Έχει γίνει ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα από τους ψυχολόγους. Πήραν δύο ομάδες ανθρώπων και τους ζήτησαν να κάνουν κάποιες φωτοτυπίες. Για την πρώτη ομάδα είχαν τοποθετήσει ένα κέρμα πάνω στο φωτοτυπικό μηχάνημα, έτσι ώστε όταν πήγαιναν τα μέλη της να χρησιμοποιήσουν το μηχάνημα, να το έβρισκαν μπροστά τους.
Στην άλλη ομάδα ζητήθηκε να κάνει το ίδιο, αλλά χωρίς κέρμα. Μετά, οι ψυχολόγοι τούς ρωτούσαν να τους πουν πόσο ευτυχισμένοι είναι με τη ζωή τους στο σύνολό της. Τα αποτελέσματα ήταν πολύ ενδιαφέροντα. Τα άτομα της πρώτης ομάδας απάντησαν σε μεγαλύτερο ποσοστό ότι ήταν ευτυχισμένα με τη ζωή τους στο σύνολό της, εμφανώς επηρεασμένα από το κέρμα που βρήκαν στο φωτοτυπικό μηχάνημα.
Advertisment
Σε ένα δεύτερο πείραμα, οι ψυχολόγοι ρωτούσαν τους ανθρώπους (η έρευνα έγινε τηλεφωνικά) να τους πουν πόσο ευτυχισμένοι είναι με τη ζωή τους στο σύνολό της. Αυτό το έκαναν κάποιες ημέρες με ηλιοφάνεια και κάποιες ημέρες με άσχημο καιρό. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι άνθρωποι που ρωτήθηκαν για το επίπεδο της ευτυχίας τους στο σύνολο της ζωής τους, απάντησαν σε μεγαλύτερο βαθμό θετικά τις ηλιόλουστες ημέρες.
Αυτό, για τον καθηγητή ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Yale, Paul Bloom, δηλώνει κάτι πολύ σημαντικό: ότι η ευτυχία είναι ένας στόχος για τον οποίο έχουμε εξελιχτεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να τον επιδιώκουμε συνεχώς. Με άλλα λόγια, η ευτυχία είναι κάτι σαν ένα μήνυμα που μας ειδοποιεί ότι οι ανάγκες μας έχουν ικανοποιηθεί.
Ένα απλό παράδειγμα που επιβεβαιώνει τον παραπάνω ορισμό, είναι το φαγητό. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι ευτυχισμένος αν δεν έχει να φάει. Η έλλειψη του φαγητού επισκιάζει οποιαδήποτε άλλη υλική άνεση ή απόλαυση έχει στη διάθεσή του. Αλλά το φαγητό δεν είναι ο σημαντικότερος παράγοντας για την ευτυχία μας. Από τα στοιχεία που έχουν συλλέξει ψυχολόγοι, σήμερα οι κάτοικοι των Η.Π.Α. δεν είναι περισσότερο ευτυχισμένοι απ’ ό,τι ήταν τη δεκαετία του 1950. Ενώ σήμερα οι υλικές ανέσεις έχουν πολλαπλασιαστεί, η αφθονία του φαγητού είναι πολύ μεγαλύτερη, το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί, παρ’ όλα αυτά οι άνθρωποι δεν δηλώνουν περισσότερο ευτυχισμένοι. Η ευτυχία τους κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα. Άρα, άλλοι είναι οι καθοριστικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ευτυχία.
Advertisment
Η ευτυχία φαίνεται ότι δεν εξαρτάται τόσο πολύ από τα εξωτερικά γεγονότα που μας συμβαίνουν. Αρκετοί ψυχολόγοι πιστεύουν ότι υπάρχει μια έμφυτη κλίση προς την ευτυχία, η οποία παραμένει σταθερή καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας, ενώ η διάθεσή μας αυξομειώνεται και κυμαίνεται γύρω από αυτό το, λίγο έως πολύ, σταθερό επίπεδο. Υπάρχει δηλαδή μια τάση σε όλους μας να είμαστε περισσότερο ή λιγότερο χαρούμενοι. Ένα ακραίο παράδειγμα είναι οι άνθρωποι που έχουν πάθει κάποιο ατύχημα και έχουν μείνει παράλυτοι από το λαιμό και κάτω. Οι μελέτες δείχνουν ότι αυτοί οι άνθρωποι, ένα χρόνο μετά το ατύχημα, αρχίζουν και αισθάνονται περίπου το ίδιο ευτυχισμένοι, όσο ήταν και πριν το ατύχημα. Δηλαδή, η ευτυχία επανέρχεται στα, προ του ατυχήματος, επίπεδα. Ένα άλλο παράδειγμα είναι οι άνθρωποι που έχουν κερδίσει μεγάλα ποσά στο Λόττο. Η ευτυχία τους μπορεί να αυξάνεται παροδικά, και μάλιστα να αποκορυφώνεται τη στιγμή της συνειδητοποίησης της νίκης, αλλά σιγά-σιγά υποχωρεί και επανέρχεται στα αρχικά της επίπεδα. Φυσικά, η ζωή ενός τέτοιου ανθρώπου θα αλλάξει ριζικά, αλλά το επίπεδο της ευτυχίας του όχι τόσο όσο θα περιμέναμε.
