφους. Ο δημοσιογράφος έγειρε κάπως το κεφάλι του στο πλάι και με ρώτησε αν ήμουν σε σχέση.
Αρχικά σκέφτηκα πως ίσως του είχα εξάψει το ενδιαφέρον, πράγμα που ήταν λίγο περίεργο, δεδομένου ότι είμαι περίπου είκοσι χρόνια μεγαλύτερή του, αλλά, από την άλλη, είμαι εξαιρετικά φρέσκια και γεμάτη ζωή, οπότε θα μπορούσε εύκολα να έχει λάθος εικόνα για την ηλικία μου. Τέλος πάντων, πλατειάζω. Με ρώτησε αν ήμουν σε σχέση επειδή, όπως διευκρίνισε, είμαι συνεσταλμένη και αναρωτιόταν πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτό.
Advertisment
Η συνέντευξη πήγαινε πολύ καλά μέχρι εκείνη τη στιγμή, αλλά φυσικά μετά από αυτό έγινε εξαιρετικά αμήχανη. Δεν μου άρεσε που είδα τον οίκτο στα μάτια του. Του εξήγησα με ήρεμη φωνή πως είμαι συνεσταλμένη σε συγκεκριμένες καταστάσεις, αλλά όχι με ανθρώπους που εμπιστεύομαι και βέβαια ούτε με τον σύζυγό μου!
Η εσωστρέφεια δεν θεωρείται αρρώστια. Ωστόσο, η συστολή περιγράφεται σαν «κοινωνική αρρώστια», ακόμα και από διάσημους συγγραφείς, ψυχολόγους και ειδικούς επί του θέματος.
Πλέον γνωρίζετε τα στατιστικά. Περίπου οι μισοί άνθρωποι στον πλανήτη είναι συνεσταλμένοι και σχεδόν κάθε άνθρωπος έχει αισθανθεί συστολή κάποια στιγμή στη ζωή του. Δεν γίνεται να είμαστε όλοι προβληματικοί, σωστά;
Διεύρυνση διαγνωστικών κατηγοριών
Όταν κάποιοι σημαντικοί ειδικοί συγκεντρώνονται σε επιτροπές για να επανεξετάσουν τις παραμέτρους μιας νόσου ή ασθένειας, αν θεωρήσουν κάποιες υπερβολικά άκαμπτες ή περιορισμένες, μπορούν να τις διευρύνουν για να συμπεριλάβουν επιπλέον συμπτώματα, πρώτες ενδείξεις ή ήπια συμπτώματα. Συνεπώς, τροποποιώντας τον ορισμό, μπορούν να χαρακτηρίσουν υγιείς ανθρώπους ως αρρώστους και να αλλάξουν τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτή είναι η έννοια της «διεύρυνσης των διαγνωστικών κατηγοριών».
Για παράδειγμα, το 2008, όταν άλλαξε η περιγραφή της οστεοπόρωσης, ο αριθμός των μεγαλύτερων γυναικών που έπασχαν από την ασθένεια που καταστρέφει τα οστά ξαφνικά αυξήθηκε από το 21% στο 72%.
Γιατί το έκαναν αυτό; Γιατί στην ευχή βάφτισαν υγιείς ανθρώπους άρρωστους; Α, δεν ξέρω, μήπως ήταν, εμ, οικονομικοί οι λόγοι;
Ναι. Οικονομικοί.
Το 2003 μια επιτροπή δημιούργησε την έννοια της «προϋπέρτασης», ή αλλιώς της προυψηλής πίεσης. Μπορείτε να φανταστείτε σε πόσους ακόμα ανθρώπους, που πριν απλώς ζούσαν τη ζωή τους, θα μπορούσαν τώρα να χορηγήσουν φάρμακα. Σε μιλιούνια. Και το χειρότερο, το 80% των μελών της επιτροπής είχαν οικονομικές σχέσεις με εταιρείες που προωθούσαν και πουλούσαν φάρμακα για την υπέρταση. Πληρώνονταν τεράστια χρηματικά ποσά από αυτές τις φαρμακευτικές εταιρείες για εταιρικές παρουσιάσεις, έρευνες ή παροχή συμβουλών. Για τέτοια σύγκρουση συμφερόντων μιλάμε. Τι απάτη!
