Το άγχος είναι μια φυσική και διανοητική αντίδραση στις εμπειρίες της ζωής. Υπάρχουν άπειρα πράγματα στην καθημερινότητά μας που μπορούν να μας προκαλέσουν άγχος. Προβλήματα στην εργασία μας, στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους, κάποια από αυτά απλά και καθημερινά, άλλα πιο σοβαρά. Είναι δε σαφές ότι όλοι οι άνθρωποι, τουλάχιστον στις μοντέρνες κοινωνίες, κάποιες στιγμές εκφράζουν άγχος.
Το άγχος, σε κάποια ποσοστά, μπορεί να είναι επωφελές (ευστρές), ωστόσο αν τα επίπεδα άγχους παραμείνουν αυξημένα για περισσότερο από ό,τι είναι απαραίτητο, τότε αυτό μπορεί να επηρεάσει την υγεία μας ποικιλοτρόπως. Μπορεί να επιφέρει τόσο σωματικά συμπτώματα (ημικρανίες, στομαχικές διαταραχές, υψηλή αρτηριακή πίεση κ.α.), όσο και συναισθηματικά (κατάθλιψη, κρίσεις πανικού κ.α.).
Advertisment
Πώς λειτουργεί το άγχος;
Όταν ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με σωματικά ή εγκεφαλικά ερεθίσματα ─ κυρίως συναισθηματικά ─ αντιδρά, επιστρατεύοντας τις δυνάμεις του. Η πίεση του αίματος, ο ρυθμός της καρδιάς και η αναπνοή αυξάνονται, ενώ το αίμα παρεκκλίνει από τα πεπτικό σύστημα στους εκούσιους σκελετικούς μυς. Σε αυτή την κατάσταση, ο οργανισμός έχει δύο επιλογές: να πολεμήσει, ή να αποδράσει. Όταν όμως ο οργανισμός του ανθρώπου έρχεται σε επαφή με αγχώδεις καταστάσεις για μακροχρόνιες περιόδους και είναι σε διαρκή επαγρύπνηση, τότε το σώμα εξαντλείται.
Ειδικότερα, το χρόνιο άγχος διαταράσσει τη σχέση μεταξύ του υποθαλάμου, της υπόφυσης και των επινεφριδίων, που συχνά αναφέρεται ως άξονας HPA και διεγείρει το συμπαθητικό νευρικό σύστημα (SNS). Μια αγχωτική εμπειρία προκαλεί την απελευθέρωση της κορτιζόλης από τον άξονα ΗΡΑ και την επινεφρίνη από το SNS, η οποία προκαλεί μια απόκριση στο εσωτερικό του σώματος (βλ. Οργανόγραμμα 1). Η αντίδραση αυτή στο άγχος προετοιμάζει τον οργανισμό, κινητοποιώντας την αποθηκευμένη ενέργεια, κατευθύνοντας τη ροή του αίματος στις κύριες μυϊκές ομάδες των χεριών και των ποδιών και ευαισθητοποιώντας τους ιστούς σε ορμόνες και νευροδιαβιβαστές, που αντιμετωπίζουν μια απειλητική κατάσταση.
Advertisment
Ψυχικές και συναισθηματικές επιπτώσεις του άγχους
Κατάθλιψη
Τα υποπροϊόντα των ορμονών του άγχους έχουν την τάση να λειτουργούν σαν ηρεμιστικά. Όταν δε εμφανίζονται σε μεγάλες ποσότητες, που συνήθως αυτό συμβαίνει υπό συνθήκες χρόνιου άγχους, μπορεί να συμβάλουν σε ένα παρατεταμένο αίσθημα χαμηλής ενέργειας ή κατάθλιψης. Επίσης, πολλές φορές όταν οι άνθρωποι αισθάνονται άγχος, σταματούν να χρησιμοποιούν κάποιες από τις υγιείς στρατηγικές αντιμετώπισης που συνήθως βοηθούν στη διατήρηση της καλής τους διάθεσης (πχ. γυμναστική, συναναστροφή με φίλους κ.α.).
Αγχώδεις διαταραχές
Η μακροχρόνια ενεργοποίηση των ορμονών του άγχους, μπορεί να αποφέρει αγχώδεις διαταραχές. Οι αγχώδεις διαταραχές συνήθως είναι αποτέλεσμα παράλογων πεποιθήσεων που αφορά την επικινδυνότητα μερικών καταστάσεων και γεγονότων.
Διαταραχές προσωπικότητας
Ο όρος «προσωπικότητα» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα πρότυπα σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών που χαρακτηρίζουν κάθε άτομο. Η προσωπικότητα κάθε ατόμου επηρεάζεται τόσο από την κληρονομικότητα όσο και από το περιβάλλον στο οποίο ζει. Ενδέχεται επίσης κάποιος να «υποστεί» αλλαγές στην προσωπικότητά του ως αποτέλεσμα απελευθέρωσης ορμονών του άγχους. Κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά είναι: εχθρότητα, θυμός, καταναγκαστική συμπεριφορά, καχυποψία, απομόνωση κ.α.
