Με τον όρο Διαταραχές της Προσωπικότητας (στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας) εννοούμε τις συμπεριφορές και τις καταστάσεις στις οποίες ένα άτομο διαφοροποιείται από το μέσο όρο ως προς:
• τη Γνωστική Λειτουργία (δηλαδή τους τρόπους αντίληψης και ερμηνείας του εαυτού, των άλλων ανθρώπων και γεγονότων
Advertisment
• την Συναισθηματικότητα (δηλαδή την έκταση, την ένταση, την αστάθεια και την απροσφορότητα της συγκινησιακής απάντησης
• την Διαπροσωπική Λειτουργικότητα
• τον Έλεγχο των Παρορμήσεων
Advertisment
Ουσιαστικά, το άτομο παρεκκλίνει από τις προαναφερθείσες νόρμες και από τις προσδοκίες του γενικότερου πολιτισμικού πλαισίου του. Για να διαγνωσθεί ένα άτομο με μία διαταραχή προσωπικότητας χρειάζεται να παρουσιάζονται τα παραπάνω με διάρκεια, συχνότητα και επαναληψιμότητα. Επιπλέον, θα πρέπει να προκαλείται από τις καταστάσεις αυτές έκπτωση στη λειτουργικότητα του ατόμου όσον αφορά την κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική του ζωή.
Διαβάστε επίσης – Διαταραχές της Προσωπικότητας: Παρανοειδής διαταραχή της προσωπικότητας
Σχιζοειδής Διαταραχή της Προσωπικότητας – Διάγνωση
Στη Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας το άτομο διακατέχεται από ένα πρότυπο απόσπασης από κοινωνικές σχέσεις και περιορισμένο εύρος έκφρασης συγκινήσεων σε διαπροσωπικές σχέσεις. Για να διαγνωσθεί ένα άτομο με Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας θα πρέπει να παρουσιάζει τα ακόλουθα:
• Να μην επιθυμεί ούτε να απολαμβάνει τις στενές σχέσεις, συμπεριλαμβανομένου του να είναι μέρος μιας οικογένειας.
• Σχεδόν πάντα να επιλέγει μοναχικές δραστηριότητες.
• Να μην δείχνει παρά μικρό ή κανένα ενδιαφέρον να έχει σεξουαλικές εμπειρίες με άλλο άτομο.
• Να μην παίρνει ευχαρίστηση παρά σε λίγες, ή καμία, δραστηριότητες
• Να στερείται στενών φίλων ή έμπιστων προσώπων πέρα από συγγενείς πρώτου βαθμού.
• Να φαίνεται να αδιαφορεί για τον έπαινο ή την κριτική των άλλων.
• Να δείχνει συγκινησιακή ψυχρότητα, απόσπαση ή επιπεδωμένη συναισθηματικότητα.
Ποια είναι η κλινική εικόνα της σχιζοειδούς διαταραχής προσωπικότητας
Στο άτομο με Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας το συναίσθημα μοιάζει περιορισμένο και το άτομο φαίνεται απόμακρο ή υπερβολικά σοβαρό. Αν κάποιος όμως διακρίνει πίσω από αυτό το «προκάλυμμα» της αποστασιοποίησης, εντοπίζει εύκολα το φόβο αυτού του ατόμου. Στη Σχιζοειδή Προσωπικότητα είναι συχνή η δυσκολία να αντιδράσει το άτομο με ξεγνοιασιά και οι προσπάθειες για χιούμορ πολλές φορές μπορεί να φαίνονται εφηβικές ή άστοχες.
Ως προς τον λόγο του, ο Σχιζοειδής είναι πάντα συγκροτημένος, στοχοκατευθυνόμενος και είναι πιθανό να δίνει σύντομες, συνοπτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις. Συχνά αποφεύγει την συζήτηση και τα «πολλά λόγια». Αρκετά συχνά χρησιμοποιεί ασυνήθιστα σχήματα λόγου όπως μια παράξενη αλληγορία.
Συχνά εκφράζει μια αδικαιολόγητη αίσθηση οικειότητας με άτομα που δεν γνωρίζει καλά ή που έχει πολύ καιρό να συναντήσει.
