Όταν έχετε να κάνετε με ανθρώπους, συχνά θα συναντάτε συγκεκριμένα προβλήματα τα οποία θα σας κάνουν συναισθηματικούς και θα σας εγκλωβίζουν στην Αφελή Σκοπιά. Σε αυτά τα προβλήματα συμπεριλαμβάνονται οι απροσδόκητες πολιτικές μάχες, η επιφανειακή κριτική του χαρακτήρα σας που βασίζεται στην εξωτερική εμφάνιση, οι μικρόψυχες επικρίσεις της δουλειάς σας.
Να μιλάτε μέσω του έργου σας
Α. Η μεγάλη ασθένεια που μάστιζε τα μαιευτήρια της Ευρώπης του 1846 ήταν ο επιλόχειος πυρετός. Στο νοσοκομείο όπου εργαζόταν ο νεαρός Σέμελβαϊς, μια μητέρα στις έξι πέθαινε από την ασθένεια λίγο μετά τον τοκετό. Βλέποντας τα αποτελέσματα της ασθένειας σχεδόν σε καθημερινή βάση, ο Σέμελβαϊς δεν μπορούσε να σκεφτεί τίποτε άλλο. Θα αφιέρωνε τον χρόνο του για να λύσει το αίνιγμα της προέλευσής της.
Advertisment
Εκείνο τον καιρό, η πιο κοινή εξήγηση για το αίτιο της ασθένειας έλεγε ότι τον πυρετό προκαλούσαν αερομεταφερόμενα σωματίδια που απορροφούνταν μέσω των πνευμόνων. Αλλά κατά τον Σέμελβαϊς αυτό δεν ήταν λογικό. Μετά από πολλή σκέψη και μελέτη της βιβλιογραφίας επί του θέματος, ο Σέμελβαϊς κατέληξε στο εκπληκτικό συμπέρασμα ότι αυτό που προκαλούσε την ασθένεια ήταν η απευθείας επαφή, με άγγιγμα με το χέρι, μεταξύ του γιατρού και της ασθενή – μια επαναστατική ιδέα για εκείνο τον καιρό.
Ενώ διατύπωνε τη θεωρία του, συνέβη κάτι που φάνηκε να την αποδεικνύει καθοριστικά: Ένας κορυφαίος γιατρός του τμήματος τρυπήθηκε κατά λάθος στο δάχτυλο από μαχαίρι καθώς έκανε νεκροψία σε μια γυναίκα που είχε πάθει επιλόχειο πυρετό και ο γιατρός πέθανε μετά από λίγες μέρες εξαιτίας οξείας μόλυνσης.
Τώρα του Σέμελβαϊς του φαινόταν ξεκάθαρο ότι στην αίθουσα νεκροψιών τα χέρια των γιατρών μολύνονταν, κι όταν οι γιατροί εξέταζαν τις γυναίκες και ξεγεννούσαν τα μωρά, περνούσαν την ασθένεια στο αίμα της γυναίκας μέσα από διάφορες ανοιχτές πληγές. Οι γιατροί κυριολεκτικά δηλητηρίαζαν τις ασθενείς τους με επιλόχειο πυρετό. Αν ήταν αυτή η αιτία, θα ήταν απλή η λύση – οι γιατροί θα έπρεπε να πλένουν και να απολυμαίνουν τα χέρια τους πριν εξετάσουν οποιονδήποτε ασθενή, μια πρακτική που δεν εφάρμοζε κανείς σε κανένα νοσοκομείο της εποχής. Ο Σέμελβαϊς εισήγαγε αυτή την πρακτική στην πτέρυγά του και ο αριθμός των θανάτων μειώθηκε αμέσως στο μισό.
Advertisment
Στα πρόθυρα μιας σημαντικής ίσως ανακάλυψης για την επιστήμη –τη σύνδεση μεταξύ των μικροβίων και των μολυσματικών ασθενειών–, ο Σέμελβαϊς έμοιαζε να βρίσκεται στην αρχή μιας λαμπρής καριέρας. Υπήρχε όμως ένα πρόβλημα. Ο επικεφαλής του τμήματος, ο Γιόχαν Κλάιν, ήταν ένας άκρως συντηρητικός τζέντλεμαν που ήθελε οι γιατροί του να τηρούν την ιατρική ορθοδοξία που είχε καθιερωθεί από την προηγούμενη πρακτική.
Ο Σέμελβαϊς διαφωνούσε συνεχώς μαζί του για το θέμα του επιλόχειου πυρετού. Όταν η θητεία του Σέμελβαϊς ως βοηθού πλησίαζε στη λήξη της το 1849, ο Κλάιν αρνήθηκε να την ανανεώσει, ουσιαστικά αφήνοντας τον νεαρό χωρίς δουλειά.