Η διεύρυνση των διαγνωστικών κατηγοριών πλησίαζε ύπουλα και τη συστολή.
Στο διαφωτιστικό βιβλίο του Shyness: How Normal Behavior Became a Sickness, ο Κρίστοφερ Λέιν αποκαλύπτει πώς έχουν επωφεληθεί οι φαρμακοβιομηχανίες από τη συστολή και την έχουν μετατρέψει από τύπο προσωπικότητας ή από ένα εντελώς φυσιολογικό σύνολο συμπεριφορών σε ιατρικό πρόβλημα:
Η συστολή δεν συνιστά απλώς συστολή. Αποτελεί αρρώστια. Παρουσιάζει ένα μεγάλο εύρος περίπλοκων ονομάτων, ανάμεσά τους το «κοινωνικό άγχος» και η «αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας», παθήσεις που φαίνεται πως ταλαιπωρούν εκατομμύρια ανθρώπους (σχεδόν έναν στους πέντε, σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς).
Πώς οι φαρμακευτικές εταιρείες επαναπροσδιόρισαν τη συστολή ως κοινωνικό άγχος;
Το 1994 μια ομάδα Αμερικανών ψυχιάτρων συνήλθε σε επιτροπή και πρόσθεσε αρκετές νέες ασθένειες στο άκρως σημαντικό Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM). Το βιβλίο αυτό, με τις πρόσθετες σελίδες του που κατακλύζονται από όλα τα είδη των νέων ασθενειών, περιλάμβανε και το γνωστό μας κοινωνικό άγχος.
Στη νέα έκδοση, διεύρυναν τα συμπτώματα του κοινωνικού άγχους για να καλύψουν την εμπειρία της συνηθισμένης συ- στολής, η οποία προηγουμένως θεωρούνταν ότι χαρακτήριζε απλώς ένα ήσυχο, πιο συγκρατημένο άτομο που δεν αγαπάει τα φώτα της δημοσιότητας και αγχώνεται όταν βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής.
Σύμφωνα με την πέμπτη έκδοση του DSM, το κοινωνικό άγχος ορίζεται ως εξής:
Έντονος φόβος ή άγχος για μία ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις, όπου το άτομο εκτίθεται στην πιθανή κρίση των άλλων. Ορισμένα παραδείγματα αποτελούν οι κοινωνικές συναναστροφές (π.χ. μια συζήτηση, γνωριμία με άγνωστους ανθρώπους), το να αποτελεί κάποιος αντικείμενο παρατήρησης (π.χ. όταν τρώει ή μιλάει) και να παρουσιάζεται μπροστά σε άλλους (π.χ. να εκφωνεί έναν λόγο).
Ο πλήρης ορισμός ενσωματώνει πολλές πτυχές της φυσιολογικής συστολής, όπως τον φόβο της ομιλίας μπροστά σε κοινό, την ανησυχία του ατόμου ότι θα κριθεί, ότι θα αποτύχει ή ότι θα πει κάτι λάθος.
Ο ορισμός καθιστά εύκολη τη διάγνωση του μισού πληθυσμού –οποιοδήποτε έστω και λίγο ντροπαλό άτομο– με διαταραχή κοινωνικού άγχους, τον χαρακτηρισμό του ως ψυχικά άρρωστου και τη χορήγηση φαρμάκων.
Ο Λέιν επισημαίνει πως, αν και το DSM προειδοποιεί τους επαγγελματίες να μη συγχέουν τη συστολή με το κοινωνικό άγχος, αυτό δεν σημαίνει κάτι, καθώς τα παραδείγματα και οι ορισμοί στο εγχειρίδιο είναι τόσο δυσδιάκριτα και αλληλεπικαλυπτόμενα, που είναι αδύνατο να υπάρξει διάκριση μεταξύ των δύο.