Γοητεύεται και συνήθως υπερεκτιμά άψυχα αντικείμενα και μεταφυσικές θεωρίες. Αρχικά δίνει την εντύπωση ότι είναι ψυχρό και απόμακρο με αποστασιοποιημένη επιφύλαξη και έλλειψη ανάμιξης στα γεγονότα της καθημερινότητας. Το άτομο μοιάζει ήσυχο, απόμακρο, απομονωμένο. Μπορεί να ζει τη ζωή του με εξαιρετικά μικρή ανάγκη ή επιθυμία για συναισθηματικούς δεσμούς με άλλους.
Η σεξουαλική ζωή του ατόμου με Σχιζοειδή Διαταραχή μπορεί να υπάρχει αποκλειστικά στη φαντασία του και συνήθως αναβάλλεται η σεξουαλική του ωρίμανση του επ’ αόριστον. Οι άνδρες είναι σπάνιο να δεσμευθούν επειδή είναι ανίκανοι να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν μια στενή σχέση. Οι γυναίκες μπορεί παθητικά να αποδέχονται έναν επιθετικό άντρα που επιθυμεί δέσμευση η γάμο.
Συνήθως, το άτομο με Σχιζοειδή Διαταραχή της Προσωπικότητας παρουσιάζει σε όλη τη διάρκεια ζωής του ανικανότητα έκφρασης άμεσου θυμού. Επενδύει έντονη συναισθηματική ενέργεια σε μη ανθρώπινα ενδιαφέροντα, όπως τα μαθηματικά και η αστρονομία και μπορεί να συνδεθεί πολύ στενά με ζώα. Συχνά προσηλώνεται σε μόδες υγιεινής, σε φιλοσοφικά κινήματα για κοινωνική πρόοδο και ιδιαίτερα σε εκείνα που δεν απαιτούν προσωπική ανάμειξη.
Μοιάζει αυτοαπορροφημένο και υπερασχολούμενο σε τεράστιο βαθμό με φαντασιώσεις αλλά ταυτόχρονα δεν παρουσιάζει απώλεια της ικανότητας αναγνώρισης της πραγματικότητας. Οι επιθετικές και βίαιες πράξεις σπάνια περιλαμβάνονται στο φάσμα των αντιδράσεων του ατόμου αυτού και οι περισσότερες απειλές, πραγματικές ή φανταστικές, αντιμετωπίζονται με φαντασιωσική παντοδυναμία ή με παραίτηση. Συχνά δίνει πραγματικά πρωτότυπες, καινοτόμες και δημιουργικές ιδέες. Είναι άτομο που επιτυγχάνει και διακρίνεται σε ασυνήθιστα για το μέσο όρο επαγγέλματα και ενδιαφέροντα. Η μνήμη και οι άλλες γνωσιακές ικανότητες λειτουργούν σε εξαιρετικά καλό βαθμό.
Σχιζοειδής διαταραχής της προσωπικότητας: Αιτίες και παράγοντες πρόκλησης
Όπως συνήθως συμβαίνει σε οποιαδήποτε διαταραχή οι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε αυτή, είναι πολυποίκιλοι. Το άτομο που εμφανίζει Σχιζοειδή Διαταραχή της Προσωπικότητας συχνά προέρχεται από ένα περιβάλλον με απόμακρους ή ψυχρούς γονείς. Οι πρώτοι φροντιστές του ατόμου συχνά είναι αποστασιοποιημένοι από την ικανοποίηση των αναγκών του.
Είναι συνήθως οι γονείς που αλληλεπιδρούν με μηχανικό αυτοματοποιημένο τρόπο. Το άτομο λοιπόν αναπτύσσει έναν ψευδή εαυτό προκειμένου να ικανοποιήσει τους γονείς. Αυτό οδηγεί σε έλλειψη ταυτότητας και εσωτερικότητας και κατ’ επέκταση σε μια Σχιζοειδή Προσωπικότητα. Όσον αφορά τους βιολογικούς παράγοντες αν και έχει βρεθεί γενετική συσχέτιση για την κληρονομικότητα της Σχιζοειδούς Διαταραχής της Προσωπικότητας, τα ακριβή γονίδια που ευθύνονται για την εκδήλωση της παραμένουν άγνωστα.