Αλλαγές γνωστικών λειτουργιών
Η παρουσία των ορμονών του άγχους στο σώμα μας μπορεί να μεταβάλει μέρος της λειτουργίας του νευρικού συστήματος. Πιο συγκεκριμένα, οι ορμόνες του άγχους μπορούν να αναστείλουν τη λειτουργία των νευρώνων σε μια περιοχή του εγκεφάλου που είναι γνωστή ως «ιππόκαμπος», αλλά και στον μετωπικό λοβό. Ο ιππόκαμπος συμμετέχει στη μεταφορά πληροφοριών από τη βραχυπρόθεσμη μνήμη στη μακροπρόθεσμη και την πλοήγηση στο χώρο.
Οι άνθρωποι με βλάβες στον ιππόκαμπο εμφανίζουν αδυναμία να σχηματίζουν και να συγκρατούν νέες πληροφορίες. Από την άλλη, στον μετωπικό λοβό γίνονται διεργασίες σχετικές με το φιλτράρισμα πληροφοριών και την κρίση για την επίλυση προβλημάτων. Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι με δυσλειτουργίες σε αυτές τις περιοχές του εγκεφάλου μπορεί να παρουσιάσουν σύγχυση, δυσκολία συγκέντρωσης, δυσκολία στην εκμάθηση νέων πληροφοριών ή και προβλήματα στη λήψη αποφάσεων.
Ψυχοσωματικά προβλήματα
Αναπνευστικό και καρδιαγγειακό
Οι ορμόνες του στρες επηρεάζουν το αναπνευστικό και καρδιαγγειακό σύστημα. Σε μια αγχώδη κατάσταση, η αναπνοή γίνεται γρήγορη σε μια προσπάθεια να διανέμει πλούσιο σε οξυγόνο αίμα στο σώμα, κάνοντας την αναπνοή δύσκολη και σε περιπτώσεις αναπνευστικών προβλημάτων (πχ. άσθμα) άκρως επικίνδυνη. Την ίδια ώρα η καρδιά αντλεί γρηγορότερα με αποτέλεσμα να αυξάνει την αρτηριακή πίεση.
Πεπτικό σύστημα
Το άγχος μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο κινούνται τα τρόφιμα, οδηγώντας σε διάρροια ή δυσκοιλιότητα. Οι ορμόνες, η γρήγορη αναπνοή και ο αυξημένος καρδιακός ρυθμός μπορούν επίσης να διαταράξουν το πεπτικό σύστημα.
Μυϊκό σύστημα
Το μυϊκό σύστημα τείνει να είναι «σε επιφυλακή» σε αγχώδεις καταστάσεις για να προφυλαχτεί από τραυματισμούς. Αν όμως μια τέτοια κατάσταση παραταθεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα, τότε οι τεταμένοι μύες μπορούν να επιφέρουν πονοκεφάλους και μυϊκούς πόνους.
Σεξουαλικό και αναπαραγωγικό σύστημα
Το συνεχόμενο άγχος είναι εξαντλητικό για το σώμα και το μυαλό, με αποτέλεσμα να επηρεάζει αρνητικά τη σεξουαλική επιθυμία. Επίσης το χρόνιο άγχος δημιουργεί στυτική δυσλειτουργία και κάποιες φορές μόλυνση των αναπαραγωγικών οργάνων στους άντρες.
Ανοσοποιητικό σύστημα
Οι χημικές αντιδράσεις που προκαλούνται από αγχώδεις καταστάσεις καταλήγουν σε μια επίθεση των ορμονών του στρες που αντλούνται γύρω από το σώμα. Ενώ αυτές οι ορμόνες είναι χρήσιμες σε οξείες καταστάσεις, η ικανότητά τους να παρεμβαίνουν στο ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονή/νες, σε μείωση λευκών αιμοσφαιρίων και τελικά να μας κάνει πιο ευαίσθητους σε λοιμώξεις και βλάβες ιστών.
Στρατηγικές μείωσης του άγχους
– Βρείτε τι προκαλεί το στρες: Προσπαθήστε να παρακολουθήσετε τον εαυτό σας. Όταν νιώσετε στρεσαρισμένοι, σημειώστε την αίτια. Εάν καταλάβετε τι είναι αυτό που σας ενοχλεί, προσπαθήστε να αναπτύξετε μια στρατηγική αντιμετώπισης.
– Χτίστε υγιείς σχέσεις: Οι σχέσεις μπορούν να αποτελέσουν πηγή στρες, αλλά μπορούν επίσης να χρησιμεύσουν και ως ρυθμιστές. Είναι αποδεδειγμένα τα οφέλη της υγιούς σύνδεσής μας με τους άλλους ανθρώπους. Έχει για παράδειγμα διαπιστωθεί ότι βοηθούν στην ανακούφιση υψηλών επιπέδων στρες που επηρεάζουν τις στεφανιαίες αρτηρίες, τη λειτουργία του εντέρου, τη ρύθμιση της ινσουλίνης και το ανοσοποιητικό σύστημα. Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι όταν συμπεριφερόμαστε με ενδιαφέρον προς τους άλλους ενεργοποιείται η απελευθέρωση μιας ορμόνης που μειώνει το στρες.
