Όπως όλες οι επιστήμες, έτσι και η ψυχολογία βασίζεται σε πειράματα για την επικύρωση των υποθέσεών της. Αυτό φέρνει τους ερευνητές σε δύσκολη θέση, καθώς το πείραμα απαιτεί τη χειραγώγηση ενός συνόλου μεταβλητών. Η χειραγώγηση ανθρώπινων όντων μπορεί να είναι ανήθικη και έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει σε απόλυτη βλάβη.
Σήμερα τα πειράματα που περιλαμβάνουν ανθρώπους πρέπει να πληρούν υψηλά πρότυπα για την ασφάλεια και την προστασία όλων των συμμετεχόντων στην έρευνα. Παρόλο που τα πρότυπα δεοντολογίας και ασφάλειας στον 21ο αιώνα κρατούν τους ανθρώπους ασφαλείς από τυχόν αρνητικές επιπτώσεις των πειραμάτων και των μελετών, οι συνθήκες που επικρατούσαν πριν από λίγες δεκαετίες απέχουν πολύ από το ιδανικό και σε πολλές περιπτώσεις ήταν εντελώς επιβλαβείς.
Advertisment
Τα 10 κορυφαία ανήθικα πειράματα ψυχολογίας
1. Το πείραμα των φυλακών του Στάνφορντ (1971)
Αυτό το παράδειγμα ανήθικων ερευνητικών μελετών συνέβη τον Αύγουστο του 1971. Ο Δρ Philip Zimbardo του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ ξεκίνησε ένα πείραμα που χρηματοδοτήθηκε από το Ναυτικό και εξέταζε τις επιπτώσεις της δυναμικής της εξουσίας μεταξύ των σωφρονιστικών υπαλλήλων και των κρατουμένων. Χρειάστηκαν μόνο έξι ημέρες για να καταρρεύσει το πείραμα.
Οι συμμετέχοντες απορρόφησαν τόσο ολοκληρωτικά τους ρόλους τους, ώστε οι “αξιωματικοί” άρχισαν να βασανίζουν ψυχολογικά τους κρατούμενους και οι κρατούμενοι έγιναν επιθετικοί προς τους αξιωματικούς. Οι κρατούμενοι, με τη σειρά τους, πολέμησαν τους φύλακες και αρνήθηκαν να συμμορφωθούν με τα αιτήματα.
Μέχρι τη δεύτερη ημέρα, οι κρατούμενοι αρνούνταν να υπακούσουν στους φύλακες και οι φύλακες άρχισαν να απειλούν τους κρατούμενους με βία, πολύ πέρα από τις οδηγίες τους. Μέχρι την 6η ημέρα, οι φύλακες παρενοχλούσαν τους κρατούμενους σωματικά και ψυχικά και ορισμένοι φύλακες είχαν βλάψει κρατούμενους.
Advertisment
2. The Monster Study (1939)
Η “Μελέτη Τεράτων” είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ανήθικου ψυχολογικού πειράματος σε ανθρώπους που άλλαξε τον κόσμο. Ο Wendell Johnson, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Iowa, διεξήγαγε ένα πείραμα σχετικά με τον τραυλισμό σε 22 ορφανά παιδιά. Η μεταπτυχιακή του φοιτήτρια, Mary Tudor, πειραματιζόταν ενώ ο Johnson επέβλεπε την εργασία της.
Χώρισε μια ομάδα 22 παιδιών σε δύο ομάδες. Κάθε ομάδα ήταν ένα μείγμα παιδιών με και χωρίς προβλήματα ομιλίας. Η μία ομάδα λάμβανε ενθάρρυνση και θετική ανατροφοδότηση, αλλά η άλλη γινόταν αντικείμενο χλευασμού για τυχόν προβλήματα ομιλίας, ακόμη και για ανύπαρκτα προβλήματα. Τα παιδιά που δέχονταν χλευασμό δεν σημείωναν φυσικά καμία πρόοδο, και μερικά από τα ορφανά παιδιά χωρίς προβλήματα λόγου ανέπτυξαν αυτά ακριβώς τα προβλήματα.