Στο μεταξύ, όμως, ο Σέμελβαϊς είχε κερδίσει αρκετούς σημαντικούς συμμάχους στον ιατρικό χώρο, ειδικά μεταξύ των νεότερων. Τον παρότρυναν να διεξαγάγει μερικά ελεγχόμενα πειράματα για να ενισχύσει τα επιχειρήματά του και ύστερα να γράψει τα ευρήματά του σε ένα βιβλίο το οποίο θα διέδιδε τη θεωρία του σε όλη την Ευρώπη. Ο Σέμελβαϊς όμως δεν μπορούσε να ασχοληθεί με κάτι άλλο εκτός από τη μάχη με τον Κλάιν. Κάθε μέρα ο θυμός του δυνάμωνε.
Για λόγους που κανείς δεν μπόρεσε να καταλάβει, ο Σέμελβαϊς ξαφνικά έφυγε από την πόλη και επέστρεψε στη γενέτειρά του τη Βουδαπέστη, όπου απέκτησε την πανεπιστημιακή και ιατρική θέση που δεν μπόρεσε να αποκτήσει στη Βιέννη. Φαινόταν ότι δεν άντεχε ούτε στιγμή ακόμα στην ίδια πόλη με τον Κλάιν και χρειαζόταν απόλυτη ελευθερία για να δουλεύει μόνος του – μολονότι τον καιρό εκείνο η Βουδαπέστη ήταν μάλλον επαρχία από πλευράς ιατρικής επιστήμης. Οι φίλοι του ένιωσαν ότι τους είχε προδώσει. Είχαν ρισκάρει τη φήμη τους για να τον υποστηρίξουν και τώρα αυτός τους άφηνε στα κρύα του λουτρού.
Στα νοσοκομεία της Βουδαπέστης όπου εργαζόταν τώρα, ο Σέμελβαϊς εφάρμοσε την πολιτική απολύμανσης με τόση αυστηρότητα και τυραννικό ζήλο, που μείωσε τα ποσοστά θανάτων αλλά αποξένωσε σχεδόν όλους τους γιατρούς και τις νοσοκόμες που είχε ως συνεργάτες. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονταν εναντίον του. Είχε επιβάλει σε όλους τις καινοτόμες ιδέες του περί μολύνσεων, αλλά χωρίς βιβλία ή τα κατάλληλα πειράματα για να τις υποστηρίξει φαινόταν πως απλώς αυτοπροβαλλόταν ή είχε εμμονή με κάποια φαντασιοπληξία δικής του επινόησης.
Οι πρώην σύμμαχοί του δεν υποστήριξαν μαζικά τον αγώνα του. Τώρα πια τον μισούσαν. Η συμπεριφορά του γινόταν ολοένα και πιο μεγαλομανής και αλλοπρόσαλλη, ώσπου οι ανώτεροί του στο νοσοκομείο αναγκάστηκαν να τον απολύσουν. Ουσιαστικά απένταρος και εγκαταλελειμμένος σχεδόν απ’ όλους, αρρώστησε και πέθανε το 1865 σε ηλικία σαράντα εφτά ετών.
Β. Ως φοιτητής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πάδουα στην Ιταλία το 1602, ο Άγγλος Γουίλιαμ Χάρβεϊ (1578-1657) άρχισε να τρέφει αμφιβολίες για την όλη έννοια της καρδιάς και της λειτουργίας της ως οργάνου.
Σύμφωνα με τη θεωρία, το αίμα κυλούσε αργά από το ήπαρ και την καρδιά στα διάφορα μέρη του σώματος που το χρειάζονταν, αλλά δεν επέστρεφε πίσω – απλώς καταναλωνόταν. Αυτό που προβλημάτιζε τον Χάρβεϊ ήταν η μεγάλη ποσότητα του αίματος που περιείχε το σώμα. Πώς ήταν δυνατόν να παράγει και να καταναλώνει τόσο υγρό;
Στα χρόνια που ακολούθησαν η καριέρα του άκμασε και ο Χάρβεϊ κατέληξε να διοριστεί Βασιλικός Ιατρός του βασιλιά Ιάκωβου Α′. Σε αυτό το διάστημα, συνέχισε να εξετάζει τα ίδια ερωτήματα για το αίμα και τον ρόλο της καρδιάς. Το 1618 βρήκε πια μια θεωρία: το αίμα κυλάει στο σώμα όχι αργά αλλά γρήγορα και η καρδιά δουλεύει σαν αντλία. Το αίμα δεν παράγεται και δεν καταναλώνεται· αντιθέτως, κυκλοφορεί συνεχώς.
Το πρόβλημα με αυτή τη θεωρία ήταν ότι δεν είχε άμεσο τρόπο να την επαληθεύσει. Εκείνο τον καιρό, το άνοιγμα της καρδιάς ενός ανθρώπου για μελέτη σήμαινε ακαριαίο θάνατο. Το μόνο διαθέσιμο μέσο έρευνας ήταν η ζωοτομία και η νεκροψία πτωμάτων ανθρώπων.