Ψυχοδυναμική Θεώρηση
• Σύμφωνα με τον Fairbairn (1940): Όταν δεν ικανοποιείται η πείνα του παιδιού, τότε εκείνο θεωρεί ότι υπάρχει απόκρυψη του στήθους. Συμβολικά αυτό μεταφράζεται στο ότι η επιθυμία του επέφερε καταστροφή, άρα τελικά εκείνο αποσύρεται, προκειμένου να προστατεύσει το ποθητό αντικείμενο (στήθος).
• Ο Deutsch (1942) αναφέρει: Στο παιδί μπορεί να συντελείται μία μηχανική εκμάθηση αλληλεπίδρασης χωρίς συναισθηματικό τόνο, λόγω του περιβάλλοντος του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη ενσυναίσθησης για τους άλλους.
• Ο Winnicot (1956, 1958) ισχυρίστηκε: Το άτομο δημιουργεί έναν ψευδή εαυτό, που λειτουργεί ως προστασία από τις αποτυχίες του πραγματικού του εαυτού, μοιάζει λοιπόν σαν να «μην αισθάνεται».
• Σύμφωνα με την McWilliams (1994): Η «αυτιστική» (αυτιστική εννοώντας επικεντρωμένη στον εαυτό) σκέψη του σχιζοειδούς αποτελεί μία προσπάθεια άμυνας απέναντι σε έναν αχόρταγο και καταστρεπτικό κόσμο.
Ο Winnicott (όπως προαναφέρθηκε) σύμφωνα με την θεωρία των αντικειμενότροπων σχέσεων* υποστηρίζει ότι ο σχιζοειδής χρειάζεται την συναισθηματική αλληλεπίδραση, αλλά υπό τους δικούς του όρους και όχι βάσει του καθορισμού της σχέσης από τους άλλους. Αν δεν μπορέσει να σχετιστεί υπό τους όρους του, προτιμά να απομονωθεί και να μην σχετιστεί. Ο D. Laing ισχυρίστηκε ότι η συνεχής απομόνωση από τους άλλους οδηγεί σταδιακά σε μία έκπτωση της κοινωνικής πραγματικότητας, με αποτέλεσμα η αυτοεικόνα να γίνεται όλο και πιο θολή, θαμπή και τελικά να φαίνεται στον ίδιο τον άνθρωπο μη ρεαλιστική.
Ο Ralph Klein (1995), παραθέτει μια ενδιαφέρουσα οπτική στην οπτική που έχουμε για το άτομο με Σχιζοειδή Διαταραχή. Σύμφωνα με τον Klein το άτομο με σχιζοειδή Διαταραχή της Προσωπικότητας δεν έχει απαραίτητα την εξωτερική κλινική εικόνα που παρατίθεται από το DSM. Αντιθέτως, φαίνεται κοινωνικά διαθέσιμος, εμπλέκεται σε αλληλεπίδραση με τους άλλους, ενώ ταυτόχρονα είναι συναισθηματικά αποσυρμένος και βρίσκεται σε κάποιο εσωτερικό ασφαλές σημείο του προσωπικού του κόσμου.
Η απόσυρση και η αποσύνδεση από τον έξω κόσμο που φαίνεται να είναι ένα χαρακτηριστικό σημείο της παθολογίας, πολλές στιγμές είναι συγκαλυμμένη και όχι προφανής. Η φαντασία χρησιμοποιείται σαν μέσο προαγωγής μιας ιδιάζουσας σχέσης, υπό την έννοια ότι μέσω της φαντασίας και ιδιαίτερα της φαντασίωσης το άτομο θεωρεί ότι έχει σχέση με κάποιους άλλους ανθρώπους ή αντικείμενα, ενώ ταυτόχρονα προστατεύεται από τη συναισθηματική απαίτηση και «υποχρέωση» που έχει η σχέση.