Η μελέτη συνεχίστηκε για έξι μήνες και προκάλεσε χρόνια ψυχολογικά προβλήματα σε ορισμένα από τα παιδιά. Η μελέτη προκάλεσε τόση ζημιά που ορισμένα από τα πρώην «υποκείμενα» εξασφάλισαν χρηματικό βραβείο από το Πανεπιστήμιο της Αϊόβα το 2007 λόγω της ζημιάς που υπέστησαν.
3. Το πείραμα συμμόρφωσης του Milgram (1961)
Μετά τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ψυχολόγοι ερευνητές όπως ο Stanley Milgram αναρωτήθηκαν τι έκανε τους μέσους πολίτες να συμπεριφέρονται όπως οι πολίτες στη Γερμανία που είχαν διαπράξει φρικαλεότητες.
Ο Μίλγκραμ ήθελε να διαπιστώσει πόσο μακριά θα έφταναν οι άνθρωποι εκτελώντας πράξεις που θα μπορούσαν να είναι επιζήμιες για τους άλλους, αν τους διέταζε ή τους ενθάρρυνε να το κάνουν μια φιγούρα εξουσίας.
Σε κάθε πείραμα, ο Milgram όρισε τρία άτομα είτε ως δάσκαλο, είτε ως μαθητή, είτε ως πειραματιστή. Ο “μαθητής” ήταν ένας ηθοποιός που είχε τοποθετηθεί από τον Milgram και έμενε σε ένα δωμάτιο χωριστά από τον πειραματιστή και τον δάσκαλο. Ο δάσκαλος προσπαθούσε να διδάξει στο μαθητή πώς να εκτελεί μικρά σύνολα λεκτικών συσχετίσεων.
Όταν ο μαθητής έκανε λάθος σε ένα ζευγάρι λέξεων, ο δάσκαλος του έκανε ηλεκτροσόκ. Στην πραγματικότητα, δεν του έκανε κανένα ηλεκτροσόκ αλλά ο μαθητής προσποιούταν ότι βρισκόταν σε όλο και μεγαλύτερη αγωνία. Όταν ορισμένοι εκπαιδευτικοί εξέφρασαν δισταγμό σχετικά με το αν έπρεπε να αυξήσουν το επίπεδο του ηλεκτροσόκ, ο πειραματιστής τους ενθάρρυνε να το κάνουν!
Πολλά από τα «υποκείμενα» βίωσαν σοβαρή και διαρκή ψυχολογική δυσφορία. Το πείραμα συμμόρφωσης του Milgram έχει γίνει το συνώνυμο των καλοπροαίρετων ψυχολογικών πειραμάτων που πήγαν στραβά.
4. David Reimer (1967-1977)
Όταν ο David Reimer ήταν οκτώ μηνών, το πέος του υπέστη σοβαρή βλάβη κατά τη διάρκεια μιας αποτυχημένης περιτομής. Οι γονείς του επικοινώνησαν με τον John Money, καθηγητή ψυχολογίας και παιδιατρικής στο Johns Hopkins, ο οποίος ήταν ερευνητής στην ανάπτυξη των φύλων.
Καθώς ο Ντέιβιντ είχε έναν πανομοιότυπο δίδυμο αδελφό, ο Money θεώρησε την κατάσταση ως μια σπάνια ευκαιρία να διεξάγει το δικό του πείραμα για τη φύση του φύλου, συμβουλεύοντας τους γονείς του Ράιμερ να επαναπροσδιορίσουν σεξουαλικά τον Ντέιβιντ σε θηλυκό. Η θεωρία του Money ήταν ότι το φύλο ήταν ένα εντελώς κοινωνικό κατασκεύασμα και επηρεαζόταν κυρίως από την ανατροφή, σε αντίθεση με τη φύση. Ο Money έκανε καταστροφικό λάθος…
Ο Ράιμερ δεν ταυτίστηκε ποτέ ως γυναίκα και ανέπτυξε ισχυρή ψυχολογική προσκόλληση στο να είναι άνδρας. Στην ηλικία των 14 ετών, οι γονείς του Reimer του είπαν την αλήθεια για την κατάστασή του και επέλεξε να αλλάξει σε ανδρική ταυτότητα.