Μετά από πολλά τέτοια ελεγχόμενα πειράματα, ο Χάρβεϊ ήταν σίγουρος πως είχε δίκιο, αλλά ήξερε ότι θα έπρεπε να σχεδιάσει με μεγάλη στρατηγική το επόμενο βήμα του. Η θεωρία του ήταν ριζοσπαστική. Θα ανέτρεπε πολλές ιδέες της ανατομίας που ήταν δεκτές σαν γεγονός εδώ και αιώνες.
Ήξερε ότι αν δημοσίευε τα αποτελέσματα που είχε μέχρι στιγμής, απλώς θα προκαλούσε αντιπαλότητες και θα δημιουργούσε πολλούς εχθρούς. Κι έτσι, καθώς σκεφτόταν σε βάθος τη φυσική απροθυμία των ανθρώπων να αποδεχτούν μια νέα ιδέα, αποφάσισε να κάνει το εξής: καθυστέρησε τη δημοσίευση των ευρημάτων του, περιμένοντας να θεμελιώσει καλά τη θεωρία του και να συγκεντρώσει κι άλλες αποδείξεις.
Στο μεταξύ, ενέπλεξε τους συναδέλφους του σε περαιτέρω πειράματα και νεκροψίες, ζητώντας πάντα την άποψή τους. Όλο και περισσότεροι απ’ αυτούς εντυπωσιάστηκαν και υποστήριξαν την καινούρια θεωρία του. Ενώ τους έφερνε σιγά σιγά με το μέρος του, το 1627 διορίστηκε στην ανώτατη θέση στο Συμβούλιο των Ιατρών, κάτι που του εξασφάλιζε εργασία για όλη του τη ζωή και ουσιαστικά τον γλίτωνε από την ανησυχία μήπως η θεωρία του απειλούσε τον βιοπορισμό του.
Φέρθηκε διπλωματικά στην αυλή και απέφυγε να συμπαραταχθεί με κάποια φατρία ή να αναμειχθεί σε ίντριγκες. Ήταν σεμνός και χωρίς αλαζονεία. Εκμυστηρεύτηκε τις ανακαλύψεις του στον βασιλιά από νωρίς για να κερδίσει την εμπιστοσύνη και την υποστήριξή του. Στη χώρα υπήρχε ένας νεαρός που είχε αρκετά σπασμένα πλευρά στην αριστερή μεριά του στήθους του, κάτι που άφησε μια κοιλότητα από την οποία μπορούσε κανείς να δει και να αγγίξει την καρδιά. Έφερε τον νεαρό στη βασιλική αυλή και τον χρησιμοποίησε για να επιδείξει στον Κάρολο τη φύση των συστολών και των διαστολών της καρδιάς και τον τρόπο που λειτουργούσε η καρδιά σαν αντλία για το αίμα.
Τελικά, το 1628 δημοσίευσε τα αποτελέσματα της πολυετούς εργασίας του, ξεκινώντας το βιβλίο με μια πολύ έξυπνη αφιέρωση στον Κάρολο Α′:
«Γαληνότατε Βασιλιά! Η καρδιά του ζώου είναι η βάση της ζωής του, το κύριο όργανό του, ο ήλιος του μικρόκοσμού του· από την καρδιά εξαρτώνται όλες οι λειτουργίες του, από την καρδιά πηγάζει η ζωντάνια και η δύναμή του. Αντίστοιχα, ο βασιλιάς είναι το θεμέλιο του βασιλείου του, ο ήλιος του μικρόκοσμού του, η καρδιά του κράτους· από αυτόν πηγάζει κάθε εξουσία και εκπορεύεται κάθε χάρη».
Το βιβλίο φυσικά προκάλεσε αίσθηση, ειδικά στην ηπειρωτική Ευρώπη, όπου ο Χάρβεϊ δεν ήταν τόσο γνωστός. Η μεγαλύτερη αντίδραση προήλθε από τους παλαιότερους γιατρούς, οι οποίοι δεν μπορούσαν να συμφιλιωθούν με μια θεωρία που ανέτρεπε τόσο ριζικά τις ιδέες τους περί ανατομίας.
Μπροστά στα πολυάριθμα δημοσιευμένα κείμενα που επιχείρησαν να διαψεύσουν τις ιδέες του, ο Χάρβεϊ παρέμεινε ως επί το πλείστον σιωπηλός.
Όπως το είχε προβλέψει, με την ισχύ της θέσης του στο ιατρικό επάγγελμα και την αυλή, και με το πλήθος των αποδείξεων που είχε συλλέξει με τα χρόνια, οι οποίες περιγράφονταν σαφώς στο βιβλίο του, η θεωρία του σιγά σιγά γνώρισε αποδοχή.
