Συνέντευξη της Ρίτας Χαριτάκη στη Μάιρα Σαραντοπούλου
για την Εναλλακτική Δράση
Κοιτώντας το πλήθος καθώς περπατάς στο δρόμο, σκέφτεσαι πως είναι λίγοι, πλέον, όσοι νοιάζονται πραγματικά, για το τι συμβαίνει στην κοινωνία που ζούμε. Οι ρυθμοί της ζωής μας και οι ανάγκες της, μας έχουν αποξενώσει. Με δυσκολία πια, θα συμμετέχουμε σε κάποια συλλογική δράση στη γειτονιά ή στην πόλη μας, θα πάμε σε κάποια ομιλία κοινωνικού περιεχομένου, θα ασχοληθούμε με τα οικολογικά ζητήματα.
Advertisment
Η γνωριμία μαζί της, οφείλω να ομολογήσω πως με γέμισε αισιοδοξία και χαρά. Το όνομα της Ρίτα Χαριτάκη. Ακτιβίστρια φύσει και θέσει. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ιταλία. Είναι πτυχιούχος αγγλικής και γαλλικής φιλολογίας και διδάσκει ξένες γλώσσες. Αγάπησε την Ελλάδα σαν πατρίδα της, μελέτησε σε βάθος την ιστορία της και ζει μαζί με τον σύζυγο της, στη χώρα μας, από το 1980. Μετρά ήδη ένα υπέροχο βιβλίο στο βιογραφικό της, με τίτλο “Grecia profonda”, δηλαδή “Ελλάδα εκ βαθέων” το οποίο έχει εκδοθεί στην Ιταλία και έχει βραβευτεί το 2007, ως το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς από τον ιταλικό φορέα Fenalc. Πρόκειται για μια συλλογή από αληθινές μαρτυρίες ιστορικού περιεχομένου, από ανθρώπους της ελληνικής υπαίθρου αλλά και γνώστες ιστορικών γεγονότων.
Η Ρίτα Χαριτάκη μοιράζει τη μέρα της ανάμεσα σε σπουδαίες φιλανθρωπικές δράσεις, οικολογικές πρωτοβουλίες, καθώς και σε δράσεις για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ζώων. Αν τη δει κανείς, θα καταλάβει τι σημαίνει το ρητό “η ομορφιά ανθίζει στην απλότητα”. Μια γυναίκα- πρότυπο χωρίς υπερβολή. Μίλησε αποκλειστικά στην enallaktikidrasi.com για όσα αγαπά και για όσα πράττει.
Κυρία Χαριτάκη, σας έχουμε μάθει μέσα από την παρουσία σας σε πολλές οικολογικές δράσεις και πρωτοβουλίες. Πείτε μας λίγα λόγια για την οπτική σας απέναντι στη ζωή.
Η οικολογική μου συνείδηση ξεκινά από πολύ παλιά. Από την οικογένειά μου θα έλεγα. Δίνουμε μεγάλη σημασία στην προστασία του περιβάλλοντος. Και πάντα στην οικογένεια είχαμε, αντί ανθρωποκεντρική, βιοκεντρική άποψη για τη ζωή. Αυτό σημαίνει πως ναι, ο άνθρωπος έχει επιτύχει πολλά, αλλά από την άλλη είναι και το μόνο είδος που έχει φέρει τον πλανήτη στο όριο της πυρηνικής και οικολογικής καταστροφής. Άρα, θα έπρεπε να είμαστε πιο ταπεινοί και να σεβόμαστε τα άλλα είδη που σίγουρα έχουν κάνει κάτι καλύτερο από εμάς.
Advertisment
Εμείς, δηλαδή, μπορεί να προχωρήσαμε τεχνολογικά αλλά πολλές φορές, χρησιμοποιούμε την τεχνολογία χωρίς να σκεφτόμαστε την βιοηθική. Αυτή είναι η κεντρική σκέψη που με ώθησε στο οικολογικό κίνημα. Είμαι 62 ετών και ζω στην Ελλάδα από το 1980. Ο σύζυγος μου είναι Έλληνας, γιατρός και ήρθαμε εδώ τότε. Εντάχθηκα στο οικολογικό κίνημα και έδρασα μαζί με άλλους ακτιβιστές και με τον άνδρα μου. Προσπαθήσαμε μαζί με τόσους άλλους να φέρουμε την οικολογική συνείδηση, αλλά και την ηθική απέναντι στα ζώα.