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τον υπερκαταναλωτισμό. Οι άνθρωποι αποκτούν αντικείμενα, παιχνίδια, ρούχα, αυτοκίνητα ή οτιδήποτε άλλο, χαίρονται για λίγο καιρό, αλλά σιγά-σιγά τα βαριούνται και μετά θέλουν να αγοράσουν κάτι καινούριο. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι οι άνθρωποι συνηθίζουν τις καταστάσεις. Με άλλα λόγια, προσαρμόζονται. Μάλιστα, όπως συνηθίζουν τις θετικές καταστάσεις, έτσι συνηθίζουν και τις αρνητικές.
Στη συνήθεια όμως υπάρχουν και κάποιες εξαιρέσεις. Για παράδειγμα, οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να συνηθίσουν το θόρυβο. Αν στο περιβάλλον στο οποίο ζούμε καθημερινά υπάρχουν ενοχλητικοί θόρυβοι, η ευτυχία μας μειώνεται και δεν επανέρχεται στα φυσιολογικά της επίπεδα, εάν οι θόρυβοι δεν σταματήσουν. Μια άλλη εξαίρεση είναι η ευτυχία που αυξάνεται λόγω των αισθητικών πλαστικών επεμβάσεων. Όταν κάποιος διορθώνει ένα ελάττωμά του (ή τουλάχιστον, κάτι που αυτός θεωρεί ως ελάττωμα), ζει όντας περισσότερο ευτυχισμένος. Και αυτό διαρκεί για όλη του τη ζωή. Οι ψυχολόγοι πιστεύουν ότι αυτό συμβαίνει επειδή έχει μεγάλη σημασία ο τρόπος με τον οποίο μας αντιμετωπίζουν και μας βλέπουν οι άλλοι. Εκτός όμως από αυτές τις εξαιρέσεις, η ευτυχία μας γενικά δεν εξαρτάται από τις εξωτερικές αλλαγές.
Ένας άλλος κυρίαρχος παράγοντας για τη διαβάθμιση της ευτυχίας είναι η σχετικότητά της. Η ευτυχία επηρεάζεται, όχι τόσο από τα αγαθά που έχει κανείς, αλλά συγκριτικά με αυτά που έχουν οι άλλοι γύρω του (φυσικά, με την προϋπόθεση ότι ικανοποιεί τις βασικές ανάγκες του – επιβίωση και φαγητό). Για παράδειγμα, οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, προτιμούν να παίρνουν 1000 ευρώ το μήνα γνωρίζοντας ότι όλοι οι άλλοι παίρνουν 900, παρά να παίρνουν 1100 όταν όλοι οι άλλοι παίρνουν 1200. Αν και δεν αλλάζουν πολλά ως προς την οικονομική τους κατάσταση, το επίπεδο της ευτυχίας τους επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη σύγκριση που κάνουν με τους άλλους. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι είμαστε κοινωνικά όντα και ότι η ιεραρχία παίζει έναν σημαντικό ρόλο στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη ζωή και τον εαυτό μας.
Τέλος, κάτι που επηρεάζει σημαντικά την ευτυχία, είναι οι αναμνήσεις του παρελθόντος. Συγκεκριμένα, δεν είναι μόνο π.χ. μια ανάμνηση στο σύνολό της, αλλά κυρίως το τέλος της ανάμνησης. Η τελευταία εντύπωση αποτυπώνεται πιο έντονα στο μυαλό μας, κάτι που στη συνέχεια επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο θυμόμαστε τη ζωή μας. Για παράδειγμα, αν βρισκόμαστε σε ένα πάρτι που στο μεγαλύτερο μέρος του βαριόμαστε και δεν περνάμε καλά, αλλά ξαφνικά στα τελευταία λεπτά συμβεί κάτι που θα μας ευχαριστήσει ιδιαίτερα, τότε η ανάμνησή μας απ’ αυτό το πάρτι θα είναι σχετικά θετική. Αντίθετα, αν σε ένα πάρτι περνάμε καλά την περισσότερη ώρα αλλά στο τέλος συμβεί κάτι άσχημο, το πάρτι θα το θυμόμαστε περισσότερο για το άσχημο περιστατικό.
Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η ευτυχία δεν είναι κάτι απόλυτο, ούτε είναι μια ιδανική κατάσταση. Σημασία στη ζωή μας έχει ο μέσος όρος της ευτυχίας μας. Είναι σίγουρο ότι όλοι θα βιώσουμε κάποια στιγμή καταστάσεις που θα μας χαροποιήσουν και καταστάσεις που θα μας στενοχωρήσουν. Θα μπορούσαμε να σχηματοποιήσουμε την ευτυχία μας και να την παρομοιάσουμε με μια κυματοειδή καμπύλη που ανεβαίνει και κατεβαίνει συνέχεια γύρω από ένα σχετικά σταθερό επίπεδο. Σ’ αυτό υπάρχουν εξαιρέσεις, αλλά γενικά, οι περισσότεροι άνθρωποι, δεν βιώνουν στη ζωή τους συνταρακτικά δραματικά γεγονότα. Μάλιστα, δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι όταν μια μέρα βρισκόμαστε πάνω από τον μέσο όρο, οι περισσότερες πιθανότητες ορίζουν ότι την επόμενη μέρα η διάθεσή μας θα ακολουθήσει μάλλον καθοδική πορεία. Και αντίστροφα, όταν βρισκόμαστε στα «down» μας, οι περισσότερες πιθανότητες είναι ότι τις επόμενες ημέρες θα τείνουμε ξανά προς το μέσο όρο.
Το άρθρο βασίστηκε σε διάλεξη του καθηγητή Paul Bloom στο πανεπιστήμιο Yale. Μπορείτε να παρακολουθήσετε ολόκληρη τη διάλεξη στο βίντεο που ακολουθεί.
Πηγή
