Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι φίλοι, οι γνωστοί και γενικά όλοι φαίνεται να ζουν την ιδανική ζωή. Χαμογελαστά, ξέγνοιαστα πρόσωπα ξεπετάγονται σε κάθε γωνιά του ψηφιακού κόσμου, πρόσωπα που φαίνεται να έχουν κατακτήσει την πολυπόθητη «ευτυχία».
Θέλω λοιπόν να σας ρωτήσω: εσείς είστε ευτυχισμένοι;
Advertisment
Η ερώτηση ακούγεται απλή αλλά η απάντηση μόνο απλή δεν είναι. Και φυσικά είναι κάτι που σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από το μοναδικό σύμπλεγμα από μικροτραύματα που έχετε μαζέψει. Προτού, όμως, αποδομήσουμε αυτό το παραμύθι της ευτυχίας των άλλων, ας ξεκινήσουμε με μια ιστορία…
Η Άννα ήταν έξυπνη, ευχάριστη και όπως έλεγαν όλοι όταν την έβλεπαν τους έφτιαχνε πάντα η διάθεση. Ήταν πρόσχαρη, εξυπηρετική και φιλική με όλους, βασικά ήταν από τα άτομα που έλκουν τους άλλους χάρη στη θετικότητα που έβγαζε και γενικά δεν έλεγε κακό λόγο για κανέναν. Οπότε, εκ πρώτης όψεως, φαινόταν ευτυχισμένη.
Και όμως, ήταν εδώ, καθισμένη στις ελαφρώς σκληρές καρέκλες στο γραφείο μου, ευγενέστατη όπως πάντα. Μου εξήγησε ότι είχε μια «τέλεια, φανταστική, υπέροχη» δουλειά σε μια εταιρεία δημοσίων σχέσεων και μάρκετινγκ, με την «πιο υπέροχη ομάδα συναδέλφων», παρέες στενών φίλων από το σχολείο και το πανεπιστήμιο και εξαιρετικά υποστηρικτική οικογένεια. Επισκεπτόταν τους γονείς της στην επαρχία τουλάχιστον μια φορά τον μήνα, τους τηλεφωνούσε τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα από το διαμέρισμά της στην πόλη και ένιωθε ότι την αγαπούν και τη νοιάζονται πολύ.
Advertisment
Αλλά όταν έκανα στην Άννα τη φαινομενικά αθώα ερώτηση «είσαι ευτυχισμένη;», τα μάτια της συννέφιασαν και μια χαραγματιά πόνου άρχισε να εξαπλώνεται σαν εξάνθημα στη λεπτεπίλεπτη, όλο φακίδες επιδερμίδα της.
Η Άννα χαμήλωσε το βλέμμα και απάντησε χαμηλόφωνα:
«Δεν ξέρω». Είπε ότι θα «έπρεπε», ότι ήθελε, αλλά δεν αισθανόταν ευτυχισμένη. Και αυτός ήταν και ο λόγος που ήρθε να με δει, αφού αυτή η βαθιά έλλειψη ευτυχίας τη βασάνιζε μέχρι το μεδούλι και δεν μπορούσε να καταλάβει τι έφταιγε.
Εκ πρώτης όψεως, η περίπτωση της Άννας έμοιαζε να μη βγάζει νόημα, δεν υπήρχαν προφανή τραυματικά γεγονότα στο ιστορικό της και ακόμα και όταν αρχίσαμε να εξετάζουμε τα μικροτραύματα επέμενε ότι δεν βίωσε κανένα μικροτραύμα, ότι είχε την τέλεια παιδική ηλικία, ότι δεν θα μπορούσε να ζητήσει τίποτε άλλο από τη ζωή και δεν έβρισκε τίποτε κακό που να έκαναν οι γονείς της. Αλλά κάτι από όλα αυτά μού έδωσε ένα στοιχείο σχετικά με τα μικροτραύματα της Άννας…
Η φιλοσοφία της ευτυχίας
Παρότι η μελέτη της ευτυχίας αποτελεί μια σχετικά πρόσφατη προσθήκη στην ψυχολογική θεωρία και έρευνα, οι σπουδαίοι φιλόσοφοι έχουν ασχοληθεί από αρχαιοτάτων χρόνων με το συγκεκριμένο συναίσθημα και με τους τρόπους που μπορούμε να ξεκλειδώσουμε τις διαφορετικές μορφές θετικής διάθεσης.