Την εποχή που ήλθατε στην Ελλάδα, το οικολογικό κίνημα ήταν πιο πίσω θα λέγαμε σε σχέση με άλλα της Ευρώπης. Τι είχατε να αντιμετωπίσετε;
Τότε, είχαν γίνει περισσότερα βήματα σε κάποιες άλλες χώρες της Ευρώπης. Αλλά και εδώ έχουν γίνει αρκετά βήματα και σε σχέση με τον πολιτισμό και την οικολογία και όλα αυτά τα χρόνια έχει συμμετάσχει πάρα πολύς κόσμος. Ενώ, όταν ήλθα, υπήρχαν δύο οργανώσεις και δύο περιοδικά που ασχολούνταν με αυτά, τώρα υπάρχουν εκατοντάδες οργανώσεις, συλλογικότητες, ομάδες πολιτών και εθελοντές πολίτες, που κάποτε κάθονταν στο σπίτι τους.
Τώρα βγαίνουν για να ζητήσουν καλύτερους νόμους, καλύτερες συνθήκες ζωής και για τους ανθρώπους και για το περιβάλλον. Η Ελλάδα είναι η δεύτερη πατρίδα μου και έχει πολύ ιδιαίτερη ενέργεια. Μπορεί τα κόμματα που έχουν περάσει από την εξουσία από το ’80 που είμαι στην Ελλάδα να μην έχουν κάνει πολλά πράγματα για την οικολογία και δεν έχουμε να περιμένουμε πολλά από τους πολιτικούς, ωστόσο από “χαμηλά”, από τους ανθρώπους δηλαδή, μπορούμε να περιμένουμε πολλά, γιατί ήδη έχουν γίνει θαυμάσια πράγματα.
Εγώ βλέπω ήδη και μέσα στην κρίση, να έχουν δημιουργηθεί αυθόρμητα ομάδες πολιτών που έχουν πετύχει πάρα πολλά.Για παράδειγμα, παλιά υπήρχαν πολλά εγκαταλελειμμένα χωριά. Τώρα βλέπουμε ότι μπορεί να υπάρξει π.χ. ένας δάσκαλος, ένας τσοπάνος που έχουν δημιουργήσει ενεργές ομάδες με ποικίλες δραστηριότητες χάρη των οποίων αναγεννήθηκαν τα χωριά. Με την επιστροφή ντόπιων μεταναστών, άνοιξαν οι δουλειές και αναπτύχθηκε ο τουρισμός. Δηλαδή, έγιναν αναστηλώσεις σπιτιών, αρχαιολογικές ανασκαφές, αγροτουρισμός αξιοποιώντας την πρώτη ύλη. Οι πρώτες ύλες στην Ελλάδα είναι η φύση, τα μνημεία, τα βυζαντινά, οι αρχαιότητες και όλες οι ομορφιές που έχει η χώρα, ως μια χώρα μεσογειακή. Άνθρωποι που πρώτα έκαναν άλλες δουλειές, τώρα δουλεύουν ως οδηγοί και ως ξεναγοί. Γι αυτό είμαι πολύ αισιόδοξη, γιατί αυτές οι μικρές ομάδες καταφέρνουν τόσα πολλά.
Ανησυχείτε, ωστόσο, από το παγκόσμιο σκηνικό όσον αφορά τη γη μας, το σπίτι μας;
Πιστεύω ότι πάντα, σε κάθε ιστορική περίοδο, υπήρχε μεγάλη ανησυχία γιατί κάποτε υπήρχαν, για παράδειγμα, οι ασθένειες που αποδεκάτιζαν ολόκληρους λαούς. Τώρα, μπορούμε να γκρινιάζουμε όσο θέλουμε αλλά έχουμε ένα στάνταρτ ζωής πολύ καλύτερο απ’ ό,τι παλιά και η ηλικία που φτάνει ο κόσμος σήμερα είναι πολύ μεγαλύτερη.
