Ο εγκέφαλος είναι το μυστηριώδες κέντρο του ανθρώπινου σύμπαντος, γύρω από το οποίο περιστρέφεται ολόκληρη η ύπαρξη του: 1300 κυβικά εκατοστά μια φαιόχρωμης ζελατινώδους μάζας, που περιέχει αισθήσεις, αισθήματα, συναισθήματα, σκέψεις, έννοιες, ιδέες, πόνο, ηδονή, δημιουργία και καταστροφή. Το κύριο παράδοξο με τον εγκέφαλο είναι ότι στην ουσία ο ρόλος του είναι περιοριστικός: από τον άπειρο αριθμό πληροφοριών που βρίσκονται διάχυτες στο περιβάλλον, ο κάθε οργανισμός αντιλαμβάνεται μόνον εκείνες που του είναι απαραίτητες για την επιβίωση και την αναπαραγωγή του. Κάθε άλλη μορφή γνώσης αποκλείεται βιολογικά. Όμως, στην περίπτωση του ανθρώπου αυτός ο γενικός νόμος δεν ισχύει απόλυτα: απ’ ό,τι φαίνεται, είναι το μοναδικό ον που θέτει μεταφυσικά, οντολογικά, γνωσιολογικά, και τελεολογικά ερωτήματα, και προσπαθεί να τα απαντήσει. Ωστόσο, ένα από τα πολλά μυστήρια που δεν μπόρεσε να λύσει ακόμη ο άνθρωπος είναι και ο τρόπος λειτουργίας του εγκεφάλου. Και όμως, δύο βασικές του λειτουργίες αρκούν για να μας αποδείξουν ότι είναι η πύλη προς έναν κόσμο αόρατων και υπερβατικών οντοτήτων: τα όνειρα και η δημιουργικότητα.
Όπως είναι γνωστό, οι διάφορες εικόνες και οι συναφείς έννοιες της πραγματικότητας δημιουργούνται στον εγκέφαλο μας μέσω των πέντε αισθήσεων. Πώς εξηγείται το γεγονός ότι στη διάρκεια του ύπνου, όταν η λειτουργία των αισθήσεων μας αναστέλλεται προσωρινά, βιώνουμε μέσα από τα όνειρα καταστάσεις τόσο έντονες που μας κάνουν πολλές φορές, όταν ξυπνάμε, να βλέπουμε τη φυσική πραγματικότητα σαν κάτι υποδεέστερο από την ονειρική; Πώς εξηγείται αυτή η ικανότητα του εγκεφάλου να σκηνοθετεί και να παίζει ερήμην μας ταινίες σε μεταμεσονύκτιες προβολές, προς δική του τέρψη και ευχαρίστηση;
Advertisment
Η άυλη εκείνη οντότητα που ονομάζουμε νου και πνεύμα (πόσο θαυμαστή είναι η εγγενής σοφία της γλώσσας!), είναι η εξήγηση αυτής της δραστηριότητας. Το γεγονός ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί, σε μεγάλο ποσοστό, αυτόνομα και ανεξέλεγκτα, αποδεικνύεται από την πλήρη ελευθερία που αποκτά στη διάρκεια του ύπνου, όταν οι αισθητήριες λειτουργίες βρίσκονται σε προσωρινή αδράνεια. Όταν θέλουμε να σηκώσουμε το δεξί μας χέρι, ενεργοποιείται το τμήμα εκείνο του εγκεφάλου που ελέγχει τους μύες του δεξιού χεριού, και η κίνηση εκτελείται. Τι είναι όμως εκείνο που δίνει την εντολή στο συγκεκριμένο τμήμα του εγκεφάλου να προβεί στην εκτέλεση της συγκεκριμένης πράξης; Είναι προφανώς το ίδιο που δημιουργεί και τα όνειρα στον εγκέφαλο, στη διάρκεια του ύπνου, και το οποίο υποτίθεται ότι δεν έχει εξηγηθεί ακόμη, εφ’ όσον η επιστήμη απορρίπτει κάθε υπερβατική έννοια (νους, πνεύμα, ψυχή) που δεν μπορεί να αποδειχτεί πειραματικά (αν και οι απλοί συλλογισμοί που προανέφερα θα μπορούσαν να αποτελέσουν αποδεικτικά στοιχεία). Όλα δείχνουν λοιπόν ότι στη διάρκεια του ύπνου το πνεύμα, απελευθερωμένο από το σώμα, κινείται σε άλλους ανεξερεύνητους κόσμους, και ότι η περιπλάνηση αυτή είναι ζωτικής σημασίας: έχει αποδειχτεί πειραματικά ότι αν εμποδιστεί, για κάποιο χρονικό διάστημα, η λειτουργία του ονειρέματος, τότε ο άνθρωπος παρουσιάζει σοβαρές ψυχικές διαταραχές.
