Είτε αδύναμος και μαλακός, είτε αυστηρός και απόμακρος, ο άνδρας συνυπάρχει με τη γυναίκα του και τη συμπληρώνει, διατηρώντας την ισορροπία στο οικογενειακό σύστημα.
Συνηθισμένος και ο ίδιος από παιδί να φροντίζει κυρίως τις συναισθηματικές ανάγκες της μητέρας του, λειτουργώντας ως ένα υποκατάστατο συζύγου, ο άνδρας αναπαράγει βασικά στοιχεία αυτής της συμπεριφοράς στη σχέση με τη γυναίκα του.
Advertisment
Σύμφωνα με τη συστημική θεωρία, η οποία είναι ένα σύγχρονο επιστημονικό μοντέλο θεώρησης και κατανόησης της πραγματικότητας, η οικογένεια αποτελεί ένα ζωντανό σύστημα του οποίου τα μέλη αλληλεξαρτώνται και αλληλεπιδρούν.
Ως σύστημα η οικογένεια προσδιορίζεται από το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ανήκει. Σύμφωνα με την επιστημολογική υπόθεση του Gregory Bateson (1972), που βασίζεται στην κυβερνητική, στη θεωρία συστημάτων και στην οικολογία, οποιαδήποτε αλλαγή σε ένα στοιχείο του συστήματος επιφέρει αυτόματα αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα: πρόκειται, με άλλα λόγια, για μια διευρυμένη θέαση των πραγμάτων από το μέρος στο όλον.
Κατά συνέπεια, εάν η συμπεριφορά ενός μέλους της οικογένειας συνδεθεί με τις συμπεριφορές των υπολοίπων μελών και με τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους, μπορούν εύκολα να γίνουν αντιληπτές η δομή, οι λειτουργίες και η συναισθηματική εγγύτητα ανάμεσά τους, καθώς και να εντοπιστούν και τελικά να επιλυθούν κάποιες δυσλειτουργίες.
Advertisment
Ένα χαρακτηριστικό του οικογενειακού συστήματος, το οποίο μας βοηθά να κατανοήσουμε τη σχέση προσκόλλησης ανάμεσα στη μητέρα και τον γιο, όπως και τη συναισθηματική απουσία του πατέρα από την οικογένειά του, είναι η έννοια της ομοιόστασης, ή αλλιώς τάση του συστήματος για επιβίωση και διατήρηση της ισορροπίας του.
Πολλές φορές μέσα σε μια οικογένεια, τα μέλη έχουν την τάση να υιοθετούν συγκεκριμένους ρόλους, λειτουργώντας ως σταθεροποιητικοί μηχανισμοί ούτως ώστε να διατηρηθεί η ισορροπία στο οικογενειακό σύστημα.
Υπό αυτό το πρίσμα, ο πατέρας δίνει στη μητέρα τον χώρο που χρειάζεται μέσα στο σπίτι προκειμένου να αναπτύξει τις ικανότητές της και να αποδείξει την αξιοσύνη της, εκπληρώνοντας με αυτό τον τρόπο την υπαρξιακή της ανάγκη για αυτοπραγμάτωση.
Ο ίδιος ο πατέρας υπολειτουργεί, μένοντας πίσω και οπισθοχωρώντας όπου χρειάζεται, για να κρατηθεί η ισορροπία στη σχέση με τη μητέρα αλλά και στο σπίτι γενικότερα, και διατηρώντας μια στάση παθητικότητας, ανεκτικότητας και σιωπής.
Δρα ως ένας αφανής ήρωας, ο οποίος θυσιάζει τις δυναμικές πλευρές αλλά και τις ανάγκες του, για να αισθάνεται εκείνη καλά. Οι ρόλοι αυτοί τις περισσότερες φορές μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικοί, καθώς ανατρέπουν την ψυχοσυναισθηματική ισορροπία και των δύο – του μεν άνδρα διότι καταστέλλει διαρκώς τον εαυτό του, της δε γυναίκας διότι παραμένει δέσμια στην ψευδαίσθηση της μητρικής παντοδυναμίας.
Σε κάθε περίπτωση, οι συνέπειες είναι σοβαρές, δεδομένου ότι διαταράσσονται βαθύτατα όλες οι σχέσεις του οικογενειακού συστήματος. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο πατέρας στα μάτια του μικρού αγοριού φαντάζει ένας μυστηριώδης ξένος, ένας απρόσιτος και απόμακρος ενήλικας, ένας άνθρωπος τον οποίο το παιδί δεν γνωρίζει.
