Ένα καλά τεκμηριωμένο χαρακτηριστικό του τραύματος, γνωστό σε πολλούς είναι η ανικανότητά μας να διατυπώσουμε με λόγια αυτό που μας συμβαίνει. Όχι μόνο χάνουμε τα λόγια μας, αλλά κάτι συμβαίνει επίσης με τη μνήμη μας.
Κατά τη διάρκεια ενός τραυματικού περιστατικού οι διαδικασίες της σκέψης μας μπορούν να διασκορπιστούν και να αποδιοργανωθούν με τέτοιον τρόπο, ώστε να μην αναγνωρίζουμε πλέον τις αναμνήσεις ως ανήκουσες στο αρχικό γεγονός. Αντ’ αυτού, θραύσματα μνήμης διασκορπισμένα, όπως εικόνες, σωματικές αισθήσεις και λέξεις, αποθηκεύονται στο ασυνείδητό μας και μπορούν να ενεργοποιηθούν αργότερα με οτιδήποτε θυμίζει έστω και αμυδρά την αρχική εμπειρία. Μόλις πυροδοτηθούν, είναι σαν να έχει πατηθεί ένα αόρατο πλήκτρο επαναφοράς, αναγκάζοντάς μας να αναπαραστήσουμε πτυχές του αρχικού τραύματος στην καθημερινή μας ζωή.
Advertisment
Υποσυνείδητα μπορούμε να πιάσουμε τον εαυτό μας να αντιδρά σε ορισμένους ανθρώπους, γεγονότα ή καταστάσεις με παλιούς, οικείους τρόπους που απηχούν το παρελθόν.
Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ αναγνώρισε αυτό το μοτίβο πάνω από εκατό χρόνια πριν. Η τραυματική αναπαράσταση ή «εξαναγκασμός επανάληψης», όπως την αποκάλεσε ο Φρόιντ, είναι μια απόπειρα του ασυνείδητου να επαναλάβει ό,τι δεν έχει επιλυθεί, ώστε να μπορέσουμε να το «διορθώσουμε». Αυτή η ασυνείδητη ώθηση να ξαναζήσουμε γεγονότα του παρελθόντος θα μπορούσε να είναι ένας από τους μηχανισμούς που λειτουργούν, όταν οι οικογένειες επαναλαμβάνουν ανεπίλυτα τραύματα στις μελλοντικές γενιές.
Ο σύγχρονος του Φρόιντ, Καρλ Γιουνγκ, πίστευε επίσης ότι αυτό που παραμένει ασυνείδητο δεν διαλύεται, αλλά επανεμφανίζεται στη ζωή μας ως μοίρα ή τύχη. Οτιδήποτε δεν είναι συνειδητό θα κατευθύνει τη ζωή μας και θα το βιώνουμε ως μοίρα, κατά τον Γιουνγκ. Με άλλα λόγια, πιθανότατα θα συνεχίσουμε να επαναλαμβάνουμε τα ασυνείδητα μοτίβα μας μέχρι να τα φέρουμε στο φως της επίγνωσης.
Advertisment
Τόσο ο Γιουνγκ, όσο και ο Φρόιντ παρατήρησαν πως ό,τι παραείναι δύσκολο να υποστεί επεξεργασία δεν ξεθωριάζει από μόνο του, αλλά αποθηκεύεται στο ασυνείδητό μας. Και ο Φρόιντ και ο Γιουνγκ παρατήρησαν ο καθένας ξεχωριστά πώς εμφανίζονταν στα λόγια, στις χειρονομίες και στις συμπεριφορές των ασθενών τους θραύσματα από ζωτικές εμπειρίες που είχαν προηγουμένως αποκλειστεί, καταπιεστεί ή κατασταλεί.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, οι ψυχολόγοι έβλεπαν τέτοια στοιχεία όπως γλωσσικά ολισθήματα, μοτίβα ατυχημάτων ή ονειρικές εικόνες, ως αγγελιοφόρους που ρίχνουν φως στις ανείπωτες και αδιανόητες περιοχές της ζωής των πελατών τους. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνολογία απεικόνισης έχουν επιτρέψει στους ερευνητές να ξεδιπλώσουν τις εγκεφαλικές και σωματικές λειτουργίες που «βραχυκυκλώνουν» ή καταστρέφονται κατά τη διάρκεια συνταρακτικών επεισοδίων.
Ο Μπέσελ βαν ντερ Κολκ είναι ένας Ολλανδός ψυχίατρος, γνωστός για την έρευνά του πάνω στο μετατραυματικό στρες. Μας εξηγεί ότι κατά τη διάρκεια ενός τραύματος το κέντρο ομιλίας παύει να λειτουργεί, όπως και ο έσω προμετωπιαίος φλοιός, το τμήμα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την εμπειρία της παρούσας στιγμής. Περιγράφει τον άναυδο τρόμο του τραύματος ως την εμπειρία απώλειας λέξεων, ένα σύνηθες φαινόμενο όταν οι εγκεφαλικές οδοί της μνήμης παρεμποδίζονται κατά τη διάρκεια περιόδων απειλής ή κινδύνου. Μας λέει «Όταν οι άνθρωποι ξαναζούν τις τραυματικές τους εμπειρίες, οι μετωπιαίοι λοβοί εξασθενούν, και ως αποτέλεσμα δυσκολεύονται να σκεφθούν και να μιλήσουν. Δεν είναι πλέον σε θέση να εκφράσουν ούτε στον εαυτό τους ούτε στους άλλους τι ακριβώς συμβαίνει».
Παρ’ όλα αυτά δεν σιωπούν τα πάντα: λέξεις, εικόνες και παρορμήσεις που διασπώνται μετά από ένα τραυματικό γεγονός, αναδύονται εκ νέου για να διαμορφώσουν μια μυστική γλώσσα του μαρτυρίου που κουβαλάμε μαζί μας. Τίποτα δεν έχει χαθεί. Απλώς έχουν επαναδρομολογηθεί τα κομμάτια.
Οι αναδυόμενες τάσεις στην ψυχοθεραπεία έχουν αρχίσει τώρα να υποδεικνύουν πέρα από τα τραύματα του ατόμου, ώστε να συμπεριλάβουν τραυματικά γεγονότα μέσα στην οικογένεια και το κοινωνικό ιστορικό ως μέρος της συνολικής εικόνας. Τραγωδίες που ποικίλλουν σε είδος και ένταση —όπως η εγκατάλειψη, η αυτοκτονία και ο πόλεμος ή ο πρόωρος θάνατος ενός παιδιού, γονέα ή αδελφιού— μπορούν να στείλουν κρουστικά κύματα οδύνης που κατρακυλούν από τη μια γενιά στην επόμενη.
Οι πρόσφατες εξελίξεις στα πεδία της κυτταρικής βιολογίας, της νευρολογίας, της επιγενετικής και της αναπτυξιακής ψυχολογίας υπογραμμίζουν τη σημασία της εξερεύνησης τουλάχιστον τριών γενεών οικογενειακού ιστορικού, προκειμένου να κατανοηθεί ο μηχανισμός πίσω από τα μοτίβα τραύματος και μαρτυρίου που επαναλαμβάνονται.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Mark Wolynn “ Μην κατηγορείς τον Εαυτό σου” από τις εκδόσεις Ιβίσκος