Όταν ο Χάρβεϊ πέθανε το 1657, το έργο του είχε γίνει αποδεκτό μέρος του ιατρικού δόγματος και της πρακτικής. Όπως θα έγραφε ο φίλος του Τόμας Χομπς: «[Ο Χάρβεϊ ήταν] ο μόνος άνθρωπος που ξέρω ο οποίος, κατακτώντας τον φθόνο, επέβαλε ένα καινούριο δόγμα όσο ζούσε».
Οι συνήθεις ιατρικές αφηγήσεις για τον Σέμελβαϊς και τον Χάρβεϊ αποκαλύπτουν την τάση μας να αγνοούμε τον κρίσιμο ρόλο της κοινωνικής νοημοσύνης σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των επιστημών. Παραδείγματος χάριν, οι περισσότερες εκδοχές της ιστορίας του Σέμελβαϊς τονίζουν πόσο τραγικά κοντόφθαλμοι φάνηκαν άνθρωποι σαν τον Κλάιν, ο οποίος ώθησε τον υψηλόφρονα νεαρό Ούγγρο στα άκρα. Με τον Χάρβεϊ, τονίζουν ότι η μεγαλοφυΐα του στον θεωρητικό τομέα ήταν ο κύριος λόγος της επιτυχίας του. Αλλά και στις δύο περιπτώσεις, η κοινωνική νοημοσύνη έπαιξε ρόλο-κλειδί.
Ο Σέμελβαϊς αγνοούσε εντελώς την αναγκαιότητά της· αυτά τα ζητήματα τον ενοχλούσαν· μόνο η αλήθεια είχε σημασία. Μέσα στον ζήλο του, όμως, χωρίς να υπάρχει λόγος αποξένωσε τον Κλάιν, ο οποίος είχε κι άλλοτε διαφωνίες με φοιτητές αλλά ποτέ σε τέτοιο βαθμό. Έχοντας αναλωθεί στη μάχη του με τον Κλάιν, απέτυχε να εκφράσει τη θεωρία του με σαφή και ορθολογική μορφή, παραγνωρίζοντας σε τεράστιο βαθμό το πόσο σημαντικό είναι να πείθεις τους άλλους. Αν απλώς είχε αφιερώσει τον χρόνο του για να διατυπώσει την άποψή του γραπτώς, μακροπρόθεσμα θα είχε σώσει περισσότερες ζωές.
Η επιτυχία του Χάρβεϊ, από την άλλη μεριά, οφειλόταν κυρίως στην κοινωνική ευελιξία του. Καταλάβαινε ότι ακόμα κι ένας επιστήμονας πρέπει να παίξει τον αυλικό. Συμπεριέλαβε άλλους στη δουλειά του, κάνοντάς τους να αποκτήσουν συναισθηματική σχέση με τη θεωρία του. Δημοσίευσε τα αποτελέσματά του σε ένα βιβλίο εύκολο να διαβαστεί, με περίσκεψη και στέρεα επιχειρήματα. Κι άφησε το βιβλίο να μιλήσει μόνο του, ξέροντας ότι αν πρόβαλλε τον εαυτό του μετά τη δημοσίευσή του, απλώς θα επέσυρε την προσοχή στο άτομο και όχι στο έργο.
Πρέπει να καταλάβετε κάτι: Το έργο σας είναι το σπουδαιότερο έργο που έχετε στη διάθεσή σας για να εκφράσετε την κοινωνική νοημοσύνη σας. Κάνοντας αυτά που γράφετε ή παρουσιάζετε σαφή και εύκολα στην κατανόηση, δείχνετε ότι νοιάζεστε για το ακροατήριό σας ή για το ευρύτερο κοινό σας.
Συμπεριλαμβάνοντας κι άλλους ανθρώπους στα πρότζεκτ σας και κάνοντας δεκτές τις απόψεις τους με κοσμιότητα, αποκαλύπτετε ότι νιώθετε άνετα μέσα στη δυναμική της ομάδας. Επίσης, η μεστή δουλειά σάς προστατεύει από τις πολιτικές μηχανορραφίες και τη μοχθηρία των άλλων – είναι δύσκολο να διαφωνήσει κανείς με τα αποτελέσματα που βρίσκετε.
Παραμένοντας προσηλωμένοι και μιλώντας κοινωνικά μέσω της δουλειάς σας, θα συνεχίσετε να ανεβάζετε το επίπεδο των δεξιοτήτων σας και επίσης θα ξεχωρίσετε ανάμεσα σε όλους τους άλλους που κάνουν πολλή φασαρία αλλά δεν παράγουν τίποτα.
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Υπεροχή του Robert Green. Κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα και στο www.dioptra.gr. Διαβάστε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.