Στη φιλοσοφία ο ηδονισμός είναι η επιδίωξη της ευτυχίας και των απολαύσεων και πρωταρχικός στόχος στη ζωή είναι το άτομο να αισθάνεται όσο το δυνατόν μεγαλύτερη χαρά, ενθουσιασμό και ανεμελιά. Αυτό σε αντιδιαστολή με τον ευδαιμονισμό, όπου στόχος της ζωής είναι περισσότερο η αυτοπραγμάτωση, όταν δηλαδή πασχίζουμε να πραγματοποιήσουμε τις προσωπικές φιλοδοξίες μας και να αναπτύξουμε στο μέγιστο τις δυνατότητές μας. Ο ηδονισμός, επομένως, βασίζεται σε ένα θετικό αίσθημα, όπως η απόλαυση της στιγμής, ενώ ο ευδαιμονισμός έχει περισσότερο να κάνει με την αναζήτηση νοήματος και σκοπού στη ζωή.
Αν και πάντοτε θα υπάρχουν υποστηρικτές της μιας ή της άλλης στάσης ζωής, οι περισσότεροι θετικοί ψυχολόγοι, ανάμεσά τους και εγώ, συμφωνούν ότι χρειαζόμαστε και τα δύο για να ευτυχήσουμε πραγματικά στη ζωή.
Μέθοδος ΑΑΔ Βήμα 1: Αντίληψη
Έπειτα ρώτησα την Άννα πώς αντιλαμβανόταν την ευτυχία. «Όταν είσαι ευτυχισμένη, το καταλαβαίνεις, έτσι δεν είναι;» απάντησε. Αλλά η απάντησή της ήταν περισσότερο μια διστακτική ερώτηση που έκανε με τρεμάμενη φωνή. Έτσι, ήταν βοηθητικό να ξεκινήσει το ταξίδι της διερευνώντας την έννοια της ευτυχίας.
Τι είναι τέλος πάντων η ευτυχία;
Για χρόνια στην ψυχολογία δεν ασχολούμασταν καθόλου με την ευτυχία. Όπως ακριβώς αγνοούσαμε τις λιγότερο σοβαρές αλλά παρόλα αυτά επιβαρυντικές ψυχολογικές καταστάσεις που περιγράφω στο βιβλίο, έτσι στα πρώτα βήματα της ψυχολογίας ως πεδίου έρευνας και επαγγελματικής πρακτικής δεν δινόταν ιδιαίτερη σημασία στις θετικές καταστάσεις και τα συναισθήματα. Χρειάστηκε να φτάσουμε στην ανάπτυξη της θετικής ψυχολογίας στα τέλη της δεκαετίας του 1990 από τον ψυχολόγο δρ. Μάρτιν Σέλιγκμαν για να ξεκινήσουμε να κατανοούμε καλύτερα έννοιες όπως εκείνη της ευτυχίας.