Τώρα, μπορούμε να κάνουμε μια καλύτερη ζωή και να κρατάμε τα χαλινάρια της ζωής μας πολύ περισσότερο σε σχέση με παλαιότερα. Θυμάμαι, πριν 40 χρόνια που γνώρισα τον άνδρα μου, φοιτητής ιατρικής τότε στη Μπολόνια, να περιμένει στο ιταλικό τηλεφωνικό κέντρο μέχρι το βράδυ, για να τηλεφωνήσει στους γονείς, για να πει δύο κουβέντες. Τώρα έχουμε τα κινητά και κάνουμε ό,τι θέλουμε. Υπάρχει γκρίνια για σωστούς λόγους αλλά ας μην παραβλέπουμε και τα καλά. Εγώ δεν έμεινα έκπληκτη με το μεγάλο κύμα της μετανάστευσης γιατί ολόκληρη η ιστορία έχει να μετρά μεταναστεύσεις και οι ίδιοι είμαστε παιδιά μεταναστεύσεων.
Έχετε ανησυχήσει με όλη αυτή την ιστορία της παραγωγής πυρηνικών όπλων που ήρθε φέτος ξανά στην επικαιρότητα, με τη Βόρεια Κορέα, το Ιράν κτλ;
Με ανησυχεί ότι παίζονται παιχνίδια πάνω από το κεφάλι μας και με ανησυχεί το πώς τα media θέλουν να μας τα περάσουν. Από την άλλη πλευρά και πριν 2-3 χιλιάδες χρόνια υπήρχαν ηγέτες και μεγάλο κεφάλαιο, που έπαιζαν με τα ανθρωπάκια, με το λαό, σαν να ήταν πιόνια σε σκακιέρα. Άρα, από αυτή την πλευρά, δεν άλλαξαν πολύ τα πράγματα. Τώρα παίζονται σκληρά παιχνίδια γιατί μιλάμε για πυρηνικά όπλα, για παγκόσμια παιχνίδια και όλα έχουν παγκοσμιοποιηθεί.
Βλέπω όμως ότι, υπάρχει ένα παγκόσμιο κίνημα αντίδρασης και δράσης και η αποανάπτυξη που αναπτύσσεται. Δηλαδή, δεν είναι ανάγκη να τσιμεντοποιήσουμε παραπάνω από όσο σήμερα την πόλη μας, δεν είναι ανάγκη να παράγουμε κι άλλα. Η Ελλάδα έχει ήδη τις πρώτες ύλες. Το θέμα είναι να αξιοποιηθούν. Βλέπω με θλίψη, τα παιδιά που σπουδάζουν ιστορία, αρχαιολογία, τέχνες, να μην βρίσκουν τις αντίστοιχες δουλειές και βλέπω τα παιδιά που σπουδάζουν μάρκετινγκ/διαφήμιση για να προωθήσουν τη βιομηχανία, να βρίσκουν πιο εύκολα απασχόληση στο δικό τους αντικείμενο. Θεωρώ ότι αυτό είναι στενάχωρο και άδικο γιατί για μένα ο πραγματικός πλούτος είναι οι κλασσικές επιστήμες.
Grecia profonda. Το βιβλίο σας, η Ελλάδα εκ βαθέων…
Μάζεψα κάποιες μαρτυρίες και τις έχω καταγράψει σε μορφή διηγήματος. Καταστάσεις που μου έχουν διηγηθεί ή που έχω ζήσει και δει η ίδια. Δεν έχει μεταφραστεί στην Ελλάδα. Είναι μία συλλογή από αληθινές ιστορίες. Στο εξωτερικό υπάρχουν πολλά κλισέ όσον αφορά την Ελλάδα. Ξέρουν για την αρχαία Αθήνα, για το Βυζάντιο, τον Θεοδωράκη, την Κάλλας, τον Παναγούλη και τη δικτατορία. Ξέρουν για τα ωραία νησιά και τις διακοπές, αλλά δεν ξέρουν για το πραγματικό ελληνικό πνεύμα. Η αλήθεια είναι ότι, η Ελλάδα δεν έχει εφαρμόσει ποτέ πολιτική εξωστρέφειας.