Παρόλο που αργότερα υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση για να διορθώσει την αρχική αλλαγή φύλου, υπέφερε από βαθιά κατάθλιψη που σχετιζόταν με τα ζητήματα φύλου και αυτοκτόνησε το 2004.
5. Το πείραμα των εκφράσεων του προσώπου του Λάντις (1924)
Το 1924, στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, ο Carney Landis δημιούργησε ένα πείραμα σε ανθρώπους για να διερευνήσει την ομοιότητα των εκφράσεων του προσώπου διαφορετικών ανθρώπων. Ήθελε να διαπιστώσει αν οι άνθρωποι εμφάνιζαν παρόμοιες ή διαφορετικές εκφράσεις προσώπου ενώ βίωναν κοινά συναισθήματα.
Ο Carney επέλεξε φοιτητές ως συμμετέχοντες, οι οποίοι εκτέθηκαν σε διαφορετικές καταστάσεις για να προκαλέσουν συναισθηματικές αντιδράσεις. Ωστόσο, για να προκαλέσει αποστροφή, διέταξε τους συμμετέχοντες να αποκεφαλίσουν έναν ζωντανό αρουραίο. Το 1/3 των συμμετεχόντων αρνήθηκε να το κάνει, ενώ τα άλλα 2/3 συμμορφώθηκαν με αποτέλεσμα να προκληθούν ψυχολογικά τραύματα στους συμμετέχοντες – και ασφαλώς ανεπανόρθωτες βλάβες στους αρουραίους.
Αυτό το ανήθικο πείραμα είναι ένας από τους πολλούς λόγους για τους οποίους δημιουργήθηκαν τα συμβούλια αναθεώρησης και έχουν κάνει δραστικές αλλαγές σχετικά με τα πειράματα που γίνονται σε ανθρώπους.
6. Το πρόγραμμα Aversion Project (δεκαετίες 1970 και 1980)
Κατά τη διάρκεια του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, οι γιατροί του νοτιοαφρικανικού στρατού προσπάθησαν να “θεραπεύσουν” την ομοφυλοφιλία στους στρατιώτες αναγκάζοντάς τους να υποβληθούν σε θεραπεία με ηλεκτροσόκ και χημικό ευνουχισμό. Ο στρατός ανάγκαζε επίσης τους ομοφυλόφιλους στρατεύσιμους να υποβάλλονται σε επεμβάσεις αλλαγής φύλου.
Αυτό συνέβη ως μέρος ενός μυστικού στρατιωτικού προγράμματος με επικεφαλής τον δρα Όμπρεϊ Λέβιν, το οποίο επιδίωκε να μελετήσει και να εξαλείψει την ομοφυλοφιλία στον στρατό. Εκτός από αρκετές περιπτώσεις ομοφυλόφιλων γυναικών στρατιωτών που κακοποιήθηκαν, οι περισσότεροι που κακοποιήθηκαν ήταν άνδρες από 16 έως 24 ετών. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Δρ Λέβιν μετακόμισε στον Καναδά, όπου εργάστηκε μέχρι που οδηγήθηκε στη φυλακή για επίθεση σε ασθενή.
7. Δοκιμές ναρκωτικών σε πιθήκους (1969)
Το πείραμα Monkey Drug Trials είχε φαινομενικά ως στόχο να δοκιμάσει τις επιδράσεις των παράνομων ναρκωτικών σε πιθήκους. Δεδομένου ότι οι πίθηκοι και οι άνθρωποι έχουν παρόμοιες αντιδράσεις στα ναρκωτικά και ότι τα ζώα αποτελούν εδώ και καιρό μέρος ιατρικών πειραμάτων, το πρόσωπο αυτού του πειράματος μπορεί να μην φαίνεται και τόσο άσχημο. Στην πραγματικότητα, όμως είναι τρομακτικό.