Ο μηχανισμός άμυνας που χρησιμοποιείται κατεξοχήν από το άτομο με Σχιζοειδή Διαταραχή, είναι αυτός της Παλινδρόμησης*. Στην ουσία ο κλασικός αυτός μηχανισμός άμυνας χρησιμεύει στο άτομο για να αποσυρθεί όντας συντετριμμένο, από τον έξω κόσμο, πίσω σε ένα στάδιο όπου αισθάνεται ασφαλής. Ο μηχανισμός αυτός της παλινδρόμησης περιλαμβάνει δύο διαφορετικούς υπομηχανισμούς: προς τα μπρος και προς τα πίσω.
Η προς τα μπρος παλινδρόμηση αναφέρεται στη χρήση της φαντασίας, συχνά με ένα αυτοερωτικό ή δίχως αντικείμενο περιεχόμενο. Η προς τα πίσω παλινδρόμηση, με αυτή την έννοια, αποτελεί ένα μοναδικό φαινόμενο και αναπαριστά την ύστατη απόπειρα εύρεσης ενός πλαισίου ασφαλείας και προστασίας.
Διαφοροδιάγνωση της σχιζοειδούς Διαταραχής της Προσωπικότητας
Πολλές φορές, η Σχιζοειδής Διαταραχή της Προσωπικότητας συγχέεται με άλλες Διαταραχές Προσωπικότητας και όχι μόνο. Συνήθης είναι η παρομοίωση της με τη Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας, ακόμα και με την Σχιζοφρένεια. Σε αντίθεση όμως με τους ασθενείς με Σχιζοφρένεια ή με Σχιζότυπη Διαταραχή, τα άτομα με Σχιζοειδή Διαταραχή, δεν έχουν σχιζοφρενείς συγγενείς και μπορεί να έχουν επιτυχημένο επαγγελματικό ιστορικό.
Η Σχιζοφρένεια διαφέρει επίσης ως προς το ότι παρουσιάζονται διαταραχές στη σκέψη του ατόμου καθώς παραληρητικές ιδέες. Θεωρητικά, η κύρια διάκριση ανάμεσα στο άτομο με Σχιζότυπη Διαταραχή της Προσωπικότητας και στο άτομο με Σχιδοειδή Διαταραχή της Προσωπικότητας, είναι ότι ο σχιζοτυπικός, παρουσιάζει μεγαλύτερη ομοιότητα με το σχιζοφρενικό ασθενή στην παραδοξότητα της αντίληψης, της σκέψης, της συμπεριφοράς και της επικοινωνίας.
Πολύ συνήθης είναι η παρερμηνεία της Σχιζοειδούς με την Παρανοειδή Διαταραχή της Προσωπικότητας. Η διαφορά τους έγκειται στο ότι στην Παρανοειδή Διαταραχή είναι μεγαλύτερη η κοινωνική συμμετοχή του ατόμου και λεκτικά η επιθετική συμπεριφορά είναι εντονότερη.
Όσον αφορά την Σχιζοειδή και την Αποφευκτική Διαταραχή της Προσωπικότητας, αν και το άτομο μοιάζει εξίσου συναισθηματικά περιορισμένο, στην Αποφευκτική βιώνει τη μοναξιά με δυσφορία, έχει πλουσιότερο ιστορικό αντικειμενότροπων σχέσεων στο παρελθόν και δεν επιδίδεται σε τόσο πολλές «αυτιστικές» ονειροπολήσεις.
Σχιζοειδής Διαταραχή και Κατάθλιψη
Ο Σχιζοειδής μοιάζει με τον Καταθλιπτικό γιατί μοιράζεται μία έντονη δυσκολία στη βίωση αισθημάτων ευχαρίστησης, μοιάζει μοναχικός και κοινωνικά μη αποτελεσματικός. Παρουσιάζεται και στις δύο διαταραχές η ψυχοκινητική έκπτωση και η μειωμένη λειτουργικότητα. Το άτομο με κατάθλιψη όμως είναι ικανό να νιώσει πόνο, αποθάρρυνση και αισθήματα αναξιότητας. Αισθάνεται ενοχές και σκέφτεται το μέλλον δυσοίωνο. Η απρόσφορη ενοχή οδηγεί στη δημιουργία αισθημάτων κριτικής και αυτοτιμωρίας. Αντίθετα, ο Σχιζοειδής δεν έχει το συναισθηματικό βάθος για να νιώσει και να αντιληφθεί τον πόνο με τον
ίδιο τρόπο.