Ένα άλλο μυστηριώδες φαινόμενο είναι η δημιουργική ικανότητα που αποδίδεται στον εγκέφαλο. Προσωπικά, πιστεύω ότι ο εγκέφαλος δεν δημιουργεί τίποτα: είναι ένας δέκτης που συλλαμβάνει νοητικά κύματα που προέρχονται από έναν άγνωστο πομπό. Όλες οι εγκεφαλικές δημιουργίες του ανθρώπου, δεν είναι παρά αντανακλάσεις άλλων παράλληλων συμπάντων και συμβάντων. Έμπνευση (από το εν-πνέω) είναι ο συντονισμός του εγκεφάλου με ένα συγκεκριμένο μήκος κύματος, αγνώστου προελεύσεως. Ο Γουίλλιαμ Μπάροουζ είπε κάποτε γι’ αυτή τη μυστηριώδη διεργασία: «Σε όλη μου τη ζωή υπάκουα στις επιρροές εξωτερικών δυνάμεων. Όπως ένα μέντιουμ, περιμένω καθισμένος στο γραφείο μου να μου έρθει εκείνη η έκλαμψη που ορισμένοι ονομάζουν έμπνευση. Όταν λοιπόν μου συμβαίνει κάτι τέτοιο, μ’α φωτεινή δέσμη ενέργειας διαπερνά ολόκληρο το κορμί μου. Μια καταιγίδα εικόνων κι αισθήσεων, κάτι σαν ταινία, προβάλλεται απ’ ευθείας στον εγκέφαλο μου…». Ο άνθρωπος δεν εφευρίσκει τίποτα, απλά ανακαλύπτει πράγματα που ήδη προϋπάρχουν. Η μουσική του Μότσαρτ, τα έργα του Ντοστογιέφσκυ, η μη-Ευκλείδεια γεωμετρία, ήδη προϋπήρχαν, απλά έπρεπε να γεννηθούν ο Μότσαρτ, ο Ντοστογιέφσκυ, και ο ‘Εουλερ, για να τα υλοποιήσουν. Το ίδιο συμβαίνει με κάθε μορφή καλλιτεχνικής, διανοητικής, και επιστημονικής δημιουργίας.
Πα να συμβεί αυτό, απαραίτητη προϋπόθεση φαίνεται να είναι η ψυχική διαταραχή, δηλαδή η απορ-ρύθμιση της φυσιολογικής λειτουργίας του νου: όλα τα μεγάλα πνεύματα της ανθρωπότητας έζησαν στο μεταίχμιο της ανεξήγητης εκείνης κατάστασης που ονομάζουμε συμβατικά τρέλα. Οι «επιστήμονες» έκαναν κόσκινο τον εγκέφαλο του Αϊνστάιν (που υπήρξε μέτριος μαθητής και φοιτητής), μετά από τον θάνατο του, δίχως να βρουν φυσικά το παραμικρό ίχνος της ιδιοφυίας του (εξ ίσου ασύλληπτη παραμένει και η ανθρώπινη συνείδηση). Θα αρκούσε ίσως να θυμηθούν τον Σωκράτη και το περίφημο δαιμόνιο του, που του υπαγόρευε τις σκέψεις του, και το πρόβλημα θα λυνόταν αυτομάτως. Φυσικά δεν το έκαναν, επειδή αυτό θα θεωρείτο σαν μια άκρως «αντιεπιστημονική εξήγηση». Το γεγονός ότι μονοκύτταροι οργανισμοί, που στερούνται όχι μόνο εγκεφάλου αλλά και νευρικού συστήματος, διαθέτουν εκπληκτική ευφυία, αποδεικνύει ότι κακώς θεωρούμε κάποιες νοητικές δραστηριότητες σαν απόρροιες των εγκεφαλικών λειτουργιών. Ο διάσημος βρετανός μαθηματικός Ίαν Στιούαρτ δήλωσε σε μια συνέντευξη του: «Μερικοί μαθηματικοί αισθάνονται ότι, κατά κάποιον τρόπο, υπάρχει ένα ιδεατό Σύμπαν όπου τα μαθηματικά αντικείμενα υφίστανται. Κι εγώ όταν ασχολούμαι με κάποια μαθηματική εργασία, έχω την αίσθηση ότι ανακαλύπτω κάτι που ήδη υπήρχε, αλλά δεν αξίζει να σκέφτομαι περισσότερο αυτό το θέμα…»!
Advertisment
Ο ρώσος επιστήμονας Βλαντιμίρ Βερνάτσκι και ο γάλλος φιλόσοφος Τεγιάρ ντε Σαρντέν, προσπάθησαν να εξηγήσουν κάποιες μυστηριώδεις νοητικές λειτουργίες (όπως είναι η δημιουργικότητα) επινοώντας την έννοια της Νοόσφαιρας, δηλαδή μια μορφή συλλογικού ανθρωπίνου Πνεύματος (το συλλογικό ασυνείδητο του Γιουνγκ) που περιβάλλει τη Γη, και από το οποίο αντλούν τις ιδέες τους κάποιοι προικισμένοι άνθρωποι που τους ονομάζουμε στοχαστές, εφευρέτες, δημιουργούς, κλπ. Φυσικά, η επίσημη επιστήμη απέρριψε ασυζητητί αυτή την «αντιεπιστημονική ανοησία».
Ωστόσο, όλα δείχνουν ότι ο εγκέφαλος είναι ένας μεσάζων ανάμεσα στα ορατά και τα αόρατα συστατικά μας, ένας μετασχηματιστής που συνδέει το σώμα με την ψυχή. Όσον καιρό οι «ειδικοί» δεν θα αποδέχονται ότι η υλική πραγματικότητα είναι μόνον η κορυφή ενός ολόκληρου κόσμου από άγνωστες – και πειραματικά αναπόδεικτες – δυνάμεις, θα συνεχίζουμε δυστυχώς να σπάμε τα κεφάλια μα πάνω στον τοίχο ενός τεχνητού “ανεξήγητου”.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Δημήτρη Χοροσκέλη “Για να τελειώνουμε με όλα” Εκδόσεις ΔΙΟΝ