Το μυστήριο γύρω από τον πατέρα τις περισσότερες φορές αναλαμβάνει να φωτίσει εν μέρει η μητέρα, ανάλογα με τη σχέση που έχει μαζί του. Κρατώντας στα χέρια της τα μέσα που δίνουν υπόσταση στον άντρα της, η πανταχού παρούσα μητέρα είναι σε θέση να δημιουργήσει την εικόνα ενός πατέρα τιμωρού ή ενός πατέρα στοργικού, ανάλογα με το πώς νιώθει η ίδια γι’ αυτόν, και αυτή την εικόνα να την προβάλλει στον γιο της.
Εάν η μητέρα έχει μια καλή και λειτουργική σχέση με το σύζυγό της, τότε τα λόγια της είναι γεμάτα ζεστασιά και αγάπη, και δρουν ως βάλσαμο, απαλύνοντας τον πόνο της απουσίας του και αναπληρώνοντας, όσο αυτό είναι εφικτό, το κενό που αυτός αφήνει πίσω του.
Στην αντίθετη περίπτωση η εικόνα του πατέρα προκύπτει παραμορφωμένη από τα πικραμένα και θυμωμένα λόγια της προδομένης γυναίκας, δηλητηριάζοντας και την ψυχή του γιου της.
Όταν ο άντρας νιώθει ότι εκτιμάται, αναγνωρίζεται και αγαπιέται από τη γυναίκα του, είναι πιο πιθανό να εμπλακεί στην ανατροφή των παιδιών του και να ασκήσει πιο αποτελεσματικά τον πατρικό του ρόλο.
Σε διαφορετική περίπτωση θυμώνει, απογοητεύεται, αισθάνεται ανεπαρκής και ανάξιος, και απομακρύνεται. Γι’ αυτό ο άνδρας πρέπει να βρίσκεται σε επαφή με τον εαυτό του και με τον πατρικό του ρόλο, ώστε να μπορέσει να αντεπεξέλθει με ωριμότητα στις αρμοδιότητές του και παράλληλα να μείνει ανεπηρέαστος από τις κριτικές της συντρόφου του.
Η παθητικότητα, η υποχωρητικότητα και η αδράνεια με την οποία ο πατέρας αντιμετωπίζει τον γιο του διαιωνίζουν έναν φαύλο κύκλο δυσλειτουργικών συμπεριφορών.
Πολλές φορές πυροδοτούν αυτόματα την επέμβαση της μητέρας, η οποία αναλαμβάνει να επιτελέσει ένα μέρος του ρόλου του, επιβάλλοντας πειθαρχία ή τιμωρία και απαλλάσσοντας έτσι τον άνδρα της από τον ρόλο του “κακού” πατέρα.
Παρά την παντοδυναμία της μέσα στο σπίτι, η μητέρα μερικές φορές αδυνατεί να διατηρήσει τη συνοχή, τη σταθερότητα και τη συγκρότηση της οικογένειάς της, κατάσταση την οποία επέβαλλε μέχρι πρότινος ο πατέρας με τον παραδοσιακό του ρόλο.
Βλέπουμε συχνά τη μητέρα να παραπονιέται για το βαρύ φορτίο που κουβαλά και να προσπαθεί να “τραβήξει” τον πατέρα στο σπίτι προκειμένου αυτός να αναλάβει τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντα που του αναλογούν.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, και προκειμένου να της αποδείξει ότι είναι επαρκής στο ρόλο του, ο αφανής πατέρας παρουσιάζεται στα παιδιά του με σκληρό τρόπο.
Αγνοώντας τις διαδικασίες του σχετίζεσθαι και της επικοινωνίας, αφού και ο δικός του πατέρας δεν του έδειξε τον τρόπο, είναι πιθανό να εκφράσει την αποδοκιμασία και την απόρριψή του ή, ακόμη χειρότερα, να ασκήσει σωματική βία για να επιβάλει την εξουσία και τη δύναμή του.
“Η επιστροφή του άνδρα” Ελισάβετ Μπαρμπαλιού εκδόσεις Πεδίο
Photo: Author/Depositphotos