Προσπαθώ με αυτές τις μαρτυρίες να μιλήσω για πράγματα που δεν ξέρουν οι ξένοι. Όπως για παράδειγμα για την Μπουμπουλίνα. Κανείς δεν ξέρει για το γεγονός ότι πέραν του ότι ήταν η πρώτη ναυαρχίνα της ιστορίας και κανείς δεν ξέρει πως πέρα από το μεγάλο έργο της για την επανάσταση, ήταν και μια καταπληκτική διπλωμάτισσα. Κατάφερε να γεφυρώσει τις σχέσεις Ελλάδος- Τουρκίας, μιλώντας στη μητέρα του σουλτάνου, για να σωθούν οι Ελληνίδες και οι Τουρκάλες όταν οι μεν θα βρίσκονταν στα χέρια των δε. Ένα πολύ ανθρώπινο έργο.
Έχετε ασχοληθεί και με τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας;
Έχω ασχοληθεί – θα έλεγα – από πρώτο χέρι. Την πρώτη χρονιά που ήρθα στην Ελλάδα, δεν μιλούσα ακόμη τα ελληνικά, μιλούσα μόνο αρχαία ελληνικά, βρέθηκα στο Μεγάλο Χωριό Καρπενησίου. Ο άνδρας μου σαν γιατρός, έκανε εκεί το αγροτικό του. Η εμπειρία ήταν πολύ ωραία. Πέρα από τη φύση που είναι καταπληκτική, οι άνθρωποι είναι πολύ φιλικοί. Σε αυτό το χωριό, είχαν περάσει 35 χρόνια από το τέλος του πολέμου και δεν είχε ξαναπατήσει Ιταλός από τότε. Είχαν γίνει μεγάλες συγκρούσεις και έμαθα εκ των υστέρων, ότι οι Ιταλοί σκότωσαν εκεί όλους τους οικογενειάρχες για αντίποινα. Έτσι βρήκα εκεί όλες τις χήρες που ήταν ακόμη ζωντανές.
Επίσης, εκείνη τη χρονιά είχε δοθεί το δικαίωμα της επιστροφής από τη Ρωσία, στα παιδιά του παιδομαζώματος. Αναρωτιόμουν γιατί το μισό χωριό μιλούσε ρωσικά. Μετά μου διηγήθηκαν όλες αυτές τις ιστορίες και άκουσα διαφορετικές εξηγήσεις, αλλά μπορώ να μαρτυρήσω τραγικές ιστορίες που μου διηγήθηκαν και είδα στο πρόσωπο των ανθρώπων. Ξέρετε, μπορεί τα χρόνια να περνούν αλλά κάποια πράγματα καταγράφονται στο DNA των ανθρώπων. Έχω κρατήσει πολύ καλές σχέσεις με τους χωριανούς. Με υποδέχτηκαν από την αρχή πολύ φιλικά. Άλλωστε, ήμουν η κυρά- Γιώργαινα για αυτούς. Μου έμαθαν την τοπική διάλεκτο, να φτιάχνω πίτες, να θερίζω το χορτάρι, ακόμη και να ξεγεννώ πρόβατα. Μου μιλούσαν για τη ζωή τους και μελέτησα πολύ την ιστορία τους.
Κυρία Χαριτάκη, ασχολείστε, ωστόσο, και με την προστασία του Ελληνικού…
Υπάρχει μια καμπάνια που τρέχει εδώ και έξι χρόνια και έχει να κάνει με την προστασία του ελεύθερου αστικού χώρου του Ελληνικού. Συστάθηκε από την αρχή μια Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο του Ελληνικού, με πολλούς φορείς και πολίτες που θα ήθελαν αυτά τα πάνω από 6 τετραγωνικά χιλιόμετρα να γίνουν μητροπολιτικό πάρκο. Ήδη υπάρχουν 460 κτήρια που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για αθλητικές οργανώσεις, για συνέδρια, για ΚΑΠΗ, για πολιτιστικά και άλλα πράγματα. Βέβαια, τώρα έχει πουληθεί. Όμως, στη σύμβαση υπάρχουν πολλά αντισυνταγματικά σημεία. Χαρακτηρισμένες αρχαιολογικές περιοχές, θα χτιστούν. Περιοχές που ανήκουν στο δασαρχείο, θα τσιμεντοποιηθούν. Όλες οι υποδομές θα πληρωθούν από εμάς τους φορολογούμενους πολίτες, ενώ θα επωφεληθεί μια ολιγαρχία.
