Άρθρο του Roman Krznaric, PhD, κοινωνικός φιλόσοφος
Κάντε ένα μικρό διάλειμμα και σκεφτείτε τους τόσους διαφορετικούς ρόλους που έχετε στην καθημερινή σας ζωή: ο ρόλος της ευσυνείδητης κόρης, της τέλειας μητέρας, του σοβαρού δικηγόρου, του πιστού φίλου, του γοητευτικού οικοδεσπότη, του σωστού πολίτη… Αλλάζετε ρόλους στη στιγμή, ανάλογα με το που βρίσκεστε, στο εργασιακό πλαίσιο, σε ένα πάρτι ή με τα παιδιά στο σπίτι. Ο κάθε ρόλος διαθέτει και τη δική του κοινωνικά αναγνωρισμένη προσωπικότητα, όπως επίσης και προσδοκίες· συνοδεύεται από συγκεκριμένους τρόπους ομιλίας, ντυσίματος, γλώσσας του σώματος, στάσης και συναισθηματικής έκφρασης.
Advertisment
Ως οικοδεσπότες είστε κοινωνικοί, λέτε ανέκδοτα, γεμίζετε τα ποτήρια και τραβάτε τον κόσμο να χορέψει. Ως ευσυνείδητα ενήλικα παιδιά φροντίζετε τους μεγαλύτερους γονείς σας ή τα μικρότερα αδέρφια σας. Ως τέλειες μητέρες, τα παιδιά σας είναι πάντα η προτεραιότητα σας και διασφαλίζετε ότι είναι ήσυχα όταν επισκέπτεστε κάποιον.
Δεν υπάρχει τίποτα λάθος στους εναλλασσόμενους ρόλους, είναι φυσιολογικό να έχουμε, αλλά το πρόβλημα ξεκινάει όταν οι ρόλοι αρχίζουν να γίνονται ο ίδιος ο εαυτός μας. Με τον καιρό, οι διαφορετικοί χαρακτήρες που «υποδυόμαστε», μερικές φορές εισβάλλουν στο ασυνείδητό μας, διαμορφώνοντας τον τρόπο που μιλάμε, σκεφτόμαστε και πράττουμε. Κατά την έρευνά μου πάνω στο θέμα συνάντησα έναν πολύ πετυχημένο σύμβουλο επιχειρήσεων, ο οποίος μου περιέγραψε πώς ο ρόλος του αυτός είχε αρχίσει να καταλαμβάνει την προσωπικότητά του:
«Είχα παγιδευτεί τελείως στην περιγραφή του τι σημαίνει να είσαι σύμβουλος μιας επιχείρησης. Στα συμβούλια, όταν μιλούσαμε για τους προσωπικούς στόχους μας, εγώ πάντα έλεγα ότι ήθελα να αναλάβω περισσότερες ευθύνες και άλλα τέτοια. Πράγματα δηλαδή για τα οποία δεν νοιαζόμουν ή δεν πίστευα, αλλά που αναμένονταν από εμένα. Ύστερα, άρχισα να πηγαίνω για σκι, καθώς αυτό αποτελεί μέρος της κοινωνικής εικόνας ενός συμβούλου. Αν και στην αρχή, γνωρίζεις ότι υποδύεσαι έναν ρόλο, ύστερα αυτή η περιγραφή αρχίζει να γίνεται μέρος του εγώ σου».
Advertisment
Όταν τέτοια μοτίβα συμπεριφοράς εδραιώνονται τόσο βαθιά που δεν μπορούμε καν να τα παρατηρήσουμε, τίθεται ένα ερώτημα: πόσο αυθεντικοί είμαστε στους διάφορους ρόλους που παίρνουμε; Πρόκειται για ένα ερώτημα που τέθηκε και από τον φιλόσοφο Jean-Paul Sartre στο βιβλίο του “Το είναι και το μηδέν”, στο οποίο περιγράφει έναν σερβιτόρο που φαίνεται να υποδύεται έναν ρόλο. Οι κινήσεις του είναι υπερβολικές, γέρνει προς τους πελάτες του με μεγάλη προθυμία- η φωνή και οι εκφράσεις του είναι αρκετά περιποιητικές. «Υποδύεται έναν σερβιτόρο σε ένα καφέ», θα γράψει ο Sartre. « Δεν είναι ο εαυτός του, αποτελεί σχεδόν μια καρικατούρα σερβιτόρου». Δεν είναι ελεύθερος.