– Ξεκουράστε το μυαλό σας: Σύμφωνα με έρευνες, ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων μένουν άυπνοι λόγω του στρες. Προκειμένου λοιπόν να καταφέρετε να κοιμηθείτε το πολυπόθητο οκτάωρο, προσπαθήστε να μειώσετε την καφεΐνη, απομακρύνετε τους αντιπερισπασμούς (τηλεόραση, Η/Υ, κτλ) και πηγαίνετε για ύπνο συγκεκριμένες ώρες κάθε μέρα. Οι άνθρωποι με αγχωτικές ζωές μπορούν να επωφεληθούν πολύ από το να έχουν ένα χόμπι στην ζωή τους. Άλλωστε, έχει αποδειχτεί ότι πολλές δραστηριότητες έχουν συνδεθεί με τη μείωση του στρες.
– Φροντίστε το σώμα σας: Η γυμναστική και η διατροφή μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη μύωση του στρες. Μελέτες έδειξαν ότι η άσκηση ενισχύει την ικανότητά μας να ανταποκρινόμαστε στο στρες. Φαίνεται επίσης, ότι η τακτική άσκηση βοηθά στην εξάλειψη χημικών ουσιών που απελευθερώνονται στο σώμα μας ως αντίδραση σε μια αγχωτική κατάσταση. Από την άλλη, η σωστή διατροφή μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση του άγχους ποικιλοτρόπως.
Κάποιες τροφές ενισχύουν τα επίπεδα της σεροτονίνης, μιας ηρεμιστικής χημικής ουσίας του εγκεφάλου. Άλλες πάλι έχουν την ικανότητα να μειώσουν τα επίπεδα της κορτιζόλης και αδρεναλίνης, των ορμονών του στρες. Τέλος, ο συνδυασμός σωστής διατροφής και τακτικής άσκησης μπορούν να βοηθήσουν και στα αποτελέσματα του στρες, ενισχύοντας το ανοσοποιητικό σύστημα και μειώνοντας την αρτηριακή πίεση.
– Ζητήστε βοήθεια: Αν εξακολουθείτε να αισθάνεστε ότι το στρες σας επηρεάζει σε τέτοιο βαθμό που επηρεάζει τη λειτουργικότητά σας, τότε συμβουλευτείτε έναν ψυχολόγο ή άλλο εξουσιοδοτημένο επαγγελματία ψυχικής υγείας. Αυτός μπορεί να σας βοηθήσει να εντοπίσετε τις καταστάσεις ή τις συμπεριφορές που συμβάλουν στο χρόνιο στρες και στη συνέχεια να σας βοηθήσει να τις καταπολεμήσετε αποτελεσματικά.
Το άγχος είναι φυσιολογικό μέρος της ζωής ─ όμως ─ το υπερβολικό άγχος είναι σαφώς επιβλαβές για τη σωματική και ψυχική μας υγεία. Η μείωση των επιπέδων του στρες μπορεί όχι μόνο να μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα τώρα, αλλά και να προστατέψουμε την υγεία μας μακροπρόθεσμα. Δεν είναι το στρες από μόνο του πρόβλημα, αλλά το πώς ανταποκρινόμαστε σε αυτό. Οι μόνοι υπεύθυνοι για το στρες είμαστε εμείς οι ίδιοι. Το άγχος είναι μια ενέργεια. Πρέπει λοιπόν ο καθένας από μας να αποφασίσει πώς θα χρησιμοποιήσει αυτή την ενέργεια. Με παραγωγικό ή με καταστροφικό τρόπο;
Αλέξης Ψυρράκος, Ψυχολόγος MSc
[toggle title="Πηγές"]
https://www.examiner.com/article/how-hobbies-improve-mental-health-part-ii>.
https://www.apa.org/helpcenter/stress.aspx
https://www.psychologytoday.com/intl/blog/in-practice/201303/why-stress-turns-depression
https://www.healthline.com/health/stress#symptoms
https://www.mentalhelp.net/articles/mental-and-emotional-impact-of-stress/
https://www.healthline.com/health/stress/effects-on-body#6
https://www.health.harvard.edu/newsletter_article/the-health-benefits-of-strong-relationships
[/toggle]
- Carl Jung | Η θεωρία του τραυματισμένου θεραπευτή - 9 Φεβρουαρίου 2023
- Ο θεραπευτής δεν είναι εκεί για να σε φτιάξει. Είναι εκεί για να σε βοηθήσει να γίνεις εσύ! - 21 Μαρτίου 2022
- “Aυτoεκπληρούμενη προφητεία”: Δώσε τέλος στους φαύλους κύκλους που σε σαμποτάρουν! - 9 Φεβρουαρίου 2022