Η Αθήνα είναι η μόνη πρωτεύουσα ευρωπαϊκής χώρας με το λιγότερο πράσινο. Εμείς υποστηρίζουμε ότι, θα ήταν μία μεγάλη ευκαιρία να ενωθεί αυτό το πάρκο με την παραλιακή ζώνη και τον Υμηττό και θα ήταν ένας χώρος πολύ χρήσιμος για τους πολίτες, που μέσα στην κρίση, δεν θα μπορέσουν να πάνε διακοπές. Και βέβαια, το ΕΜΠ έχει φτιάξει μια πολύ ωραία μελέτη που περιγράφει πώς αυτό μπορεί να λειτουργήσει και να αυτοσυντηρείται. Βέβαια, αγνοήθηκε και ο χώρος πουλήθηκε. Εγώ ασχολούμαι, συγκεκριμένα, με μία από τις πολλές δράσεις που υπάρχουν εκεί, που είναι ένας αυτοδιαχειριζόμενος αγρός.
Έχει δημιουργηθεί μέσα στην έκταση του Ελληνικού, όπου ο προηγούμενος δήμαρχος ο κ. Κορτζίδης, επειδή είναι και αυτός ένας κινηματικός άνθρωπος, μας επέτρεψε να καλλιεργούμε σε 2,5 στρέμματα. Έτσι, δημιουργήθηκε αυθόρμητα μια ομάδα πολιτών που καλλιεργούμε βιολογικά. Υπάρχει και μια εθελόντρια, ειδική στη βιολογική καλλιέργεια που μας διδάσκει το πώς γίνεται. Φυτεύουμε σπόρους από πολλά είδη των ελληνικών οπωρολαχανικών και προσπαθούμε τα προϊόντα να τα μοιράζουμε σε κοινωνικά παντοπωλεία, σε άστεγους και ευπαθείς ομάδες.
Έρχονται μαθητές και μαθαίνουν να κάνουν παρόμοια πράγματα στον κήπο του σχολείου τους. Έρχονται πολλοί ξένοι δημοσιογράφοι, γιατί υπάρχει ένα δίκτυο αγρών σε αστικούς χώρους, σε πολλές χώρες. Αυτοί οι αστικοί κήποι συμβάλλουν στην ανάπτυξη αστικών ελεύθερων περιοχών με τρόπο εποικοδομητικό. Αυτή η δράση, λοιπόν, έχει εκπαιδευτικό, κοινωνικό χαρακτήρα και προσπαθεί να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση που για μένα προέρχεται από μια κρίση αξιών. Είναι πολύ ωραίο να βλέπουμε τα σημερινά παιδιά που είναι παιδιά της τεχνολογίας, να έρχονται στον αγρό και να βλέπουν τον κόπο της παραγωγής και να τα κάνει, να αντιμετωπίζουν τα πράγματα πολύ πιο λογικά και ανθρώπινα. Η επαφή με τη γη μας ισορροπεί.
Άλλη μια καμπάνια που «τρέχει» τώρα, είναι σε σχέση με τα παραγωγικά ζώα, τα οποία προορίζονται για σφαγή από τα βιομηχανοποιημένα εντατικά εκτροφεία. Πέρα από τις φριχτές συνθήκες μέσα στις οποίες ζουν εκατομμύρια ζώα σε όλο τον πλανήτη, βιώνουν και φριχτές συνθήκες μεταφοράς. Δηλαδή, από το εκτροφείο μέχρι το σφαγείο, η μεταφορά τους μπορεί να κρατήσει μέρες – εβδομάδες, με αποτέλεσμα πολλά να πεθαίνουν από συνωστισμό, ασφυξία, πείνα, δίψα, ζέστη ή κρύο.
Υπάρχει και μια ελληνίδα ακτιβίστρια, η Όλγα Κήκου, που εργάζεται στην οργάνωση “Compassion in World Farming”, με σκοπό να αποφεύγονται οι μεταφορές ζώντων ζώων και να προωθηθεί η χορτοφαγία. Για παράδειγμα, εγώ είμαι χορτοφάγος 30 χρόνια, για ηθικούς λόγους. Έχει οριστεί η 14η Ιουνίου από αυτή την οργάνωση ως η μέρα ενάντια στη μεταφορά παραγωγικών ζώων. Μαζεύονται υπογραφές σε όλη την Ευρώπη και όταν φτάσουν το 1εκατομμύριο, θα γίνει επίσημη παρέμβαση στην Ευρωβουλή.