Βασικές Πεποιθήσεις του ατόμου με Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας
• Είμαι διαφορετικός, είμαι κάτι περίεργο
• Δεν ανήκω πουθενά
• Είμαι βαρετός
• Έχω άσχημη προσωπικότητα, δεν είμαι φυσιολογικός
• Οι άνθρωποι είναι σκληροί και σε «χτυπούν» όταν είσαι αδύναμος
• Ο κόσμος είναι εχθρικός
Αντιμετώπιση της Σχιζοειδούς διαταραχής προσωπικότητας
Για να αντιμετωπιστεί η Σχιζοειδής Διαταραχή της Προσωπικότητας χρειάζεται το άτομο να κοινωνικοποιηθεί και να έρθει σε επαφή με τον έξω κόσμο. Είναι πολύ βοηθητικό να εμπλακεί σε κοινωνικές δράσεις και ακαδημαϊκές δραστηριότητες. Θα χρειαστεί να αναζητήσει δραστηριότητες που αποτελούν πηγή ευχαρίστησης. Είναι καίριας σημασίας η μείωση του κοινωνικού άγχους του και η αύξηση αυτοπεποίθησης και της εικόνας εαυτού.
Η θεραπεία του Σχιζοειδούς ατόμου από τη φύση της είναι αρκετά δύσκολη, εξαιτίας των πεποιθήσεων που έχουν αυτοί οι άνθρωποι για τον εαυτό τους και για την επικοινωνία με τους άλλους. Είναι αναγκαία η «διαπραγμάτευση» ενός συνεργατικού τρόπου θέσπισης μιας λίστας προβλημάτων και μιας λίστας θεραπευτικών στόχων.
Ο θεραπευτής χρειάζεται με έναν εκμαιευτικό τρόπο, μαζί με τη συνεργασία του θεραπευομένου να δομήσει μία λίστα με όσα θέλει ο ίδιος να «δουλέψει», γιατί στην αντίθετη περίπτωση οι δικές του εικασίες θα αποτελέσουν εμπόδιο στην πρόοδο της θεραπείας. Είναι σαφές ότι δεν είναι καθόλου εύκολη η επίτευξη μιας κοντινής προσωπικής θεραπευτικής σχέσης με το άτομο με Σχιζοειδή Διαταραχή, καθώς και η εμπλοκή του σε διαδικασία εσωτερίκευσης και αυτογνωσίας.
*Αντικειμενότροπες Σχέσεις: Η συγκεκριμένη θεωρία έρχεται να τονίσει τον σημαντικό ρόλο που παίζει η πρώτη σχέση μεταξύ μητέρας – βρέφους στην ανάπτυξη της ταυτότητας του παιδιού και της ψυχικής του δομής.
*Παλινδρόμηση: Η μετάβαση σε ένα προηγούμενο αναπτυξιακό στάδιο (στα παιδιά) ή σε μία προγενέστερη κατάσταση γιατί η παρούσα κατάσταση μας προκαλεί άγχος και μας δυσκολεύει. Για παράδειγμα ένα παιδί «παλινδρομεί» με την έλευση ενός νέου μέλους στην οικογένεια, καθώς αισθάνεται ζήλεια και δυσκολεύεται να αποδεχθεί την νέα κατάσταση.
Πηγές:
American Psychiatric Association, DSM-5, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, 2015
Guntrip Harry, Schizoid Phenomena, Object Relations and the Self, Routledge, 1992
Maitland Sara, A book of Silence, Counterpoint, 2010
- The absent father effect | Η επίδραση του απόντα πατέρα στην κόρη - 30 Σεπτεμβρίου 2024
- Ενσυναίσθηση: Πώς να είμαστε ουσιαστικά κοντά σε κάποιον που μας χρειάζεται - 31 Αυγούστου 2024
- Η θεραπευτική δύναμη της σχέσης μας με τα ζώα - 3 Ιουνίου 2024
