Σε όλο τον κόσμο, οι κάρτες και οι εφαρμογές είναι ο προεπιλεγμένος τρόπος πληρωμής – αλλά πουθενά αλλού δεν είναι πιο εμφανής η μετάβαση από τα μετρητά από ό,τι στη Σουηδία. Η Τράπεζα της Σουηδίας σημειώνει ότι η ποσότητα των μετρητών που κυκλοφορούν στη χώρα έχει μειωθεί στο μισό από το 2007.
Εν μέρει αυτό οφείλεται σε έναν μοναδικό σουηδικό νόμο που δίνει προτεραιότητα στην «ελευθερία των συμβάσεων» έναντι οποιασδήποτε νομικής υποχρέωσης αποδοχής μετρητών. Με άλλα λόγια, εναπόκειται στις επιχειρήσεις -συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών- αν θα δέχονται μετρητά. Τα μέσα μαζικής μεταφοράς, τα καταστήματα και οι υπηρεσίες συνήθως δεν δέχονται μετρητά ως πληρωμή και δεν υπάρχει υποδομή για την πληρωμή λογαριασμών στο ταμείο.
Advertisment
Η μετάβαση στην έλλειψη μετρητών επιταχύνθηκε όταν μια ομάδα τραπεζών δημιούργησε την εφαρμογή πληρωμών μέσω κινητού τηλεφώνου Swish το 2012. Μέχρι το 2017, η Σουηδία χρησιμοποιούσε λιγότερα μετρητά από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σήμερα, πάνω από το 80% του πληθυσμού έχει λογαριασμό Swish.
Για τους περισσότερους Σουηδούς, η οικονομία χωρίς μετρητά είναι γρήγορη και βολική. Εφόσον έχετε τραπεζικό λογαριασμό και έχετε πρόσβαση στην τεχνολογία, πιθανότατα ζείτε ήδη μια ζωή χωρίς μετρητά. Αλλά για τους λίγους ανθρώπους που εξακολουθούν να εξαρτώνται από τα μετρητά, η ζωή γίνεται όλο και πιο δύσκολη.
Πώς επηρεάζονται οι ομάδες ανθρώπων που εξαρτώνται από τα μετρητά
Πρόσφατη έρευνα μας δείχνει πώς αυτό επηρεάζει τις ομάδες ανθρώπων στην κοινωνία της Σουηδίας που εξαρτώνται από τα μετρητά. Οι ερωτηθέντες ζουν σε συνθήκες εξάρτησης από τα μετρητά λόγω φτώχειας, που σημαίνει ότι βασίζονται σε πληρωμές με μετρητά επειδή δεν έχουν τραπεζικό λογαριασμό, δεν έχουν πίστωση ή δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά την ψηφιακή τεχνολογία.
Advertisment
Αν και είναι δύσκολο να μετρηθεί πόσοι ακριβώς άνθρωποι εξαρτώνται από τα μετρητά, οι ηλικιωμένοι, ιδιαίτερα, δυσκολεύονται να πληρώσουν τους λογαριασμούς ψηφιακά.
Ορισμένοι είναι άστεγοι ή έχουν προβλήματα ψυχικής υγείας. Άλλοι ζουν με πολύ χαμηλό εισόδημα. Τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν είναι τόσο πρακτικά όσο και πολιτισμικά. Αισθάνονται σαν παραβάτες, υποτιμημένοι και αποκλεισμένοι από τη συμμετοχή τους σε μεγάλο μέρος της καθημερινής ζωής.
Εξάρτηση από μετρητά στη Σουηδία
Εάν τα μετρητά είναι τα μόνα χρήματα που έχετε ή τα μόνα χρήματα που μπορείτε να διαχειριστείτε χωρίς βοήθεια, είστε περιορισμένοι σε «φούσκες μετρητών». Τα μετρητά λειτουργούν σαν ένα τοπικό νόμισμα, απομονωμένο από την υπόλοιπη οικονομία.
Στη φούσκα μετρητών, μπορείτε να αγοράζετε είδη πρώτης ανάγκης και να πηγαίνετε σε καφετέριες χωρίς έξοδα, αλλά δεν μπορείτε να πληρώσετε για στάθμευση και δεν μπορείτε να πληρώσετε λογαριασμούς χωρίς βοήθεια. Εθελοντές σε τοπικές κοινοτικές ομάδες μας είπαν ότι περνούν τον περισσότερο χρόνο τους κάνοντας τις τραπεζικές συναλλαγές των ανθρώπων για λογαριασμό τους.
Οι άστεγοι που κοιμούνται στα αυτοκίνητα δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα παρκόμετρα χωρίς μετρητά, οπότε έχει δημιουργηθεί μια παράνομη αγορά όπου οι άνθρωποι με smartphones και τραπεζικούς λογαριασμούς πληρώνουν για το παρκάρισμά τους με σημαντικό επιπλέον κόστος. Είναι ακριβό να είσαι ψηφιακά φτωχός.
Οι ερωτηθέντες ένιωσαν ότι έμειναν πίσω σε μια κοινωνία που δεν ενδιαφέρεται για την ικανότητά τους να συμμετέχουν. Με ένα μείγμα ντροπής, θυμού και παραίτησης, περιέγραψαν καθημερινές ταπεινώσεις. Μια γυναίκα έκανε οικονομίες για να αγοράσει στο εγγόνι της ένα δώρο που ήθελε, μόνο και μόνο για να της πουν στο ταμείο -με το εγγόνι στο χέρι- ότι δεν δέχονται τα χρήματά της. «Ένιωσα σαν κλέφτρα», μας είπε.
Η μετάβαση της Σουηδίας χωρίς μετρητά
Οι Σουηδοί είναι γνωστό ότι υιοθετούν νωρίς και άκριτα την τεχνολογία – αυτό έχει γίνει μέρος της αυτοεικόνας της χώρας. Το 2017, επιχειρηματικοί ερευνητές προέβλεψαν ότι τα μετρητά θα είναι άνευ σημασίας στη Σουηδία μέχρι τον Μάρτιο του 2023. Αυτό δεν συνέβη ακριβώς, αλλά ήταν αρκετά κοντά.
Τα τελευταία 150 χρόνια, οι τεχνολογικές καινοτομίες και η επιχειρηματικότητα έχουν ωθήσει τη χώρα από τη σοβαρή φτώχεια σε μια από τις πλουσιότερες της Ευρώπης.
Η περίπτωση της Σουηδίας είναι ακόμη πιο ιδιαίτερη λόγω του διάχυτου ρόλου των τραπεζών στην υποδομή πληρωμών και ταυτοποίησης. Οι τράπεζες δημιούργησαν την ευρέως χρησιμοποιούμενη εφαρμογή πληρωμών Swish και εκδίδουν επίσης την ηλεκτρονική ταυτότητα που απαιτείται για την πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες όπως η εφορία και τα επιδόματα ασθένειας, αναπηρίας και ανεργίας.
Κατά συνέπεια, αν δεν είστε πελάτης τράπεζας, δεν μπορείτε να έχετε πρόσβαση σε αυτές τις δημόσιες υπηρεσίες.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες οδήγησαν σε μια σύγχρονη σουηδική κοινωνία όπου το ψηφιακό χρήμα είναι καλό και τα μετρητά συνδέονται με το έγκλημα και τη βρωμιά. Για τους ανθρώπους που εξακολουθούν να εξαρτώνται από τις πληρωμές με μετρητά, αυτό το στίγμα ενισχύει την αίσθηση του αποκλεισμού τους.
Στη Σουηδία, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, η οικονομία χωρίς μετρητά μοιάζει αναπόφευκτη τα επόμενα χρόνια. Αλλά όπως έχουμε διαπιστώσει, οι άνθρωποι που βασίζονται στα μετρητά λόγω φτώχειας μένουν χωρίς τα μέσα να τα καταφέρουν ανεξάρτητα ή ακόμη και να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους.
Αυτό δεν είναι μόνο ένα πρακτικό ζήτημα, αλλά και ένα συναισθηματικό. Υπάρχει μια αίσθηση μοναξιάς, απώλειας της κοινότητας και της ανθρώπινης σύνδεσης στην ψηφιακή οικονομία. Όπως είπε ένας από τους ερωτηθέντες της έρευνας: «Δεν είναι μόνο η έλλειψη μετρητών. Αισθάνομαι ότι οι άνθρωποι έχουν εξαφανιστεί. Ζούμε σαν ρομπότ, κάνουμε κλικ εδώ, κάνουμε κλικ εκεί. Η ψηφιοποίηση έχει κάνει τους ανθρώπους μοναχικούς».