Κλείνοντας αυτή την όμορφη κουβέντα δεν θα κρατηθώ και θα σας ρωτήσω κάτι που ήθελα από την πρώτη στιγμή να κάνω. Μπαίνοντας στο χώρο σας είδα ότι, έχετε τη φωτογραφία της Μητέρας Τερέζας. Τι συμβολίζει για εσάς;
Είμαι εθελόντρια από το 1993 σε δύο «σπίτια» που έχει ιδρύσει το 1986 στην Ελλάδα, η Μητέρα Τερέζα της Καλκούτας. Παρόλο που είμαι καθολική ως Ιταλίδα, εγώ, προσωπικά, δηλώνω αγνωστικίστρια. Αλλά το καταπληκτικό πράγμα των σπιτιών αυτών είναι ότι, δεν κάνουν προσηλυτισμό ως καθολικές καλόγριες, δεν έχουν αναζητήσει ποτέ προβολή του έργου τους και προσφέρουν ένα απίστευτα χρήσιμο έργο. Φιλοξενούν μετανάστριες γυναίκες με μωρά. Συμμετέχουν εθελοντές ανεξαρτήτου θρησκείας, με κίνητρο την αλληλεγγύη.
Η δική μου δουλειά εκεί, είναι να διδάξω ελληνικά στις ίδιες τις καλόγριες που βιάζονται να μάθουν ελληνικά και στους πρόσφυγες/μετανάστες που έχουν ανάγκη να μάθουν τη γλώσσα. Είναι παγκοσμίως γνωστές οι καλόγριες της Μητέρας Τερέζας. Υπάρχουν 500 σπίτια σε όλο τον κόσμο, σε φτωχές ή εμπόλεμες περιοχές, με 6000 καλόγριες. Επίσης, έχουν σκοτωθεί κάποιες, στα επικίνδυνα μέρη. Προσφέρουν το έργο τους σε όλες τις ευπαθείς ομάδες με αυταπάρνηση.
Μαζί τους, οι εθελοντές ασχολούμαστε με τα συσσίτια και με την επίσκεψη στις φυλακές όπου υπάρχουν παράνομοι μετανάστες που δεν έχουν έγκαιρα τα χαρτιά τους. Το τραγικό είναι, ότι χωρίς να έχουν διαπράξει κανένα έγκλημα, βρίσκονται συνωστισμένοι για 18 μήνες, βάση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Μια άλλη πλευρά της κοινωνίας που κανείς δεν ξέρει. Πολλές οικογένειες έχουν χαθεί μέσα στην Ελλάδα επειδή τους χωρίζουν και τους μεταφέρουν σε διαφορετικές φυλακές. Αυτό που ζητούν περισσότερο είναι είδη πρώτης ανάγκης αλλά κυρίως τηλεκάρτες για να επικοινωνήσουν με τις οικογένειές τους. Κάνουμε επίσης μαθήματα σε παιδιά τσιγγάνων.
Σκέφτομαι ότι, αν κάναμε αυτή τη συζήτηση όταν ήσασταν 20 ετών, θα πίστευα ότι ήσασταν άλλη μια νέα, με όνειρα να αλλάξει τον κόσμο και ότι ύστερα από λίγα χρόνια θα τα παρατούσατε. Όμως, εσείς αποτελείτε ένα πραγματικό παράδειγμα ανθρώπου που αγωνίζεται για έναν καλύτερο κόσμο.Τι είναι αυτό που σας παρακινεί περισσότερο στην ανθρωπιστική σας δράση;
Προσπαθώ να ζήσω στον παλμό της εποχής μου. Να είμαι ένα υγιές κύτταρο μέσα σε έναν μεγάλο οργανισμό όπου συνυπάρχουν υγιή και ασθενή κύτταρα. Κανείς δεν μπορεί να βρει τη λύση μόνος του, παρά μόνο με συλλογική δράση. Και είναι απλό, ή θα είμαστε μέρος της λύσης ή μέρος του προβλήματος. Εγώ επέλεξα το πρώτο.