Το βιβλίο συνιστά τη βίβλο των επαγγελματιών υγείας, χρησιμοποιείται από γιατρούς και ψυχιάτρους, καθώς και ασφαλιστές, φυλακές, ακόμα και πανεπιστήμια. Και, σύμφωνα με το λεξικό, κάποια σαν εμένα, που νιώθει αμηχανία με ανθρώπους που δεν γνωρίζει ή αγχώνεται πριν μιλήσει μπροστά σε κοινό, έχει κοινωνικό άγχος, που συνιστά ψυχική ασθένεια. Οπότε, αν ζούσα στις ΗΠΑ, θα μπορούσαν να μου συνταγογραφήσουν φάρμακα όπως το Zoloft, το Paxil και το Prozac.
Το γεγονός πως ένα φάρμακο σαν το Paxil μπορεί να χορηγηθεί για τη συστολή δεν συνέβη ως διά μαγείας. Η φαρμακευτική εταιρεία GlaxoSmithKline (GSK) αντιλαμβανόταν πως, για να πουλήσει περισσότερα χάπια, θα έπρεπε να αναδείξει το κοινωνικό άγχος χρηματοδοτώντας διαφημιστικές καμπάνιες, επιστρατεύοντας διάσημους γιατρούς και κινητοποιώ- ντας ομάδες ασθενών, έτσι ώστε να δώσουν μαρτυρίες και ιστορίες για τα μέσα ενημέρωσης.
Η καμπάνια για την κυκλοφορία του Paxil στην αγορά πραγματοποιήθηκε με το σλόγκαν: «Φαντάσου να είσαι αλλεργικός στους ανθρώπους». Σε κάθε γωνιά της Αμερικής ξεφύτρωσαν αφίσες που έγραφαν: «Κοκκινίζεις, ιδρώνεις, τρέμεις – είναι δύσκολο ακόμα και να αναπνεύσεις… Έτσι νιώθεις όταν έχεις διαταραχή κοινωνικού άγχους».
Όμως δεν υπήρχε καμία αναφορά στην GSK, ούτε στο Paxil. Αντιθέτως, η καμπάνια παρουσιάστηκε σαν μια γενική εκστρατεία ευαισθητοποίησης για το κοινωνικό άγχος, περιέχοντας το έμβλημα του συνασπισμού της (επίπλαστης) διαταραχής κοινωνικού άγχους και τα τρία μη κερδοσκοπικά μέλη του: την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση, την Αμερικανική Ένωση για το Άγχος και την Κατάθλιψη και τον οργανισμό Freedom from Fear. Και δεδομένου ότι η καμπάνια δεν προωθούσε το φάρμακο, δεν ήταν υποχρεωτικό βάσει νόμου οι αφίσες να αναφέρουν τις παρενέργειες του Paxil – οι οποίες περιλαμβάνουν τρέμουλο, ναυτία και απώλεια της λίμπιντο.
Η διαφημιστική καμπάνια περιλάμβανε επίσης ένα δελτίο Τύπου το οποίο ισχυριζόταν πως η διαταραχή κοινωνικού άγχους «επηρεάζει έως και το 13,3% του πληθυσμού» –έναν στους οχτώ Αμερικανούς– και είναι «η τρίτη πιο συχνή ψυχιατρική διαταραχή στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά την κατάθλιψη και τον αλκοολισμό». Ένας πιο ρεαλιστικός υπολογισμός θα ήταν γύρω στο 2%.
Και δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι, ως αποτέλεσμα αυτής της εκστρατείας, το μέγεθος της αγοράς για το κοινωνικό άγχος αυξήθηκε δραματικά. Και πουλήθηκε μια πληθώρα φαρμάκων.
Σκοτεινά κίνητρα. Θυμίζει μια μορφή γνωσιακής κάθαρσης. Και με ένα τέτοιο μήνυμα να έχει διεισδύσει στους θεσμούς μας, είναι αναμενόμενο πως το αφήγημα γύρω από τη συστολή υποστηρίζει ότι πρόκειται για πρόβλημα που χρειάζεται λύση.
Απλά καταπιείτε αυτά τα χάπια και θα μεταμορφωθείτε σε έναν πιο αποδεκτό άνθρωπο. Θα προτιμούσα να διαχειριστώ τις αρνητικές πλευρές με τρόπους που δεν περιλαμβάνουν φάρμακα. Σίγουρα υπάρχουν φορές που θα έπαιρνα ένα χάπι
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Ντροπαλοί και Δυνατοί της Nadia Finer. Το βιβλίο κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα. Διαβάστε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.