Επομένως, πώς δραπετεύουμε από τους τόσο βαθιά εσωτερικευμένους ρόλους μας; Και τι σχέση έχει αυτό με την περίφημη φράση «άδραξε τη μέρα»; Κι εδώ έρχεται η Eve Hoare, μια ακόμη από τις συνεντευξιαζόμενές μου, ετών 70, με μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία που μοιράστηκε με εμένα: «Τα καλύτερα μου χρόνια ήταν από τα 60 μέχρι τα 70 μου», είπε. Γιατί όμως; Όταν ήταν 62 ετών έτυχε να παρακολουθήσει μια σειρά σεμιναρίων για την αξιολόγηση της πορείας της ζωής τους. Τότε ήταν που ξαφνικά συνειδητοποίησε ότι δεν ήξερε ποια ήταν. «Ήμουν ένα υπάκουο παιδί, εργαζόμενη, σύζυγος, δασκάλα, μητέρα. Ήμουν πάντα οι ρόλοι μου. Ήταν ένα πραγματικό σοκ». Τα εκπαιδευτικά σεμινάρια στα οποία βρέθηκε, περιελάμβαναν σκληρές σωματικές προκλήσεις (όπως πεζοπορία σε φαράγγι, ορειβασία), αλλά επίσης προσέφεραν και εργαλεία για ενδοσκόπηση και αναστοχασμό.
Το πραγματικό μάθημα όμως ήταν η συνειδητοποίηση των ρόλων που έπαιρνε σε όλη της τη ζωή, που τελικά δεν φάνηκε να ήταν δικές της επιλογές. Οι συνθήκες πολλές φορές διαμόρφωσαν την εξέλιξή της, τη δουλειά που έπρεπε να κάνει και το πώς θα φερόταν ανάλογα με τη θέση της. Αφού συνειδητοποίησε το παραπλανητικό στοιχείο των ρόλων, η Eve άρχισε να ανοίγει τους ορίζοντες και τις προοπτικές της, άδραξε τη μέρα με εκπληκτικό σθένος. Γράφτηκε στο πανεπιστήμιο και σπούδασε λογοτεχνία, έκανε μαθήματα ζωγραφικής και ποίησης και έγινε εθελόντρια στη εμπόλεμη Βοσνία, όπου βοήθησε τραυματισμένα παιδιά.
«Συνειδητοποίησα τελικά ότι αν δεν απολαμβάνουμε τον τρόπο που ζούμε, οφείλουμε να τον αλλάξουμε αμέσως, γι’ αυτό κι εγώ αποφάσισα να παραιτηθώ από τη δουλειά μου… Μπορείτε να δείτε πόσο εύκολα χάνουν την ισορροπία τους τα νέα παιδιά, χωρίς να μπορούν να εκμεταλλευτούν πλήρως τα νιάτα τους. Κι έτσι νιώθω ότι έχω μια αποστολή· να κάνω τον κόσμο να δει ότι πρέπει να αρπάξει κάθε ευκαιρία που συναντά στο δρόμο του, αφού η ζωή κυλά τόσο γρήγορα».
Ποια ήταν η πραγματική αλλαγή που έκανε στη ζωή της η Eve; Αφού συνειδητοποίησε ότι οι κοινωνικοί της ρόλοι είχαν περιορίσει τις επιλογές της και την είχαν εγκλωβίσει χωρίς να το θέλει, αποφάσισε να σπάσει τον φαύλο κύκλο και να δώσει μια νέα πνοή ελευθερίας στον εαυτό της, επιλέγοντας συνειδητά νέους, συναρπαστικότερους για εκείνη ρόλους.
