Ορισμένες ερωτήσεις μοιάζουν με αδιέξοδα. Άλλες ανοίγουν πόρτες σε δωμάτια του εαυτού που δεν ξέραμε πως υπήρχαν. Ρητορικές, καθημερινές, προβλέψιμες, αλλά και ερωτήσεις που, αν και απλές στην εκφορά, φέρουν μαζί τους το ρίγος της ανακάλυψης. Ερωτήσεις, που μπορεί να μην έχουν «σωστή» απάντηση, φανερώνουν όμως κάτι που μέχρι πρότινος δεν είχε ειπωθεί.
Ο δρόμος της αυτογνωσίας δεν στρώνεται πάντα με μεγάλες αποκαλύψεις. Πολλές φορές ξεκινά με ένα φαινομενικά ασήμαντο ερώτημα που επανέρχεται με επιμονή: Γιατί αυτό;, Γιατί τώρα;, Τι ζητάω αλήθεια;
Advertisment
Δεν υπάρχουν απόλυτες απαντήσεις. Υπάρχουν όμως ερωτήσεις που λειτουργούν σαν κλειδιά – και το άνοιγμα γίνεται από μέσα.
Η ερώτηση ως εσωτερικός δάσκαλος
Στην παράδοση του Ζεν, η ερώτηση δεν είναι εργαλείο για εύρεση απαντήσεων, αλλά μέθοδος για να σπάσει η συνήθεια της επιφάνειας. Ο δάσκαλος δεν προσφέρει καθοδήγηση· πετά ένα koan – μια φράση αινιγματική, που προκαλεί ρωγμή στον νου. Κι εκεί αρχίζει ο πραγματικός στοχασμός.
Η ερώτηση δεν σε καλεί να λύσεις κάτι. Σε καλεί να σταθείς παρών σε κάτι. Να υπομείνεις την ένταση ανάμεσα στη σκέψη και την αίσθηση. Να δεις όχι μόνο τι σκέφτεσαι, αλλά ποιος σκέφτεται. Η ερώτηση σε επιστρέφει στον παρατηρητή μέσα σου – σε αυτόν που δεν κρίνει, αλλά καταγράφει, αναρωτιέται, παραμένει ανοιχτός.
Advertisment
Από την πληροφορία στη μεταμόρφωση
Στην εποχή της πληροφορίας, μάθαμε να ρωτάμε για να απαντήσουμε. Ή για να επιβεβαιώσουμε. Σπάνια ρωτάμε για να μετακινηθούμε. Όμως η σωστή ερώτηση μετακινεί. Αλλάζει τη σχέση μας με το πρόβλημα. Αντί να ρωτήσουμε «πώς θα το ξεπεράσω αυτό;», μπορούμε να ρωτήσουμε «τι μου δείχνει αυτό για μένα;»
Ο Carl Jung έλεγε πως ό,τι δεν φέρνουμε σε συνείδηση επιστρέφει ως πεπρωμένο. Η ερώτηση είναι ένας τρόπος να φέρεις το ασυνείδητο στο φως – όχι επιθετικά, όχι για να ελέγξεις, αλλά για να γνωρίσεις. Όταν η ερώτηση γεννιέται από περιέργεια και όχι από άγχος, τότε ο νους σταματά να τρέχει προς τη λύση και αρχίζει να εστιάζει στη σχέση. Στη σχέση με τον εαυτό. Στη σχέση με την εμπειρία. Στη σχέση με το νόημα.
Ερωτήσεις που ανθίζουν μέσα στον χρόνο
Κάποιες ερωτήσεις δεν έχουν απάντηση τώρα. Κουβαλούν το βάθος μιας εποχής που δεν έχει έρθει ακόμη. Ζουν μέσα μας, αλλάζουν μορφή, ωριμάζουν. Μια ερώτηση όπως «Τι με κρατάει πίσω;» μπορεί να ξεκινήσει ως παράπονο και να καταλήξει σε απελευθέρωση. Άλλες φορές, μια ερώτηση επανέρχεται κάθε φορά που βρισκόμαστε μπροστά σε ένα σταυροδρόμι. Τότε η ερώτηση γίνεται πυξίδα.
Η αυτογνωσία δεν επιβάλλεται. Αποκαλύπτεται. Και οι ερωτήσεις γίνονται το έδαφος όπου οι αποκαλύψεις φυτρώνουν σαν σπόροι. Όταν έχεις το θάρρος να μείνεις λίγο ακόμη με την ερώτηση, χωρίς να την πνίξεις με βιαστικές απαντήσεις, τότε αρχίζει η μεταμόρφωση.
Πρακτικές ερωτήσεις για εσωτερική κατεύθυνση
Ακολουθούν ερωτήματα που μπορείς να κρατήσεις σαν νήμα μέσα στην ημέρα σου. Όχι για να απαντήσεις με λέξεις, αλλά για να μείνεις λίγο παραπάνω στον χώρο που ανοίγουν:
- Τι από όσα ζω αυτή τη στιγμή με αφορά πραγματικά;
- Αν δεν προσπαθούσα να αποδείξω κάτι, τι θα έκανα τώρα;
- Ποια ανάγκη κρύβεται πίσω από την ενόχλησή μου;
- Ποιο μέρος του εαυτού μου αποφεύγω να δω;
- Αν το σώμα μου είχε φωνή, τι θα μου έλεγε σήμερα;
- Τι έχω ανάγκη να αφήσω, παρότι επιμένω να το κρατώ;
- Ποιο συναίσθημα αποφεύγω γιατί μοιάζει επικίνδυνο;
- Πού χρειάζομαι περισσότερη ειλικρίνεια – με τον εαυτό μου ή με τους άλλους;
- Αν σταματήσω να ελέγχω το αποτέλεσμα, ποια πράξη με εκφράζει περισσότερο;
Αυτά τα ερωτήματα δεν οδηγούν πάντα σε απάντηση – οδηγούν σε βάθος. Και εκεί, αρχίζει ο πραγματικός διάλογος με τον εαυτό.
Κάποιοι θεραπευτές συστήνουν να γράφουμε τις ερωτήσεις μας σε ένα σημειωματάριο και να τις αφήνουμε ανοιχτές για μέρες. Κάποιες φορές η απάντηση δεν έρχεται με λέξεις – έρχεται με μια αλλαγή στάσης. Με ένα μικρό «ναι» εκεί που πριν υπήρχε αδράνεια.
Η σιωπή ως απάντηση που θεραπεύει
Όταν η ερώτηση γίνεται βαθιά, πολλές φορές δεν χρειάζεται απάντηση. Χρειάζεται σιωπή. Μια σιωπή που είναι χώρος. Ένα πεδίο στο οποίο κάτι μέσα μας ωριμάζει χωρίς πίεση. Εκεί αναδύεται η σοφία.
Όπως διδάσκει η παράδοση του Ζεν, η σιωπή είναι η γλώσσα της αλήθειας. Ο εαυτός δεν αποκαλύπτεται μέσα από συνεχή ομιλία, αλλά μέσα από τη δυνατότητα να παραμένουμε παρόντες χωρίς να γεμίζουμε το κενό. Μερικές από τις πιο σημαντικές συνειδητοποιήσεις έρχονται όταν καθόμαστε ήσυχοι, με μια ερώτηση να σιγοκαίει στο βάθος, χωρίς να την πιέζουμε.
Στον χώρο της ψυχοθεραπείας, αυτή η σιωπή ονομάζεται «παραμονή με το άγνωστο». Δεν είναι παθητικότητα – είναι μια δραστήρια μορφή εμπιστοσύνης ότι η αλήθεια θα φανερωθεί όταν είμαστε έτοιμοι να τη δεχτούμε.
Η ζωή ως ερώτηση
Ίσως η μεγαλύτερη μετατόπιση έρχεται όταν παύουμε να ψάχνουμε για τη «σωστή» απάντηση και δεχτούμε ότι η ίδια η ζωή είναι μια ερώτηση. Όχι για να λυθεί, αλλά για να βιωθεί. Όχι για να ξεκαθαρίσει τα πάντα, αλλά για να μας μάθει να αντέχουμε το ακαθόριστο με αγάπη.
Η αληθινή αυτογνωσία δεν κατοικεί στη βεβαιότητα. Ανασαίνει στη γενναιότητα της ερώτησης: Ποιος είμαι τώρα; Και τι γίνεται μέσα μου όταν τολμώ να κοιτάξω πιο βαθιά;
Και τότε, η ερώτηση δεν ζητά απάντηση. Γίνεται τρόπος να κάθεσαι δίπλα στον εαυτό σου χωρίς κρίση, με καλοσύνη. Την καλοσύνη που προκύπτει από την κατανόηση και αποδοχή της ολότητάς σου.
“Να αγαπάς τις ερωτήσεις όπως αγαπάς έναν μακρινό τόπο που δεν έχεις πάει ακόμα. Κι ίσως μια μέρα, να ζήσεις μέσα στην απάντηση.” – Rainer Maria Rilke
Πηγές:
- Carl Jung, Memories, Dreams, Reflections
- Shunryu Suzuki, Zen Mind, Beginner’s Mind
- Byron Katie, Loving What Is
- Pema Chödrön, When Things Fall Apart
- Rilke, Letters to a Young Poet
- Stephen Grosz, The Examined Life
- Jon Kabat-Zinn, Wherever You Go, There You Are