Οι πίθηκοι και οι αρουραίοι έμαθαν να παίρνουν μόνοι τους μια σειρά από ναρκωτικά, όπως κοκαΐνη, αμφεταμίνες, κωδεΐνη, μορφίνη και αλκοόλ. Τα ζώα υπέφεραν φρικτά, ξεριζώνοντας τα δάχτυλά τους, ξεριζώνοντας τη γούνα τους και σε ορισμένες περιπτώσεις σπάζοντας τα κόκκαλά τους στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τα κλουβιά τους.
8. Little Albert (1920)
Ο John Watson, ο ιδρυτής της ψυχολογικής σχολής του συμπεριφορισμού, πίστευε ότι οι συμπεριφορές, κυρίως, μαθαίνονται. Αγωνιζόμενος να ελέγξει την υπόθεσή του, χρησιμοποίησε ένα ορφανό παιδί, τον “Μικρό Άλμπερτ”, ως πειραματόζωο. Έφερε το παιδί σε επαφή με έναν αρουραίο του εργαστηρίου, ο οποίος για αρκετούς μήνες δεν προκαλούσε καμία αντίδραση φόβου στο αγόρι.
Στη συνέχεια, την ίδια στιγμή που το παιδί συναντούσε στον αρουραίο, ο Watson χτυπούσε μια ατσάλινη ράβδο με ένα σφυρί, τρομάζοντας το μικρό αγόρι και προκαλώντας αντίδραση φόβου. Συνδέοντας την εμφάνιση του αρουραίου με τον δυνατό θόρυβο, ο μικρός Άλμπερτ άρχισε να φοβάται τον αρουραίο. Φυσικά, ο φόβος που απέκτησε το παιδί ήταν μια κατάσταση που έπρεπε να διορθωθεί, αλλά το αγόρι έφυγε από την εγκατάσταση προτού ο Watson μπορέσει να διορθώσει τα πράγματα.
9. Ο λάκκος της απόγνωσης του Χάρλοου (δεκαετία του 1970)
Ο Harry Harlow, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison, ήταν ερευνητής στον τομέα του μητρικού δεσμού. Για να διερευνήσει τις επιπτώσεις του μητρικού δεσμού στην ανάπτυξη ενός ατόμου, πήρε νεαρούς πιθήκους και τους απομόνωσε αφού είχαν δεθεί συναισθηματικά με τις μητέρες τους.
Κράτησε τους νεαρούς πιθήκους απομονωμένους, σε έναν θάλαμο που απέτρεπε κάθε επαφή με άλλους πιθήκους. Το αποτέλεσμα ήταν να μην αναπτύξουν καμία κοινωνική δεξιότητα και κατέστησαν εντελώς ανίκανοι να λειτουργήσουν ως φυσιολογικοί πίθηκοι.
10. Μαθημένη αβοηθησία (1965)
Το 1965, οι γιατροί Martin Seligman και Steve Maier διερεύνησαν την έννοια της “μαθημένης αβοηθησίας”.
Τρία σετ σκύλων τοποθετήθηκαν σε ιμάντες. Η πρώτη ομάδα σκύλων ήταν τα υποκείμενα ελέγχου. Σε αυτά τα σκυλιά δεν συνέβη απολύτως τίποτα. Τα σκυλιά της δεύτερης ομάδας δέχθηκαν ηλεκτροσόκ- ωστόσο, ήταν σε θέση να σταματήσουν τα ηλεκτροσόκ όταν πατούσαν έναν μοχλό. Στην τρίτη ομάδα, τα πειραματόζωα υπέστησαν ηλεκτροσόκ, αλλά οι μοχλοί δεν ματαίωναν τα ηλεκτροσόκ.
Στη συνέχεια, οι ψυχολόγοι τοποθέτησαν τα σκυλιά της τρίτης ομάδας σε ένα ανοιχτό κουτί από το οποίο τα σκυλιά μπορούσαν εύκολα να πηδήξουν, αλλά παρόλο που δέχτηκαν ηλεκτροσόκ, δεν πήδηξαν από το κουτί.
Τα σκυλιά ανέπτυξαν μια αίσθηση αδυναμίας να αναλάβουν δράση για να αλλάξουν μια κακή κατάσταση.