Ο Μάρτιν Σέλιγκμαν ξεκίνησε την καριέρα του διερευνώντας την επίκτητη, «μαθημένη» ανημποριά, που αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της κατάθλιψης, και θυμάμαι να μου κάνει μεγάλη εντύπωση το γεγονός ότι άλλαξε προσανατολισμό και έγινε ο βασικός υποστηρικτής του νέου αυτοαποκαλούμενου «θετικού κινήματος» στην ψυχολογία. Και όμως, ήταν απόλυτα λογικό…
Ο δρ. Σέλιγκμαν είχε δηλώσει ότι χάρη στο έργο του που έως τότε επικεντρωνόταν στα «πολύ βαριά περιστατικά»8 ήταν σε θέση να αρχίσει να αναζητά το χαμένο κομμάτι στο παζλ της ψυχικής υγείας, δηλαδή τη θετική διάσταση. Στη διάσημη πλέον ομιλία που έδωσε όταν έγινε πρόεδρος του Αμερικανικού Συλλόγου Ψυχολογίας είπε ότι η ψυχολογία είχε αποκλίνει κατά πολύ από τον αρχικό σκοπό της που είναι η βελτίωση της ζωής των ανθρώπων και είχε αναπτύξει εμμονή με όλα τα «αρνητικά», χωρίς να εστιάζει με ανάλογο ζήλο στα «θετικά».
Αυτό ήταν μέρος και της σύγχυσης που βίωνε η Άννα. Πίστευε ότι δεν άξιζε βοήθεια γιατί προφανώς δεν ανήκε στα πολύ βαριά περιστατικά, όπως το έθεσε ο Σέλιγκμαν. Έτσι, ενώ δεν θεωρούσε ότι έπασχε από κάποια συγκεκριμένη ψυχική ασθένεια (και συμφωνούσα απόλυτα), τα μόνα που μπορούσε να βρει όταν έψαχνε στο διαδίκτυο ή αναζητούσε πληροφορίες μέσω υπηρεσιών υγείας και φιλανθρωπικών οργανώσεων είχαν να κάνουν με σοβαρές ψυχικές παθήσεις. Αυτό αναμφίβολα οφείλεται στο γεγονός ότι, όπως επισήμανε ο Σέλιγκμαν, είχαμε επικεντρωθεί υπερβολικά στη «θεραπεία» των ψυχικών ασθενειών και κανένας δεν μιλούσε για τις λεπτές διαφοροποιήσεις που παρουσιάζει η ανθρώπινη εμπειρία. Πολύ απλά, μέχρι πρόσφατα η ευτυχία δεν αποτελούσε αντικείμενο μελέτης.
Η ευτυχία δεν είναι απλώς ένα συναίσθημα;
Οι πρώτοι ερευνητές της θετικής ψυχολογίας αναφέρονταν στην ευτυχία ως «υποκειμενική ευημερία», που ουσιαστικά επρόκειτο για την επαρκή παρουσία, συχνότητα και ένταση ευχάριστων συναισθημάτων (χαράς, γαλήνης, περηφάνιας, θαυμασμού, αγάπης και άλλων συναισθημάτων που συνολικά είναι γνωστά ως «θετικά»), τη σχετική απουσία δυσθυμίας ή «αρνητικών συναισθημάτων» (π.χ. λύπης, θυμού, απογοήτευσης, ζήλιας) καθώς και ένα γενικότερο αίσθημα ικανοποίησης από τη ζωή.
Ωστόσο, η ικανοποίηση από τη ζωή είναι κάτι παραπάνω από ένα συναίσθημα· είναι μια νοητική κρίση για το πόσο ικανοποιημένος είναι κάποιος στη ζωή του και, όπως όλες οι κρίσεις και οι αντιλήψεις, επηρεάζεται από την τρέχουσα κατάσταση, το περιβάλλον, τις πρότερες εμπειρίες μας και πολλούς άλλους παράγοντες. Ή ευθυμία και η δυσθυμία επηρεάζονται και αυτές από διάφορους παράγοντες που έχουν να κάνουν με τη φυσιολογία και τη συμπεριφορά μας, όπως την πείνα, τη δίψα και το αν κοιμηθήκαμε καλά το βράδυ.
Η λίστα είναι πραγματικά ατελείωτη!
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Μικρά τραύματα της Dr. Meg Arroll. Κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα και στο www.dioptra.gr. Διαβάστε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου
